Η λογική του μονόδρομου και η αριστερά: Μέρος 2ο

του Ανδρέα Γεωργοπάλη

του Κώστα Καλλωνιάτη

από την ΑΥΓΗ

Υπερασπιζόμενος μια εναλλακτική πολιτική πρόταση αντιμετώπισης της κρίσης (αναδιαπραγμάτευση και μερική διαγραφή χρέους εντός ΟΝΕ) επιχείρησα μια πρώτη απάντηση στην κριτική του καθηγητή κ. Λαπαβίτσα την περασμένη Κυριακή από τις στήλες της "Αυγής". Ολοκληρώνω σήμερα με τις εξής παρατηρήσεις:

1. Ο κ. Λαπαβίτσας θεωρεί το τεχνικό σκέλος της μετάβασης στη δραχμή εξαιρετικά απλή διαδικασία μερικών ημερών. Τόσο, δε, γι’ αυτό όσο και για το οικονομικό αποτέλεσμα αυτής, μας καθησυχάζει παραπέμποντας στη διεθνή εμπειρία. Ποια όμως διεθνή εμπειρία πουθενά δεν αναφέρει. Όπως δεν αναφέρθηκε πουθενά και στην αρχική κριτική που ασκήσαμε σε συγκεκριμένες ιστορικές περιπτώσεις και παραδείγματα (Ρωσία, Αργεντινή, Ισημερινός κ.λπ.) τα οποία είχαν εσφαλμένα προβληθεί από τον κ. Καζάκη ως περιπτώσεις ολικής άρνησης του χρέους. Ο λόγος που δεν γίνεται αναφορά στη διεθνή εμπειρία είναι απλός: δεν υπάρχει. Συγκεκριμένα, δεν υπάρχει διεθνής εμπειρία (απ’ όσο γνωρίζουμε) μετάβασης αναπτυγμένης οικονομίας από ένα ισχυρό νόμισμα όπως το ευρώ σε ένα ασθενές όπως η "νέα δραχμή". Μόνον για τη μετάβαση από ένα ασθενές σε ένα ισχυρό νόμισμα υπάρχει διεθνής εμπειρία. Αυτός είναι ένας από τους λόγους που πολλοί θεωρούν πιο εύκολη την έξοδο της Γερμανίας παρά της Ελλάδας από το ευρώ.


2. Η εμπειρία της αντικατάστασης της δραχμής έδειξε πως: "Η μετάβαση στο ευρώ σε φυσική μορφή αποτελεί ένα πολύπλοκο εγχείρημα, που απαιτεί μεγάλη προσπάθεια σε επίπεδο διοικητικής μέριμνας και οργάνωσης και έγκαιρη τεχνική προετοιμασία από τις νομισματικές και οικονομικές αρχές, καθώς και από τα πιστωτικά ιδρύματα. Η Τράπεζα της Ελλάδος, ως νομισματική αρχή, και το υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών έχουν αρχίσει εδώ και αρκετούς μήνες τις αναγκαίες προπαρασκευαστικές εργασίες... Ο προεφοδιασμός των τραπεζών με κέρματα ξεκίνησε την 1η Σεπτεμβρίου και ο προεφοδιασμός τους με τραπεζογραμμάτια την 1η Οκτωβρίου. Οι εμπορικές επιχειρήσεις έχουν αρχίσει να προεφοδιάζονται από τις τράπεζες με κέρματα ευρώ από την 1η Νοεμβρίου και με τραπεζογραμμάτια μικρής αξίας από την 1η Δεκεμβρίου. Για να διασφαλιστεί η επιτυχής μετάβαση από τη δραχμή στο ευρώ, απαιτείται η ενημέρωση των πολιτών. Έτσι, θα αρχίσει η σταδιακή απόσυρση της δραχμής. Καθοριστικός παράγοντας για την ομαλή και γρήγορη μετάβαση στο νέο μας νόμισμα θα είναι η όσο το δυνατόν καλύτερη προετοιμασία των τραπεζών... Οι αναγκαίες προσαρμογές των μηχανογραφικών τους συστημάτων βρίσκονται ήδη στο τελικό στάδιο και έχει ξεκινήσει από το φθινόπωρο η μετατροπή των λογαριασμών των πελατών τους σε ευρώ. Τα ταμεία των τραπεζών και οι αυτόματες ταμειολογιστικές μηχανές (ΑΤΜ) είναι οι κύριοι δίαυλοι διανομής τραπεζογραμματίων στο κοινό. Συνεπώς, θα παίξουν καθοριστικό ρόλο στην απρόσκοπτη και γρήγορη εισαγωγή των τραπεζογραμματίων ευρώ. Οι τράπεζες έχουν δεσμευθεί να προσαρμόσουν το μηχανικό και λογισμικό μέρος των ΑΤΜ, έτσι ώστε σημαντικό ποσοστό, 80% του συνολικού δικτύου των μηχανών αυτών, να διαθέτει τραπεζογραμμάτια ευρώ από τις πρώτες ώρες της Τρίτης 1η Ιανουαρίου 2002" (από ομιλία Ν. Γκαργκάνα, 13/12/2001). Ουδείς φυσικά ισχυρίστηκε κ. Λαπαβίτσα ότι "η έξοδος από το ευρώ είναι αδύνατη γιατί η χώρα έχει πολλά ΑΤΜ", όμως είναι όντως "παιδαριώδες" το επιχείρημα ότι η αντικατάσταση ενός νομίσματος είναι υπόθεση 2-3 ημερών.

