(ή αλλιώς προσέξτε τι ευχόσαστε γιατί μπορεί να σας συμβεί).
του Techie Chan
Σε πολλά σημεία θα είναι πιο σύντομο διότι δεν έχει νόημα να επαναλαμβάνω πράγματα που έχω περιγράψει ήδη στο πρώτο TEOTWAYKI. Ουσιαστικά θέλω να δώσω ένα όχι απίθανο twist καθώς και καινούργια πράγματα που έμαθα σε αυτό το χρόνο.
Άρα βάζω το disclaimer στην αρχή για να μην έχετε δικαιολογίες πως δεν το διαβάσατε:
Το παρακάτω κείμενο έρχεται να συμπληρώσει το original TEOTWAYKI αλλά όχι να το αντικαταστήσει. Όπως και το πρώτο δεν αποτελεί τίποτα παραπάνω από ένα σενάριο για να πάρει κάποιος μια ιδέα του τι μπορεί να σημαίνει επιστροφή στη δραχμή. Επίτηδες προσθέτει μερικά καινούργια δεδομένα, όχι μόνο για να γίνει πιο ενδιαφέρον (σε εμένα που το έγραφα) και σε αυτούς που διάβασαν το πρώτο σενάριο, αλλά επίσης προκειμένου να δείξει την αβεβαιότητα που προκύπτει από κάποιον που ισχυρίζεται πως μπορεί να προβλέψει πως θα εξελιχθούν τα πράγματα. Όπως πάντα ακολουθεί την αντίληψη του καραγκιόζη που το γράφει για τους κοινωνικούς σχηματισμούς στην Ελλάδα.
Όλα τα σενάρια, όλων των σεναριολόγων είναι ασκήσεις επί χάρτου. Όποιος σας λέει το αντίθετο, πιθανότατα σας λέει ψέματα ή απλά θέλει να σας πουλήσει κάτι. Την επανάσταση, ή τον φόβο της επανάστασης δεν έχει σημασία. Μεθοδολογικά θα είναι εξίσου καραγκιόζης με εμένα που σας γράφω το παρακάτω. Διότι κάθε πιθανό σενάριο διαθέτει και 500 πιθανές μεταβλητές που ο “καραγκιόζης ερευνητής TechieChan” θα έχει ξεχάσει να σας πει πως τις θεωρεί σταθερές και δεδομένες. Ενώ δεν είναι. Από εκεί και μετά το πιο βασικό που κάνεις, είναι να πάρεις τα διάφορα στοιχεία που σε βολεύουν και να τα τοποθετήσεις εκεί που σε βολεύουν. Αν το κάνεις πετυχημένα, και είσαι αρκετά τυχερός να σου κάτσει, οι άλλοι σε θαυμάζουν. Το μόνο σίγουρο είναι πως το κάνουν όλοι, αλλά ελάχιστοι το παραδέχονται. Όσο πιο επίσημοι είναι, τόσο πιο δύσκολα θα το παραδεχθούν. Όσα περισσότερα νόμπελ έχουν, τόσο περισσότερο θα σε φλομώσουν με κάποια δήθεν “αντικειμενική αλήθεια”. Την οποία δεν κατέχουν.
Άρα δεν είμαι τίποτα παραπάνω από έναν τύπο που παίρνω διάφορες πληροφορίες και τις χειραγωγώ για να φτιάξω ένα χαρμάνι. Το πόσο ειλικρινές ή επιτυχημένο είναι το χαρμάνι το κρίνει ο καθένας μόνος του. Αλλά όποιος ψάχνει την αλήθεια, ας ψωνίσει από κάπου αλλού, υπάρχουν δεκάδες τριγύρω που την πουλάνε.
Και κάτι ακόμα' το κείμενο είναι μεγάλο (όπως και το πρώτο TEOTWAYKI) οπότε μην προσπαθήσετε να το πάρετε μονορούφι αν δεν είστε συνηθισμένοι σε τέτοιες γκουμούτσες. Μπορείτε να διαβάζετε κάθε μέρα από μία σκηνή έτσι για το σασπένς.
Θα μπορούσε αυτή η μετάβαση στη δραχμή να συμβεί σε μια επαναστατική διαδικασία αντίστοιχη τη Ρώσικης; Εκεί όπου δηλαδή μια μικρή επαναστατική ελίτ λαμβάνει την πρωτοβουλία και συμπαρασύρει τους πάντες; Προσωπικά αμφιβάλω πολύ, καθώς ιστορικά έχουμε δει πως τέτοιου είδους πετυχημένες μεταβολές έχουν γίνει μόνο σε υπανάπτυκτες χώρες και χώρες που αποτελούσαν αποικίες (και παρά την αντίστοιχη ρητορεία η Ελλάδα δεν είναι αποικία, άντε το πολύ προτεκτοράτο). Δεν έχουμε κανένα ιστορικό παράδειγμα που μπορώ να σκεφτώ εγώ, όπου μια ανεπτυγμένη χώρα προχώρησε σε ένα πετυχημένο τέτοιου είδους κοινωνικό μετασχηματισμό.
Κατά δεύτερον, αλλά εξίσου σημαντικό, δεν μπορώ να βρω ούτε ένα πλεονέκτημα για την Ελλάδα στο επαναστατικό παράδειγμα της Ρωσίας. Όταν μια μικρή ελίτ καταλαμβάνει την εξουσία, τότε είναι πολύ πιο πιθανό αυτή η ελίτ να εξελιχθεί σε δικτατορία παρά σε κάτι που θα βασίζεται στη λαϊκή βάση και βούληση (σε μια βάση που αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει). Αν μη τι άλλο, ιστορικά έχει αποδειχθεί πως ο Προυντόν είχε περισσότερο δίκιο από τον Μάρξ όταν ισχυριζόταν πως η ανάληψη των μέσων παραγωγής από το κράτος είναι πολύ πιθανό να οδηγήσει σε μια δικτατορία του κράτους, χωρίς αυτό να σημαίνει πως οι αυτόνομες κοινότητες και κολεκτίβες του δεν έχουν πολλά προβλήματα.
Κατανοώ επίσης πως πολλοί ενθουσιάζονται με το παράδειγμα του δονκιχωτικού μπολιβάρ που τόσο πολύ ευδοκιμεί στη Ν.Αμερική εδώ και αιώνες. Και δεν μπορώ να τους ψέξω. Ο Δον Κιχώτης δεν είναι τυχαία το πρώτο και το πιο εμβληματικό μυθιστόρημα στη Δύση. Ό ήρωας/αντι-ήρωας ξέρει πολύ καλά πως αυτοί είναι ανεμόμυλοι, ξέρει πολύ καλά πως η Δουλτσινέα είναι ένα χούφταλο, κι όμως συνεχίζει. Φοβάμαι πως και οι Έλληνες υποστηρικτές αυτού του μοντέλου, γνωρίζουν πως δεν υπάρχει ούτε μια κοινωνική πραγματικότητα, ούτε μια κοινωνική φαντασίωση που να στηρίξει τις ελπίδες τους. Δεν μπορώ να τους ψέξω που συνεχίζουν, αλλά δεν μπορώ βάσιμα και να τους υποστηρίξω.
Ειλικρινά δεν μπορώ να βρω κανένα σοβαρό στοιχείο που να μπορεί να συγκρίνει την κοινωνική πραγματικότητα της Βενεζουέλας, της Αργεντινής, του Ισημερινού ή της Βολιβίας με την Ελληνική. Το οικονομικό χάσμα και η οικονομική και κοινωνική διαστρωμάτωση είναι τόσο δραματικά διαφορετικές, που απορώ για ποιο λόγο βάζουμε την Ελληνική κοινωνία δίπλα σε αυτές, αντί να τη βάζουμε δίπλα στην Ιταλική, την Ισπανική, την Πορτογαλλική ή την Ιρλανδική που είναι πολύ πιο κοντά μας.
Αντίστοιχα θα μπορούσα να φάω καμιά 30 σελίδες για να εξηγώ γιατί η Ελλάδα δεν είναι Αίγυπτος ή Τυνησία, αλλά δεν θα το κάνω διότι τις κατατάσσω κι αυτές σε μια περιφέρεια από την οποία η Ελλάδα απέχει πολύ. Όσο και να θαυμάζω και να ζηλεύω και να φοβάμαι για το αποτέλεσμα της άνοιξης των λαών της Αραβίας και της Β.Αφρικής δεν μπορώ να αυτοτυφλωθώ αρνούμενος να δω τις σαφείς υλικές και φαντασιακές διαφορές τους σε σχέση με την Ελληνική κοινωνία.