3. Εάν η αντικατάσταση ενός νομίσματος δεν είναι υπόθεση μερικών ημερών αλλά μηνών, τότε εύλογα κανείς συμπεραίνει πως στο μεσοδιάστημα θα πρέπει να έχουμε μία νομισματική αναταραχή (διάβαζε χρηματοπιστωτικό πανικό) την οποία ο κ. Λαπαβίτσας χαρακτηρίζει "αναταραχή τιμών που θα κρατήσει μερικούς μήνες ώσπου να προσαρμοστεί η οικονομία στο νέο νόμισμα και να εκλείψει το ευρώ από την εγχώρια κυκλοφορία". Με άλλα λόγια ο κ. Λαπαβίτσας παραδέχεται εμμέσως πλην σαφώς ότι η μετάβαση στο νέο νόμισμα θα πάρει μερικούς μήνες! Αυτό που δεν λέει είναι πώς θα γίνει η δραχμοποίηση των εμπορικών συμβάσεων που ήδη τρέχουν και πώς θα αποφευχθεί η απόσυρση των καταθέσεων σε ευρώ από τις τράπεζες. Γιατί και μόνο στην προοπτική ανάδειξης ενός κυβερνητικού σχηματισμού που επιδιώκει έξοδο από την Ευρωζώνη και επιστροφή στη δραχμή θα δημιουργηθεί κύμα αναλήψεων και φυγής από τις τράπεζες (μικρή γεύση του οποίου ήδη γνωρίσαμε πρόσφατα με εκροές 20 δισ.) πολύ πριν αρχίσει να υλοποιείται το πρόγραμμα της Πρωτοβουλίας. Θυμίζουμε πως στην περίπτωση της Αργεντινής ο χρηματοπιστωτικός πανικός εκδηλώθηκε στις αρχές του 2001, εννέα μήνες πριν το νόμισμα αφεθεί ελεύθερο να υποτιμηθεί.

Συμπέρασμα: Ακόμη και οι πιο κατάλληλες προετοιμασίες δεν μπορούν να αποτρέψουν έναν χρηματοπιστωτικό πανικό που προκαλεί η προσδοκία της νομισματικής μετατροπής. Μιας μετατροπής η οποία μπορεί να έχει σοβαρές κοινωνικές και πολιτικές αντιδράσεις γιατί θα είναι υποχρεωτική, θα ευνοήσει τους οφειλέτες σε βάρος των αποταμιευτών και καταθετών σε ευρώ (το πιθανότερο είναι η νέα κυβέρνηση να επιβάλλει δέσμευση καταθέσεων για ένα διάστημα) και θα εκτινάξει στα ύψη τον πληθωρισμό.