Το συμπέρασμα της παραπάνω λογοδιάρροιας είναι πως εάν πρέπει να συζητήσουμε για την επιστροφή στη δραχμή, καλό θα ήταν να το κάνουμε με βάση τις υπάρχουσες πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες κι όχι κάποιες φαντασιακές. Κι ως μέτρο σύγκρισης να πάρουμε κοινωνίες που βρίσκονται πιο κοντά στην ελληνική. Άρα -λέω εγώ τώρα- είναι πολύ πιο πιθανό την επιστροφή στη δραχμή να την προωθήσουν δυνάμεις που βρίσκονταν ή βρίσκονται ακόμα κοντά στην εξουσία. Με λίγα λόγια , αν πρέπει να φαντασιωθούμε ένα πιθανό σενάριο επιστροφής στη δραχμή, τότε είναι καλύτερα να το φαντασιωθούμε με τις υπάρχουσες κοινωνικές και πολιτικές πραγματικότητες. Φυσικά θα υπάρξουν αλλαγές, φυσικά και θα υπάρξει σημαντική κοινωνική μετατόπιση όμως όλα αυτά θα πρέπει να τα βάλουμε κοντά στα υπάρχοντα όρια, για να μπορούμε να κάνουμε μια υπόθεση που να στέκει. Διότι η επίσκεψη ενός γιατρού σ’ένα ελληνικό χωριο, όσο και να τραβήξουμε την κρίση δεν θα είναι το ίδιο επαναστατική με την αντίστοιχη επίσκεψη ενός κουβανού γιατρού σ’ ένα βενεζουελιάνικο χωριό.
Υπάρχει περίπτωση να συμβεί μια ρήξη στο πολιτικό και κοινωνικό σκηνικό που να είναι τόσο δραματική ώστε να αλλάξει τα πάντα; Σιγά μην πω όχι. Η ιστορία είναι γεμάτη από τέτοιες. Η ελληνική εμπειρία του δεύτερου ημιχρόνου του μεγάλου ευρωπαικού πολέμου (1940-1949) είναι πολύ χαρακτηριστική. Κι ένα βασικό χαρακτηριστικό της νομίζω είναι η πόλωση που η κατοπινή αφήγηση της εθνικής αντίστασης έχει θολώσει. Όχι λοιπόν δεν ήταν όλοι οι Έλληνες που αντιστάθηκαν στους γερμανούς εισβολείς. Ο Μαργαρίτης μας περιγράφει πως για τους 300.000 ελασίτες υπήρχαν άλλοι 300.000 μαυδες, ταγματασφαλίτες και λοιπές ομάδες που μετά το τέλος του εμφυλίου κυβέρνησαν. Κάτι που σημαίνει πως ακόμα και μια ραγδαία αλλαγή στο κοινωνικό σκηνικό δεν θα είναι χωρίς σημαντικές αντιθέσεις. Οι αφηγήσεις μιας κάποιας παλαϊκής αλλαγής ή επιθυμίας εδράζονται περισσότερο στη φαντασία, παρά στην πραγματικότητα. Ειδικά όταν αυτή η αλλαγή είναι σκληρή και επώδυνη. Οι Ολυμπιακοί ήταν εύκολο να κινητοποιήσουν θετικά το +90% του πληθυσμού. Δεν πρόκειται να συμβεί το ίδιο με μια αντίστοιχη επιστροφή στη δραχμή.
Οπότε, προσωπικά δεν αποκλείω καμία ραγδαία αλλαγή, αλλά ταυτόχρονα δεν μπορώ να την θεωρώ ούτε κεντρική επιλογή από τη στιγμή που δεν μπορώ να δω τους κοινωνικούς δρώντες, ούτε να την βουτήξω σε κάποια φαντασιακή ιδεολογία συσπείρωσης που μόνο στα σχολικά παραμύθια υπάρχει. Γιαυτό και θα εργαστώ με αυτά που βλέπω γύρω μου.
Μα θα μου πείτε, δεν είναι το σημερινό πολιτικό προσωπικό και η οικονομική ελίτ δεμένη στο άρμα του ευρώ; Δεν αποτελούν -τηρουμένων των αναλογιών- μια κομπραδόρικη τάξη (γουστάρω να χρησιμοποιώ εκφράσεις 70ς) που ουσιαστικά διευθύνει το ελληνικό παιχνίδι σε πλήρη αρμονία με τους συσσωρευτές κεφαλαίου της υπόλοιπης ζώνης του ευρώ; Πράγματι έτσι έχουν τα πράγματα μέχρι στιγμής. Το ερώτημα είναι για πόσο ακόμα;
Καθώς η κρίση βαθαίνει πέρα από κάθε φαντασία των μανατζαρέων που την διαχειρίζονται, οι διάφοροι κεφαλαιούχοι αρχίζουν και αποκτούν ανταγωνιστικά συμφέροντα. Τέτοια δείγματα έχουμε δει αρκετά τον τελευταίο καιρό παρότι περνούν ακόμα στα ψιλά:
Δείτε εδώ πχ, πώς οι μικρές τράπεζες ετοιμάζονται να γίνουν μεζές από τις 4 μεγάλες και πως τις έχουν αποκλείσει από τα 10δις του ΤΧΣ (ταμείου χρηματοπιστωτικής σταθερότητας). Πρόκειται για έναν εμφανή πόλεμο των ανταγωνιστικών κεφαλαίων.
Άλλο παράδειγμα. Δείτε εδώ την γκρίνια των “Ελλήνων” τραπεζιτών για το πως οι “Γάλλοι” της Εμπορικής θέλουν μεγαλύτερο κομμάτι από την πίτα των αναχρηματοδοτήσεων. Σε αντίθεση με τις υπόλοιπες τράπεζες η Εμπορική που ανήκει σε γαλλικά συμφέροντα έχει δείξει ιδιαίτερα υψηλές επισφάλειες. Τόσο καιρό η Εμπορική αντιμετώπιζε τη χλέβη των άλλων τραπεζών θεωρώντας την λίγο πολύ ανίκανη. Αλλά όπως είχαμε πει και τον Νοέμβρη, οι χαμηλότερες επισφάλειες των υπόλοιπων τραπεζών είναι στην ουσία πλασματικές. Τώρα λοιπόν που οι τράπεζες προσπαθούν να περισώσουν ό,τι μπορούν από τα διάφορα επιχειρηματικά θαλασσοδάνεια, κάθονται στο τραπέζι όλες μαζί και αρχίζουν να κάνουν κουρέματα και αναδιαρθρώσεις στις επιχειρήσεις που έχουν πρόβλημα. Όμως καθώς η Εμπορική έχει ήδη ξεγράψει αυτά τα δάνεια, μπορεί και διαπραγματεύεται από καλύτερη θέση απαιτώντας μεγαλύτερο μέρος της πίτας. Διότι σε αντίθεση με τις άλλες τράπεζες, οι “γάλλοι” της εμπορικής έχουν προχωρήσει σε επαναλαμβανόμενες αυξήσεις κεφαλαίου για να ενισχύσουν την τράπεζα που χάνει χρήματα από τα διαγραμμένα δάνεια, τη στιγμή που “ελληνικές” τράπεζες προτιμούν να κρύβουν τις επισφάλειες, να τσιμπάνε το ρευστό και τις εγγυήσεις του κράτους και να εμφανίζουν βαρβάτα κέρδη που θα μοιράσουν στα στελέχη και τους μετόχους τους.
Το τρίτο και αγαπημένο μου παράδειγμα έχει πάλι να κάνει με τον προμαχώνα του ελληνικού καπιταλισμού, τα ανφάν γκατώ (λόγω και λαιμαργίας) της ελληνικής αστικής τάξης, τους γνήσιους απόγονους των πειρατών του 21 δηλαδή και των μαυραγοριτών της κατοχής, -ναι καλά το καταλάβατε- τις ελληνικές τράπεζες.
Εδώ και μερικούς μήνες κυκλοφορεί από την ΕΚΤ η εξής “δυσαρέσκεια”. Οι ελληνικές και οι ιρλανδικές τράπεζες λένε, ρουφάνε πολύ μεγαλύτερο κομμάτι της έκτακτης ρευστότητας της ΕΚΤ σε σχέση με το μέγεθος των οικονομιών που αντιπροσωπεύουν. Κι αυτό θα πρέπει σιγά σιγά να σταματήσει. Στο παραπάνω επιχείρημα δεν έχουν άδικο. Ας μην ξεχνάμε πως οι ελληνικές τράπεζες έχουν ρουφήξει από την ΕΚΤ γύρω στα 95δις τη στιγμή που ολόκληρο το δανειακό τους χαρτοφυλάκιο είναι γύρω στα 250-270δις. Η ανάγκη για χορήγησεις “έκτακτης ρευστότητας” ξεκίνησε πρακτικά τον Σεπτέμβρη του 2008, αμέσως μετά την κατάρρευση της Lehman, όταν δηλαδή στην ουσία κατέρρευσε η διατραπεζική αγορά. Όμως παρότι αυτή η ανάγκη ήταν θεωρητικά σχεδιασμένη να είναι πραγματικά “έκτακτη” τα ενδημικά προβλήματα του τραπεζικού κλάδου (άχχχ αυτή η μαγική μου σφαίρα) ανάγκασαν την ΕΚΤ να μην αφήσει παραπονεμένα τα αγαπημένα της παιδιά.
Παρολαυτά η “έκτακτη” ρευστότητα έχει κρατήσει ήδη 2,5 χρόνια και η ΕΚΤ έχει αρχίσει να νιώθει άβολα. Ή έτσι μας λέει. Καθώς λοιπόν τα σύννεφα του πληθωρισμού μαζεύονται, η ΕΚΤ θέλει να αποσύρει την έκτακτη ρευστότητα και να αρχίσει τις αυξήσεις των επιτοκίων. Αλλά εάν αποσύρει την έκτακτη ρευστότητα, οι ελληνικές τράπεζες έχουν χρεοκοπήσει την επόμενη μέρα. Ποια λύση προτείνει η ΕΚΤ? Μα φυσικά τις συγχωνεύσεις. Τόσο μεταξύ των ελληνικών τραπεζών όσο κυρίως μεταξύ ελληνικών και ξένων τραπεζών. Με λίγα λόγια η ΕΚΤ ζητάει από τους υπερήφανους τραπεζίτες μας να πουλήσουν τις τράπεζές τους. Κι αν δεν τις πουλήσουν, τουλάχιστον να πουλήσουν πακέτα από το χαρτοφυλάκιο δανείων τους προκειμένου να μειώσουν την έκθεσή τους. Οι εθνικά υπερήφανοι τραπεζίτες τώρα γνωρίζουν πως οποιαδήποτε συγχώνευση με ξένη τράπεζα θα γίνει μπιρ παρά. Επίσης γνωρίζουν πως εάν πουλήσουν δάνεια από το χαρτοφυλάκιο τους, α) θα πρέπει να ξεφορτωθούν τα καλά δάνεια γιατί κανείς δεν θα αγοράσει τα σαπάκια, κάτι που θα τις ξεβρακώσει ακόμα περισσότερο και β) ακόμα και τα καλά δάνεια θα πωληθούν με κάποια χασούρα με αποτέλεσμα να γράψουν απώλειες ακόμα και σε δάνεια που οι ίδιες θεωρούσαν προνομιακά. Κι έτσι αντιστέκονται με λύσσα στις ορδές των βαρβάρων*.
Οι κατασκευαστές στην επιφάνεια προτιμούν να βλέπουν διάφορες ευκαιρίες στην “οικολογική” καύση σκουπιδιών (και απελευθέρωση διοξινών στην ατμόσφαιρα), στις εναλλακτικές ή μη μορφές ενέργειας και στα αυτοχρηματοδοτούμενα ραντιέρικα δρόμους και γιοφύρια. Αλλά στην ουσία πρόκειται για κλάδο που βασίζεται σε τεράστιο βαθμό στα διάφορα δωράκια που του προσφέρει το κράτος. Και το κράτος μέσα σε περιβάλλον μείωσης των εξόδων υπό την επίβλεψη των Βρυξελλών δεν είναι ο παλιός καλός πελάτης, κάτι που αντικατοπτρίζεται στα αποτελέσματα των κατασκευαστών ραντιέρηδων.
Πολλοί προσπάθησαν αρκετά αργά να μπουν στην αγορά της ιδιωτικής κατοικίας που στην Ελλάδα κυριαρχείται από μικρούς ανεξάρτητους παίκτες. Αλλά πρόκειται για μια αγορά που έκλεισε πριν 3 χρόνια και δεν προβλέπεται να ανοίξει για πολλά ακόμα. Άλλωστε με ποσοστά ιδιοκατοίκησης άνω του 80%, δεν μιλάμε για κανένα τρομακτικό ελ ντοράντο.
Η αγορά κατοικίας στην Ελλάδα, αποτελεί σε σημαντικό βαθμό έναν τρόπο αποθήκευσης συσσωρευμένου ιδιωτικού κεφαλαίου. Καθώς η Ελλάδα δεν είχε σημαντική βιομηχανία και ταυτόχρονα διέθετε νόμισμα που υποτιμούνταν κάθε τρεις και λίγο, η παραδοσιακή λύση ήταν πάντα η αγορά γης και κατοικίας. Τόσο για ιδιοκατοίκηση, όσο και για ραντιέρικη εκμετάλλευση. Κι αυτό είναι διαστρωματωμένο σε όλα τα βαλάντια. Από την συνταξιούχο που συμπληρώνει τη σύνταξη των 400 ευρώ μέχρι την προίκα του γιου “για να μπορεί το παιδί να ξεκινήσει τη ζωή του”. Άρα με την ιδιοκατοίκηση στο 80%, κάθε νέα αγορά κατοικίας θα έχει να κάνει περισσότερο με τη αποθήκευση της συσσώρευσης κι όχι με την κάλυψη αναγκών. Και καθώς σε μια κρίση δεν θα υπάρχει ιδιαίτερη συσσώρευση δεν βλέπω να υπάρχει και ιδιαίτερο ενδιαφέρον σε αυτό το μέτωπο.
Ας μην το τραβάμε, κέρδη από την αγορά κατοικίας δεν πρόκειται να δουν.
Από την άλλη το κίνημα δεν πληρώνω στα διόδια, έδειξε τα όρια της είσπραξης ραντιέρικων εσόδων στον τομέα των αυτοχρηματοδοτούμενων έργων. Οι Έλληνες τις καλές εποχές γούσταραν να πληρώνουν τις τεράστιες αυξήσεις της Αττικής οδού μετατρέποντάς την σε μια περίζηλη χρυσή ραντιέρικη κότα, αλλά αυτό δεν ισχύει πια. Όλο και περισσότερα τέτοια project αρχίζουν να δείχνουν ολοένα και πιο θολά. Οι Κερατιώτες δεν θέλουν οικολογική καύση σκουπιδιών. Οι καταναλωτές δυσκολεύονται όλο και περισσότερο να πληρώσουν τις αυξημένες τιμές της ΔΕΗ. Κι ας μην ξεχνάμε πως οι τιμές αυξήθηκαν μόνο και μόνο για να μπορούν να μπουν στην αγορά οι ιδιώτες παραγωγοί φυσικού αερίου, κι όχι επειδή αυξήθηκε το κόστος παραγωγής.
Παρότι περιμένουν τις ιδιωτικοποιήσεις του real estate της κυβέρνησης, σαν σκύλοι που κοιτάζουν ένα αχνιστό λουκάνικο, το μέλλον τους δεν είναι το πιο ρόδινο. Ακόμα και στο τουριστικό Real Estate υπάρχουν πολλά προβλήματα. Η Ελλάδα είναι μια ακριβή χώρα και οι υπόλοιποι ευρωπαίοι δεν είναι πως ευημερούν για να σκέφτονται να αγοράσουν μια βιλίτσα στην Κρήτη για τα γηρατειά τους. Και παρά τις μπούρδες με τις οποίες μας φλόμωναν οι Γερμανοί το καλοκαίρι περί ανάπτυξης, τα πράγματα εδώ στο Βερολίνο είναι πολύ πολύ πιο φτωχικά από τι μπορείτε να φανταστείτε. Όταν τα 1500 ευρώ θεωρούνται ένας πάρα πολύ καλός μισθός, καταλαβαίνετε πως είναι λίγο δύσκολο να αγοράσεις βιλίτσες στην Κρήτη με 250.000. Άλλωστε υπάρχει μεγάλος ανταγωνισμός από την αντίστοιχη real estate φούσκα της Ισπανίας. Και ναι μια επιστροφή στη δραχμή θα ήταν βούτυρο στο ψωμί των καλών κατασκευαστών στον συγκεκριμένο τομέα.