4. Βεβαίως, ο κ. Λαπαβίτσας μάς διαβεβαιώνει πως οι μεν κερδοσκοπικές επιθέσεις κατά της δραχμής θα αντιμετωπισθούν "με συνεχή παρέμβαση στην αγορά συναλλάγματος", οι δε πληθωριστικές πιέσεις "με νομισματική πολιτική και έλεγχο τιμών". Με αυτό τον τρόπο θα συγκρατηθεί η υποτίμηση σε λογικά όρια -ο κ. Καζάκης σε πρόσφατο άρθρο του αναφερόμενος σε εκτιμήσεις τρίτων για 15% υποτίμηση της νέας δραχμής διερωτόταν πόσο καταστροφική μπορεί να είναι αυτή- ενώ δεν θα απολεσθούν τα κέρδη ανταγωνιστικότητας από μία ανεξέλεγκτη αύξηση του πληθωρισμού. Ερωτάμε λοιπόν με τη σειρά μας : για ποια συνεχή παρέμβαση στην αγορά συναλλάγματος μιλά ο κ. Λαπαβίτσας; Με τι συναλλαγματικά διαθέσιμα θα παρέμβει; Γνωρίζει πόσα συναλλαγματικά διαθέσιμα διαθέτει η Τράπεζα Ελλάδας και πόσα βρίσκονται στη Φραγκφούρτη; Από τα 4,6 δισ. που εμφανίζει στις στατιστικές της η Τράπεζα Ελλάδας, τα 3,6 δισ. είναι νομισματικός χρυσός και τα υπόλοιπα ειδικά τραβηκτικά δικαιώματα, ενώ μόνο 42 εκατομμύρια είναι το διαθέσιμο συνάλλαγμα. Με αυτό το ποσό θα παρέμβει στην αγορά συναλλάγματος για να αποτρέψει την κατολίσθηση της δραχμής; Ακόμη, ελλείψει συναλλάγματος και αδυνατώντας να δανειστεί στις διεθνείς αγορές, η νέα κυβέρνηση της δραχμής θα πρέπει αυτομάτως να μηδενίσει το εξωτερικό έλλειμμα γιατί δεν θα μπορεί να εισάγει παραπάνω απ' όσα εξάγει. Αυτό πρακτικά σημαίνει πως το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών θα πρέπει να μειωθεί κατά 11% του ΑΕΠ σε χρόνο μηδέν! Με άλλα λόγια, με το καλημέρα θα έχουμε μια τρομακτική ύφεση στην οικονομία.

5. Η "νομισματική πολιτική" με την οποία υπόσχεται να συγκρατήσει τις πληθωριστικές πιέσεις ο κ. Λαπαβίτσας σημαίνει αύξηση επιτοκίων. Επιπλέον, έχει υποσχεθεί αναδιανεμητική πολιτική (βλ. αύξηση φορολογίας κεφαλαίου) για να μετριάσει τις απώλειες των μισθών από την υποτίμηση. Όμως, με την Ελλάδα να εξαρτάται πλήρως από εισαγωγές πετρελαίου, φυσικού αερίου, πρώτων υλών και μηχανολογικού εξοπλισμού, η επιβάρυνση του κόστους παραγωγής από τα ακριβότερα (λόγω υποτίμησης) εισαγόμενα, καθώς και από την αύξηση του κόστους του χρήματος και την αύξηση της φορολογίας των επιχειρήσεων θα οδηγήσει σε κύμα επιχειρηματικών χρεωκοπιών και απο-επενδύσεων πρωτόγνωρο στα ιστορικά χρονικά της χώρας. Δεν πρόκειται για τρομοκρατία αλλά για ένα απολύτως λογικό σενάριο, αφού σε αυτό δεν συμπεριλάβαμε καν την αβεβαιότητα (πανικό) της νομισματικής αλλαγής και την αδυναμία επενδύσεων εν μέσω πληθωριστικών πιέσεων, κεφαλαιακών ελέγχων, κρατικοποιήσεων κ.λπ.