Εντάξει κατανοώ πόσο ειρωνικό είναι να λες τα τελευταία 20 χρόνια “έλληνας βιομήχανος”. Τον τελευταίο τον λέγανε Μουζάκη και μας πέθανε σε βαθιά γεράματα. Αλλά κάπως πρέπει να μαζέψω κι εγώ σέναν τίτλο αυτό το σινάφι από συσσωρευτές κεφαλαίου που ασχολούνται λίγο με το εμπόριο, λίγο με τις εισαγωγές ημι-έτοιμων προϊόντων που τα πακετάρουν, λίγο με τη διατήρηση καρτέλ σε διάφορες αγορές με μαφιόζικες ή μη μεθόδους, λίγο με πυραμίδες στο χρηματιστήριο. Τους λέω κι εγώ βιομήχανους (με την ευρεία έννοια).
Αυτή η κατηγορία είναι πολύ εύκολο να φανταστούμε γιατί νιώθει άβολα (πλην ελαχίστων εξαιρέσεων) από το ευρώ. Στην ουσία βρίσκεται παγιδευμένη μέσα στη μικρή ελληνική αγορά, δεχόμενη τον ανταγωνισμό από το εξωτερικό. Τα προιόντα τους είναι κακής ποιότητας και ασύμφορα και στην ουσία οι μόνοι που επέζησαν της διαδικασίας του ευρώ ήταν αυτοί που μπόρεσαν να κρατήσουν μια καλή μονοπωλιακή/ολιγοπωλιακή γωνιά στην ελληνική αγορά για να μπορούν να χρεώνουν διπλά και τριπλά τις τιμές που πλήρωναν οι υπόλοιποι στην Ευρώπη. Μη λέμε τώρα παραδείγματα, τα ξέρουμε όλοι. Από γάλατα και γιαούρτια, μέχρι μπύρες και απορρυπαντικά η Ελλάδα είναι γεμάτη από παρόμοια “success stories”. Και αυτή η κατηγορία θα δείξουμε πως θα επωφεληθεί μιας επιστροφής στη δραχμή.
Υπάρχουν τώρα μια μεγαλύτερη ή μικρότερη κατηγορία λιανεμπόρων που έστησαν τις επιχειρήσεις τους βασιζόμενοι στο σκληρό ευρώ (jumbo bebe, αντιπροσωπείες αυτοκινήτων, μάρκες ρούχων και άλλα αγαθά πολυτελείας). Αυτοί πράγματι θα θιγούν. Στην ουσία ήδη έχουν θιγεί όλοι, πλην αυτών που βασίστηκαν στα πολύ φθηνά προϊόντα. Αλλά θα θιγούν ακόμα περισσότερο. Και φυσικά οι αγαπημένοι μας λιανέμποροι των σούπερμαρκετ οι οποίοι όμως ακριβώς επειδή κατέχουν μια ολιγοπωλιακή θέση στην αγορά (ως φύλακες του τι ψωνίζουμε), θα βρούν τον τρόπο να επιβιώσουν.
Ούφ κουράστηκα, τι άλλο πρέπει να κάνω για να σας βρω μερικούς πιθανά πρόθυμους κεφαλαιούχους;
Στις δύο παραπάνω λογοδιάρροιες προσπάθησα να εξηγήσω:
Ας πάρουμε ως κρίσιμη στιγμή της ηρωικής εξόδου, μια πιθανή ραγδαία αύξηση των επιτοκίων στην ευρωζώνη και ταυτόχρονο στράγγισμα τις έκτακτης ρευστότητας προς τις τράπεζες από την ΕΚΤ. Πράγματα που ήδη συζητιούνται δηλαδή.
Θα πάρω επίσης ως αξιωματική αρχή πως η ηρωική έξοδος θα γίνει μόνο στην Ελλάδα και δεν θα την ακολουθήσουν κι άλλες χώρες.
Άρα λοιπόν πάλι μια Παρασκευή απόγευμα, όπου θα κηρυχθεί μέρα εθνικής ανεξαρτησίας η Ελλάδα κηρύττει την έξοδο από το ευρώ με ή χωρίς εκλογές προηγουμένως. Άλλωστε ακόμα και σε εκλογές είναι απίθανο να βγει κάποιος μεγάλος παίκτης με το σύνθημα έξοδος από το ευρώ, καθώς αυτό θα δημιουργήσει τεράστια κερδοσκοπική πίεση. Άρα θα έχουμε πάλι εκλογές με ένα σύνθημα μεταξύ αλλαγής και λεφτά υπάρχουν από κάποια σέχτα του πασόκ που θα θέλει να διώξει τον ξενόδουλο ΓρΑΠ.
Φυσικά, πριν ακόμα συμβεί η έξοδος, μεγάλοι και μικροί κεφαλαιούχοι θα φροντίσουν να τραβήξουν τις καταθέσεις τους από το ελληνικό τραπεζικό σύστημα, κάτι που θα κάνει όλο και μεγαλύτερη την ανάγκη χρηματοδότησης των ελληνικών τραπεζών από την ΕΚΤ/ΤτΕ. Αυτή είναι έτσι κι αλλιώς μια διαδικασία που τη βλέπουμε εδώ και έναν χρόνο, με εξάρσεις σε στιγμές που υπάρχει ασάφεια όπως μετά την απειλή ΓρΑΠ για εθνικές εκλογές στις δημοτικές ή πριν την έναρξη του μνημονίου κλπ κλπ.
Εάν το σύνθημα της εξόδου αποκτήσει το οποιοδήποτε μομέντουμ ανάμεσα στους διάφορους συσσωρρευτές κεφαλαίου, είναι λογικό πως το πρώτο που θα σκεφτούν είναι να βγάλουν αυτό το κεφάλαιο στο εξωτερικό, προκειμένου να κερδίσουν από τη διαφορά ισοτιμίας και τις φθηνές τιμές που η αναμενόμενη υποτίμηση θα φέρει. Και ας μην πιστεύουμε πως η μαρίδα θα μείνει πίσω σε αυτό το παιχνίδι.
Όπως έχουμε ξαναπεί, έξοδος από το ευρώ χωρίς υποτίμηση του νομίσματος δεν έχει καμία σημασία. Ακόμα κι αν η υποτίμηση δεν ανακοινωθεί και απλά αφήσουν τις αγορές να διαλέξουν μια ισοτιμία, η νέα δραχμή θα είναι αρκετά φθηνότερη από το ευρώ. Ως υπόθεση εργασίας μπορούμε να πάρουμε το παράδειγμα της Αργεντινής. Υποτίμηση από 1:1 σε 1:4 σε σχέση με το δολάριο (σταθεροποιήθηκε αργότερα στο 1:3) ή το παράδειγμα της Ισλανδίας δηλαδή υποτίμηση 1 προς 2-2,3 σε σχέση με το ευρώ. Η ισλανδική κορώνα έπεσε από τις 80 κορώνες για κάθε ευρώ το 2007, στις 180κορώνες το ευρώ για όλο τον επόμενο χρόνο (σήμερα βρίσκεται γύρω στις 160 για ένα ευρώ). Οπότε ας πούμε πως το σοκ για τον πρώτο χρόνο θα είναι 1:2,5 σε σχέση με το ευρώ. Δηλαδή 1 ευρώ για 2,5 δραχμές. Κάτι το οποίο για να γίνω καλός μπορεί να σταθεροποιηθεί 1:2 στα επόμενα 2 χρόνια (λέμε τώρα).
Υπάρχει φυσικά η άποψη πως δεν χρειάζεται μια τόσο μεγάλη υποτίμηση του νομίσματος και μια υποχώρηση κατά 20-30% είναι αρκετή για να δώσει στην Ελλάδα τη χαμένη της ανταγωνιστικότητα. Αμφιβάλλω πολύ.
Το κυριότερο επιχείρημα που έχω κατά “μιας μικρής υποτίμησης” είναι φυσικά πως όσο πιο μικρή είναι η υποτίμηση, τόσο πιο μικρά θα είναι και τα οφέλη της. Έτσι, όπως δεν θεωρώ ότι η Ελλάδα θα γίνει ανταγωνιστική επειδή ο ΓρΑΠ και οι φίλοι του έριξαν 20% τους μισθούς, δεν θεωρώ πως θα γίνει αντίστοιχα ανταγωνιστική ρίχνοντας 20% το νόμισμά της. (που μάλιστα -εάν η καραμπόλα στο κεφάλι μου είναι σωστή- μία 20% μείωση μισθών είναι πολύ πιο αποτελεσματικός τρόπος μείωσης του κόστους παραγωγής, από μια υποτίμηση 20%).
Οπότε είναι εμφανές πως οι μισθοί θα παραμείνουν αριθμητικά σταθεροί προκειμένου να δημιουργηθεί το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στην οικονομία. 1000 ευρώ έπαιρνες, 1000δρχ θα πάρεις (άντε 1100). Το ίδιο θα ισχύει και για τις καταθέσεις. Η ανταλλαγή θα πρέπει να γίνει 1:1. Στα δάνεια τώρα, θα πρέπει να θεωρήσουμε πως θα υπάρξει εξίσου ανταλλαγή 1:1 και θα δραχμοποιηθούν διότι σε διαφορετική περίπτωση οποιοσδήποτε έχει δάνειο σε ευρώ, θα δει αμέσως το δάνειο του να τριπλασιάζεται σε σχέση με την αξία του μισθού του. Κάτι που θα το κάνει αδύνατο να αποπληρωθεί.
Φυσικά δεν θα συμβεί το ίδιο με όλους αυτούς που είχαν πάρει δάνεια σε ξένο νόμισμα, κυρίως ελβετικό φράγκο που ήταν και τη μόδας πριν μερικά χρόνια. Αυτοί πιθανότητα θα την πατήσουν όπως είναι φυσιολογικό. Τα δάνεια σε ξένο νόμισμα έχουν πάντα το ρίσκο της συναλλαγματικής διαφοράς κάτι που οι περισσότεροι δανειολήπτες αυτού του είδους προσπαθούν να ξεχνούν.
Άρα στους καταθέτες νομίζω τα πράγματα είναι απλά. Όσο πιο πολλά έχεις μέσα στη χώρα τόσο πιο πολλά θα χάσεις σε αγοραστική δύναμη σε σχέση με το ευρώ.
Στους δανειολήπτες θα δημιουργηθούν διάφορες κατηγορίες.
Εδώ όπως φαντάζεστε θα γίνει το σύστριγγλο. Τέρμα τα λεμονάκια Ισραήλ και τα μπρόκολα Ιταλίας. Το εμπορικό ισοζύγιο θα πρέπει όχι μόνο να πάψει να είναι ελλειμματικό, αλλά να γίνει και πλεονασματικό. Κι από τη στιγμή που διάφορα αγαθά που δεν μπορούν να υποκατασταθούν (όπως το πετρέλαιο) θα συνεχίζουν να βρίσκονται σε ζήτηση (αν και μικρότερη), πρώτα θα θυσιαστούν οι παρμεζάνες και τα λαχανάκια βρυξελλών. Φυσικά και τα αυτοκίνητα και άλλα εισαγόμενα καταναλωτικά αγαθά που θα τριπλασιάσουν τις τιμές τους. Δεν είναι απίθανο να δούμε άδειους δρόμους καθώς θα είναι ασύμφορο να χρησιμοποιείς το αυτοκίνητο (κάτι το οποίο έχουμε δει να συμβαίνει ήδη σε μικρότερο βαθμό στην αθήνα λόγω κρίσης, και κάτι το οποίο είδα με τα μάτια μου να συμβαίνει στην Τουρκία τη χρονιά της κρίσης του 2002-03). Με λίγα λόγια τέρμα το iPhone εάν η θεία δεν έχει 10 ρουμς του λετ για να στο πάρει δώρο από τα ευρά που θα έρθουν με τους τουρίστες.
Δυστυχώς το μαύρο χρήμα των ρουμς του λετ δεν θα προσμετράται στο εμπορικό ισοζύγιο και θα κυκλοφορεί παράλληλα με τη νέα δρχ, οπότε για αρχή θα μπορούσαμε να δούμε ακόμα και την είσοδο συναλλάγματος να πέφτει καθώς οι εξαγωγείς θα έχουν συμφέρον να αποκρύψουν όλο και μεγαλύτερα ποσά. Αυτό που σίγουρα θα συμβεί θα είναι μια κατακόρυφη πτώση των εισαγωγών. Οι περισσότερες εισαγωγές θα γίνουν απλησίαστες για τους περισσότερους. Ακόμα και τα κινέζικα θα ακριβύνουν αντίστοιχα κι ανάλογα.
Ταυτόχρονα όλα τα αγαθά που παράγονται στην Ελλάδα και μπορούν να εξαχθούν θα ακριβύνουν εξίσου φτάνοντας στη “διεθνή” τιμή τους. Δηλαδή εάν η φέτα Δωδώνη κάνει 10 ευρώ το κιλό στην Ελλάδα και η φέτα σαλάκης κάνει 8 ευρώ στο Βερολίνο, μετά την υποτίμηση η φέτα Δωδώνη θα πέσει μεν στα 8 ευρώ (όσο πουλάει το λιντλ τη φέτα σαλάκης στο βερολίνο), τα οποία όμως θα αξίζουν πια 20δρχ. Άρα ενώ πριν την αλλαγή 10 κιλά φέτα, δηλαδή 100ευρώ ήταν το 1/10 του μισθού σου, μετά την αλλαγή τα 10 κιλά φέτα θα κοστίζουν 200δρχ δηλαδή 2/10 του μισθού σου.
Από αυτή την τρομακτική υποβάθμιση της αγοραστικής δύναμης, θα γλυτώσουν κάπως τα αγαθά εκείνα τα οποία δεν θα μπορούν να βρουν διέξοδο στο εξωτερικό. Δηλαδή εάν η ζήτηση για φέτα στην ευρώπη είναι αρκετά μικρότερη από την ελληνική παραγωγή, τότε δεν είναι απίθανο να πέσει η τιμή βερολίνου στα 6ευρώ το κιλό και στην ελλάδα στις 15δρχ. Αυτό όμως και πάλι είναι ήδη 50% πτώση της αγοραστικής σου δύναμης . Και εδώ μιλάμε για τα ελληνικά προιόντα διότι στα εισαγόμενα η πτώση θα είναι ανάλογη της υποτίμησης.
Ωραία. Τι θα φέρει όλη αυτή η αναστάτωση στις τιμες; Μα φυσικά πληθωρισμό. Ακόμα και με την πτώση της κατανάλωσης που θα συνεπάγεται το σοκ της επιστροφής στη δραχμή, ο πληθωρισμός στη χώρα θα είναι σημαντικός. Τόσο οριζόντια από την άνοδο του κόστους παραγωγής σε δρχ (λόγω πετρελαίου πχ), όσο και λόγω της ανόδου της τιμών που εξηγήσαμε παραπάνω. Τι θα κάνει μια κυβέρνηση που θέλει να πολεμήσει τον πληθωρισμό για να προσδώσει αξία στο νέο νόμισμα; Θα ανεβάσει τα επιτόκια φυσικά για να στραγγίξει την αγορά από χρήμα. Και μαντέψτε ποιανών τα επιτόκια θα ανέβουν…
Ναι καλά το καταλάβατε. Φυσικά θα ανέβουν τα επιτόκια των καταθέσεων και των δανείων. Με μια καλή ψαλίδα ανάμεσα για να βγάζουν κέρδος οι πατριώτες τραπεζίτες βέβαια. Οι μεν καταθέτες θα έχουν αρκετά καλές αποδόσεις, που όμως δεν θα μπορούν να συγκριθούν με την πτώση της αγοραστικής τους δύναμης λόγω αλλαγής στη δραχμή. Έτσι μπορεί να έχεις επιτόκια 20% αλλά οι 10.000 δρχ που διαθέτεις στην τράπεζα θα αγοράζουν πολύ λιγότερη φέτα σε σχέση με τα 10.000 ευρώ που είχες.