6. Ο κ. Λαπαβίτσας από τη μία λέγει πως δεν θέλει την υποτίμηση αλλά την έξοδο από το ευρώ την οποία αναγκαστικά ακολουθεί η υποτίμηση, και από την άλλη μιλά για ενεργητική εξαγωγική και αναπτυξιακή πολιτική χάρη στην επιδιωκόμενη υποτίμηση. Ποιο από τα δύο ισχύει; Από τη μία βασίζεται στον μηχανισμό των τιμών (νομισματική υποτίμηση) για να πριμοδοτήσει την ανάκαμψη της οικονομίας και από την άλλη στον κεντρικό σχεδιασμό που θα του επιτρέψουν οι κρατικοποιημένες τράπεζες και ΔΕΚΟ να οδηγήσει την οικονομία σε νέο παραγωγικό πρότυπο. Ποιο από τα δύο ισχύει, ή σωστότερα ποιο από τα δύο θα επικρατήσει καθορίζοντας την "αναπτυξιακή προοπτική" της οικονομίας; Ή μήπως μιλάμε για μία μικτή οικονομία; «Η πείρα ωστόσο μας διδάσκει ότι η θέση αυτή σκοντάφτει σε μια δυσκολία ανυπέρβλητη. Είτε η έκταση των εθνικοποιήσεων είναι περιορισμένη και η οικονομία δεν είναι πραγματικά διόλου "ανάμικτη", αλλά βασικά καπιταλιστική. Είτε η ευρύτητα των εθνικοποιήσεων είναι σημαντική και η απειλή της εθνικοποίησης διατηρείται πάνω από τους άλλους τομείς. Τότε η οικονομία λειτουργεί με τρόπο ελάχιστα ικανοποιητικό, οι μη εθνικοποιημένοι τομείς εφαρμόζουν στην πράξη την απο-επένδυση και ουσιαστικά δεν υπάρχει σχεδιοποίηση» (Karl Marx - Fr. Engels: Ausgewahlte Schriften, II, p. 15).

7. Κλείνοντας θέλω να επισημάνω ότι είναι καλή η διεθνής εμπειρία (μένει να τη δούμε) που επικαλείται ο κ. Λαπαβίτσας στο θέμα της υποτίμησης. Όμως ακόμη καλύτερη είναι η ελληνική εμπειρία την οποία περιέργως η "Πρωτοβουλία" παρακάμπτει. Με δύο λόγια: την 20ετία 1980-2000 η δραχμή έχασε το 85% της αξίας της έναντι ECU (ευρωπαϊκά νομίσματα) και δολαρίου. Μάλιστα το 73% της αξίας της το έχασε τη δεκαετία του '80. Αποτέλεσμα: ούτε το εξωτερικό έλλειμμα μειώθηκε, ούτε η εξωστρέφεια της οικονομίας αυξήθηκε, ούτε η ανεργία υποχώρησε (βλ. Πίνακα). Αντιθέτως. Γιατί άραγε;

Αποτελέσματα υποτιμήσεων δραχμής δύο δεκαετιών

	Δραχμή/ECU	Δραχμή/Δολάριο	Εξαγωγές/ΑΕΠ (%)	Έλλειμμα τρεχ. Συναλλ./ΑΕΠ (%)	Ανεργία (%)
1980	56,458	42,617	13,0	-5,5	4,0
1990	201,996	158,515	10,0	-4,3	7,0
2000	336,640	365,422	10,0	-6,1	11,4

Πηγή: επεξεργασία στοιχείων από «Η Ελληνική Οικονομία σε αριθμούς», Επιλογή.

[Η συζήτηση για την οικονομία συνεχίζεται στα Ενθέματα με άρθρα των Στ.Κουβελάκη, Κ.Λαπαβίτσα και Β.Πεσμαζόγλου]