Κι έτσι ας ξαναγυρίσουμε στο παράδειγμα του οικονομικά συντηρητικού ανθρώπου που είχε πάρει δάνειο 100.000 ευρώ, είχε βάλει άλλα τόσα από την τσέπη του για να αγοράσει ένα σπίτι με την οικογένειά του. Αυτός ο άνθρωπος, ελπίζοντας πως θα έχει κρατήσει τη δουλειά του, από το δάνειο αυτό όπως είπαμε θα είναι μία ή άλλη. 100.000 δρχ θα χρωστά 1100δρχ μισθό θα παίρνει, ακριβώς όπως και στο ευρώ. ΑΛΛΑ. Καθώς το κόστος ζωής θα ανέβει λόγω του πληθωρισμού και η αγοραστική του δύναμη θα πέσει, στην ουσία θα είναι πολύ φτωχότερος. Κι ακόμα χειρότερα. Καθώς η κυβέρνηση θα εκτινάξει τα επιτόκια για να πολεμήσει τον πληθωρισμό, οι τόκοι του δανείου του θα εκτοξευθούν. Δεν θα είναι απίθανο να σκεφτούμε ένα επιτόκιο 20% για παράδειγμα. Κι εκεί που είχε ετήσιο τόκο 4% δηλαδή 4000 ευρώ το χρόνο, θα έχει 20% στα 100.000 δηλαδή ετήσιο τόκο 20.000 ευρώ. Κι όλα αυτά με μισθό τα ίδια 12.000 ευρώ που έπαιρνε. Ακόμα κι αν η τράπεζα του κάνει μια διευκόλυνση και δεν αυξήσει τις δόσεις, σε 4 χρόνια από σήμερα που ο πληθωρισμός θα έχει καταπολεμηθεί και τα επιτόκια θα έχουν πέσει, δεν είναι απίθανο ο άνθρωπος του παραδείγματός μας να χρωστά τα διπλά χρήματα.
Τα παραπάνω παραδείγματα δεν τα έβγαλα μόνο από την μαγική μου σφαίρα, αλλά και από την εμπειρία μας στην Ισλανδία. Στην Ισλανδία λοιπόν ακόμα κι αυτοί που δεν είχαν πάρει δάνειο σε ξένο νόμισμα και δεν είχαν υπερδανειστεί, βρέθηκαν να χρωστούν στις τράπεζες πολύ περισσότερα απ’όσα μπορούσαν να πληρώσουν. Ο άνθρωπος του παραπάνω παραδείγματός μας αγόρασε ένα σπίτι αξίας 200.000 με 50% equity για τον ίδιο (από την τσέπη του δηλαδή) και 50% δάνειο. Με λίγα λόγια έκανε μια πολύ συντηρητική επιλογή. Κι όμως λίγα χρόνια αργότερα λόγω των υψηλών επιτοκίων έφτασε να χρωστά στην τράπεζα το σύνολο κι ακόμα παραπάνω από την εμπορική αξία του σπιτιού (η οποία φυσικά λόγω της ύφεσης έπεσε). Τι αποφάσισε να κάνει η προοδευτική ισλανδική κυβέρνηση γιαυτό; Αποφάσισε να περάσει ένα νόμο, σύμφωνα με τον οποίο εάν το δάνειό σου ξεπερνά το 110% της εμπορικής αξίας του ακινήτου, τότε το δάνειο κουρεύεται μέχρι να φτάσει στο 110%. Με λίγα λόγια εάν στο παράδειγμά μας η εμπορική αξία του ακινήτου είναι πια 150.000 δρχ και ο δανειολήπτης μας έχει φτάσει να χρωστά 200.000 δρχ, τότε το δάνειο αναπροσαρμόζεται στις 165.000 δρχ δηλαδή το 110% της εμπορικής αξίας.
Ακούγεται πραγματικά καλό αλλά για σκεφτείτε: είχες ένα σπίτι που πριν την κρίση ήταν κατά το 50% δικό σου. Κι έφτασες μετά από 6-7 χρόνια να έχεις ένα σπίτι το οποίο το χρωστάς ολόκληρο στην τράπεζα. Φυσικά οι πιο υπερχρεωμένοι δανειολήπτες θα επωφεληθούν περισσότερο από τη διαδικασία, κάτι που στην ουσία θεωρεί μαλάκα τον προσεκτικό δανειολήπτη και πριμοδοτεί τον μαλάκα. Αλλά τα τελευταία 20 χρόνια φαντάζομαι δεν είναι η πρώτη φορά που κάποιος κανόνας της οικονομικής μας φεουδαρχίας σε κάνει να αισθάνεσαι μαλάκας.
Ένα άλλο φαινόμενο που θα δούμε αλλά μόνο όταν σταθεροποιηθεί η κατάσταση, θα είναι το εξής: Όλοι όσοι είτε γιατί είχαν φοβηθεί παλιότερα, είτε γιατί κάποιος τους το σφύριξε κατάφεραν και μετέφεραν τα χρήματά τους στο εξωτερικό, ξαφνικά θα αποκτήσουν πολύ μεγαλύτερη ισχύ σε σχέση με τους υπόλοιπους. Διότι ναι μεν λίγο πολύ την ίδια φέτα θα μπορούν να αγοράζουν, αλλά δεν θα συμβαίνει το ίδιο και με τα σπίτια πχ. Δεν είναι απίθανο λοιπόν οι τιμές των σπιτιών να παραμείνουν σταθερές ή να αυξηθούν λίγο σε δρχ, κάτι όμως που θα σημαίνει λιγότερο από τη μισή τιμή εάν το υπολογίσεις σε ευρώ που έχεις βάλει στην αδελφή τσίμπρον μπανκ λίμιτεδ. Καθώς το κράτος θα κάνει κρα για συνάλλαγμα, είναι απίθανο να αρνηθεί αυτό το ζεστό χρήμα να μπει στην οικονομία. Κάτι που θα γίνει εφαλτήριο για νέες ακόμα μεγαλύτερες οικονομικές ανισότητες στην ελληνική κοινωνία (λες και δεν μας έφτανε το γεγονός πως ήδη είμαστε από τις εισοδηματικά πιο άνισες κοινωνίες της ευρωζώνης)
Το κράτος φυσικά με την αλλαγή του νομίσματος είναι εμφανές πως θα αλλάξει και όλα τα ομόλογά του. Αυτό σημαίνει ντεφάκτο κούρεμα στο ποσό της υποτίμησης. 1000 ευρώ ομόλογο είχες, 1000 δρχ θα πάρεις που όμως θα αξίζουν 400 ευρώ. Δηλαδή τα 240 δις ευρώ θα γίνουν 240 δις δρχ που σημαίνει περίπου 100δις ευρώ. Όχι και άσχημα θα πει κανείς. Το πρόβλημα είναι όμως πως α) τα έσοδά σου θα είναι σε δρχ κι όχι σε ευρώ, άρα οι τόκοι ως ποσοστό των εσόδων θα παραμείνουν σταθεροί β) θα πρέπει να ισοσκελίσεις το πρωτογενές αποτέλεσμα του προϋπολογισμού πρακτικά την επόμενη μέρα. Πρωτογενές είναι το αποτέλεσμα, χωρίς τους τόκους των ομολόγων.
Το άλλο πρόβλημά σου είναι το τι θα κάνεις με τα χρήματα του μνημονίου. Ως διμερή δάνεια βρίσκεσαι σε μια πολύ πιο δύσκολη θέση να τα μετατρέψεις σε δρχ σε σχέση με τα ομόλογα σου. Και το ύψος των δανεικών του μνημονίου δεν είναι αστείο. Κάτι λιγότερο από το 1/3 του συνολικού κρατικού χρέους μας.
Φυσικά και αυτό θα πρέπει να αναδιαπραγματευτεί διότι διαφορετικά θα σου φάει όλες τις προσπάθειες να μειώσει το χρέος. Γιατί; Διότι το χρέος του μνημονίου σε ευρώ ως ποσοστό των εσόδων σου (σε δρχ) θα έχει αυξηθεί 2,5 φορές. Εκεί δηλαδή που τα 110δις ευρώ ήταν λίγο λιγότερο από το μισό ΑΕΠ σου, εάν εσύ γυρίσεις στη δραχμή αλλά τα 110δις παραμείνουν σε ευρώ, αυτά τα 110δις θα αντιπροσωπεύουν κάτι παραπάνω από το 100% του ΑΕΠ σου. Έτσι πρακτικά εάν δεν υπάρξει ένα γενναίο κούρεμα των δανεικών του μνημονίου, τα δανεικά αυτά θα ξαναπνίξουν τα έσοδα και θα κάνουν τον προυπολογισμό αρκετά δις ελλειμματικό και την εξυπηρέτηση του χρέους ακόμα πιο αδύνατη σε σχέση με πριν την αλλαγή σε δρχ. Κι αυτή η διαπραγμάτευση δεν θα είναι καθόλου εύκολη. Οι νεοφιλελεύθεροι των Βρυξελλών θα κάνουν τα αδύνατα-δυνατά για να σε “τιμωρήσουν” και να σου βάλουν τρικλοποδιές. Σκεφτείτε πχ μια καλή εκστρατεία δυσφήμισης σε μια χώρα που βασίζεται στον τουρισμό… Θέλω να πω πως η μάχη δεν θα είναι εύκολη, ούτε δίκαιη.
Τώρα όλα αυτά τα δανεικά δεν μπορείς να συνεχίζεις να τα αποπληρώνεις τη στιγμή που γίνεται της μουρλής το πανηγύρι από την αλλαγή. Γιαυτό βάζεις ένα μορατόριουμ το οποιο το βαφτίζεις 2 ετία εθνικής περισυλλογής ή κάτι παρόμοιο, προκειμένου να μην έχεις τα δανεικά πάνω από το κεφάλι σου. Διότι αυτά τα δανεικά θα είναι ένας μεγάλος πονοκέφαλος. Και στην ουσία θα παρακαλάς ως κράτος μέσα σε αυτή τη διετία ο πληθωρισμός, να σου φάει μεγάλο μέρος των δανεικών και η ονομαστική αξία των εσόδων σου να εκτοξευθεί (λόγω του πληθωρισμού) έτσι ώστε σε 2-3 χρόνια από τη στιγμή 0 τα ομόλογα, ως ποσοστό των εσόδων σου να είναι αρκετά μικρότερα από αυτό που ήταν κατά την αλλαγή. Κι αυτό είναι ένα ακόμα επιχείρημα κατά της μικρής υποτίμησης. Προκειμένου το κράτος να ξεφύγει από το χρέος του θα πρέπει τα έσοδα του να αυξηθούν σημαντικά σε σχέση με τους τόκους του, κι αυτό γίνεται με έναν αρκετά βαρβάτο πληθωρισμό έστω και για μικρό διάστημα (2-3 χρόνια). Διότι τα έσοδα του κράτους θα είναι πολύ δύσκολο να αυξηθούν τα πρώτα χρόνια. Το σοκ της πτώσης της κατανάλωσης είναι βέβαιο πως θα χτυπήσει και τα έσοδα.
Οποιαδήποτε πρόβλημα στη διαδικασία επαναδιαπραγμάτευσης των δανεικών του μνημονίου θα καταδικάσει όλη σου την προσπάθεια. Ας μην ξεχνάμε πως όσο το χρέος του μνημονίου παραμένει σε ευρώ, αυτό σημαίνει 2,5 φορές μεγαλύτερο χρέος σε σχέση με τα έσοδα σου απότι 1 μέρα πριν την αλλαγή στη δραχμή. Άρα αυτή θα είναι μια δαμόκλειος σπάθη που οι ευρωπαϊοι θα κρατούν πάνω από το κεφάλι μας για πολλά πολλά χρόνια.
Τώρα καθώς θα συμβαίνουν όλα αυτά το δημόσιο θα πρέπει να αποφύγει να δανειστεί. Τα υψηλά επιτοκια που θα επικρατούν στη δραχμή για να συγκρατήσουν τον πληθωρισμό θα κάνουν τον δανεισμό ασύμφορο. Όμως τα έσοδα του θα καταρρεύσουν καθώς βασίζεται στους έμμεσους φόρους που επηρεάζονται από την κατανάλωση. Καθώς θα είναι βέβαιο πως θα δούμε μια ραγδαία πτώση της κατανάλωσης, το ίδιο ραγδαία θα είναι και η συλλογή των έμμεσων φόρων. Κι αυτό θα αποτελέσει ένα πολύ δυνατό πρόβλημα. Πώς το κράτος θα μπορέσει να ισοσκελίσει τον προϋπολογισμό του τη στιγμή που τα έσοδα του θα καταρρέουν και ταυτόχρονα τα έξοδα του σε δρχ θα παραμένουν τουλάχιστον σταθερά, ενώ δεν θα έχει τη δυνατότητα να δανειστεί από τις αγορές? Όπως βλέπουμε στην ουσία το κράτος με την στάση δεν πρόκειται να λύσει τα προβλήματα που το ζώνουν ως δια μαγείας. Και στην ουσία η έξοδος από το ευρώ θα προσφέρει ένα παραπάνω όπλο που είναι η διαχείρηση ενός εθνικού νομίσματος. Ένα όπλο που ούτε πανάκεια είναι, ούτε κάνει για όλα τα προβλήματα.
Επίσης δεδομένου πως μιλάμε για κάποιο παρακλάδι του πασόκ, δεν είναι παράλογο να υποθέσουμε πως θα προσπαθήσει να έρθει σε συνεννόηση με τα διάφορα τμήματα του πληθυσμού με τα οποία θα έχει συμμαχήσει. Οι τεμαχικές συμφωνίες ήταν το αγαπημένο παιχνίδι του πασόκ τόσα χρόνια, δεν βλέπω κανένα λόγο να αλλάξει ένα σύστημα που τόσο η ελληνική κοινωνία, όσο και το πολιτικό προσωπικό κατανοεί και μπορεί να παζαρέψει. Εάν προσέξετε, όλες οι κοινωνικές ομάδες εδώ και 1,5 χρόνο στην ουσία προσπαθούν να έρθουν σε ξεχωριστές τεμαχικές συμφωνίες με την κυβέρνηση. Ακόμα κι όταν τρώνε πόρτα, σπάνια αλλάζουν τακτική, ελπίζοντας σε μια συμφωνία κάτω από το τραπέζι και πίσω από τις κάμερες της δημοσιότητας, στην ουσία πίσω από την πλάτη της υπόλοιπης κοινωνίας.
Φυσικά τα μονοπώλια θα επεκταθούν σε όλες τις παραδοσιακές μονοπωλιακές δραστηριότητες. Τζόγος, ηλεκτρικό, μεταφορές. Όμως αυτά είναι μέτρα που παίρνουν χρόνο και μάλλον δεν αφορούν τον πρώτο καιρό που μας απασχολεί αυτή τη στιγμή. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε όμως, πως η μορφή των νέων κρατικών μονοπωλίων μπορεί να μην διαφέρει πολύ από τα ΣΔΙΤ. Δηλαδή, “πατριώτες” κεφαλαιούχοι θα παίρνουν ποσοστό από το μονοπωλιακό προιόν, προκειμένου να ορίζουν την εύρυθμη λειτουργία του. ΠΧ οι συμβάσεις παραχώρησης των οδών μπορούν να παραμείνουν τέτοιες με κάπως καλύτερους όρους για το κράτος.
Εδώ θέλω να βάλω έναν μικρό αστερίσκο και να παίξω λίγο με το παράδειγμα ελαιόλαδο. Το ξέρω έχω μια αγάπη στα τρόφιμα, στο προηγούμενο TEOTWAYKI την παράσταση έκλεψαν τα γιαούρτια (εξηγώντας πόσο πολύ θα ανέβουν οι τιμές των εγχώριων προιόντων και γιατί). Τώρα θα ήθελα να λίγο να αναλύσω με ποιο τρόπο θα αυξηθούν οι εξαγωγές από μία έξοδο από το ευρώ.
Βασική θέση όλων των οπαδών της εξόδου από το ευρώ, είναι η δημιουργία εμπορικού πλεονάσματος. Τόσο μέσω της μείωσης των ακριβών πια εισαγωγών (λόγω υποτίμησης), όσο και μέσω της αύξησης των φθηνών πια για τους ξένους εξαγωγών. Και δεν νομίζω πως θα διαφωνήσει κανείς με αυτό το σημείο.
Το δυνητικά λυπηρό όμως, είναι πως ψυχανεμίζομαι ότι οι εξαγωγές θα αυξηθούν περισσότερο ως αποτέλεσμα της μείωσης της εσωτερικής ζήτησης, παρά ως αποτέλεσμα της αύξησης της παραγωγικής δυνατότητας της χώρας. Και εξηγούμαι: Η αύξηση των εξαγωγών της φέτας πχ θα συμβεί εις βάρος της ντόπιας ζήτησης, κι αυτό είναι ένα μοτίβο που ήδη βλέπουμε σήμερα. Καθώς δηλαδή οι ντόπιοι θα αγοράζουν λιγότερη φέτα (ως αποτέλεσμα της αύξησης της τιμής της και της μείωσης του εισοδήματός τους), οι παραγωγοί θα στραφούν προς τις εξαγωγές. Αυτό θα βελτιώσει το εμπορικό ισοζύγιο φυσικά, αλλά στην ουσία δεν θα προσφέρει νέα παραγωγική δυνατότητα. Ο Χ παραγωγός με λίγα λόγια την ίδια φέτα θα παράγει, απλά αντί να την πουλά στην ελλάδα , θα προσπαθεί να την πουλά στο εξωτερικό που θα έχει καλύτερο περιθώριο κέρδους και μεγαλύτερη ζήτηση.
Κι ακόμα περισσότερο. Η υποτίμηση είναι ένα αμβλύ όργανο που αυξάνει την “ανταγωνιστικότητα” μιας χώρας κάνοντας το εσωτερικό της πιο φτωχό. Πουθενά μέσα σε αυτή τη διαδικασία, δεν υπάρχει ένα σοβαρό κίνητρο στον παραγωγό φέτας να αυξήσει την παραγωγή του ή/και την ποιότητα του. Και εδώ μπαίνει το παράδειγμα του λαδιού.
Ένα από τα εντυπωσιακά πράγματα που έμαθα πέρσι, ήταν πως το 70%-80% των εξαγωγών ελαιολάδου στη χώρα, γίνεται χύμα κυρίως στην Ιταλία, όπου συσκευάζεται και προωθείται στη λιανική της υπόλοιπης Ευρώπης. Ακούγεται σχεδόν ψέμα, αλλά είναι αλήθεια. Και το παράδειγμα του ελαιολάδου είναι πολύ χαρακτηριστικό, γιατί το γαμημένο δεν χρειάζεται καμία ιδιαίτερη τεχνική επεξεργασία για να πουληθεί. Ίσα-ίσα που οι πιο “προηγμένες” μέθοδοι εξαγωγής του, μειώνουν και την ποιότητά του. Άρα το μόνο που χρειάζεται να κάνεις, είναι να το χώσεις σε ένα σκουρόχρωμο μπουκάλι και να βρεις πρόθυμους αγοραστές στο εξωτερικό. Κάτι για το οποίο είναι εμφανές πως η ελληνική κοινωνία δεν ενδιαφέρεται να κάνει.
Όλο αυτό το εντυπωσιακό πράγμα συμβαίνει ταυτόχρονα με την σταδιακή αλλά σταθερή πτώση της τιμής του τα τελευταία χρόνια, κυρίως λόγο της αύξησης της παραγωγής στην Ισπανία. Η παραγωγή της ελλάδας είναι σχετικά σταθερή στους 360.000 τόνους εδώ και 15 χρόνια, τη στιγμή που η παραγωγή της Ισπανίας έχει ανέβει από τους 950.000 τόνους πριν 10 χρόνια, σταθερά πάνω από 1.050.000-1.100.000 τόνους την τελευταία 5ετία (τα στοιχεία από τον FAO). Οι Ισπανοί έχουν φτιάξει μια ποικιλία ελιάς που αντέχει σε πιο ξηρά κλίματα και την προωθούν συστηματικά στον νότο τους. Όλοι όσοι έχουμε κάποιους γνωστούς ελαιοπαραγωγούς γνωρίζουμε τη μεγάλη πτώση της τιμής τα τελευταία χρόνια. Για να τη βάλουμε όμως σε ένα διάγραμμα κοιτάξτε εδώ . Δυστυχώς το διάγραμμα είναι λίγο παραπλανητικό καθώς μετρά δολάρια (τα οποία έχουν υποτιμηθεί). Παρόλαυτά ο μετρικός τόνος στα χαμηλά του 2001 άξιζε σχεδόν EUR3.000 ενώ η σημερινή τιμή βρίσκεται στα EUR 2.150 . Και στις υψηλές τιμές του 2006, ο μετρικός τόνος άξιζε EUR 4.600. Και σε αυτό θα πρέπει να υπολογίσετε το κέρδος του χονδρέμπορου και τα μεταφορικά, άρα η τιμή που παίρνει ο έλληνας παραγωγός πουλώντας το λάδι χύμα θα είναι πιθανότατα χαμηλότερη.
Παρότι λοιπόν η τιμή του ελαιολάδου είναι αυτή τη στιγμή, μόλις τα 2/3 της τιμής του 2001 και σχεδόν η μισή από την τιμή του 2006, οι εξαγωγές χύμα ελαιόλαδου παραμένουν σημαντικότατες. Η τιμή λιανικής του ελαιόλαδου βρίσκεται γύρω στα 3,5 ευρώ το λίτρο. Η τιμή “χονδρικής” σύμφωνα με το παραπάνω διάγραμμα βρίσκεται περίπου στα 2 ευρώ το λίτρο (1μετρικός τόνος είναι περίπου 910 λίτρα ελαιόλαδου). Παρότι λοιπόν υπάρχει ένα σαφέστατα σημαντικό περιθώριο κέρδους, κανείς στην ελλάδα δεν δείχνει να ενδιαφέρεται γιαυτό.
Ας προσθέσουμε στο μείγμα τώρα τη δραχμή. Τι θα γίνει ένα έρθει η δραχμή? Όπως είπαμε και πιο πριν η τιμή του ελαιολάδου θα τείνει να αποκτήσει τη “διεθνή” τιμή της, άρα από 3,5ευρώ το λίτρο θα τείνει να κοστίζει πια κοντά 9 δρχ. Η εσωτερική κατανάλωση θα μειωθεί πολύ πιο δραματικά απ’ ό,τι συμβαίνει ήδη, λόγω φυσικά της νέας αυξημένης τιμής σε δραχμές. Οι 1000 δρχ μισθού θα αγοράζουν 2,5 φορές λιγότερο λάδι από τι τα 1000 ευρώ. Η διαφορά θα κατευθυνθεί προς τις εξαγωγές. Η συντριπτική πλειοψηφία των οποίων όπως είπαμε είναι χύμα
Ας δούμε τώρα τα κίνητρα των εξαγωγέων. Οι εξαγωγείς όπως είπαμε γενικά θα ωφεληθούν από την εσωτερική ανα-κατανομή του πλούτου. Το χύμα λάδι προς 2 ευρώ το λίτρο θα σημαίνει σχεδόν 5 δρχ και η αύξηση του όγκου των εξαγωγών θα τους ωφελήσει ακόμα περισσότερο. Όμως αυτό δεν μας λέει τίποτα το κίνητρο των εξαγωγέων να αποκτήσουν μεγαλύτερη υπεραξία μέσω των εξαγωγών τυποποιημένου λαδιού. Δηλαδή: εάν ένας εξαγωγέας είναι ικανοποιημένος να εξάγει σήμερα το λάδι προς 2 ευρώ το λίτρο, θα είναι ακόμα πιο ικανοποιημένος να το εξάγει 5 δρχ. Το επιπλέον κέρδος για τον εξαγωγέα θα έρθει από την αύξηση του όγκου των εξαγωγών και από τη σχετική του θέση μέσα στον ελληνικό καταμερισμό της παραγωγής.
Άρα θα μπορούσαμε να πούμε πως οι “ιδανικότερες” συνθήκες για την “τεχνολογική αναβάθμιση” που αποτελεί η εξαγωγή τυποποιημένου λαδιού, είναι μάλλον αυτές εντός κι όχι εκτός του ευρώ. Κι αν ακόμα η “αγορά” πουλά χύμα λάδι τώρα, θα πρέπει κάποιος να τη ανασκολοπίσει με πειστικό τρόπο για να προχωρήσει σε εξαγωγές τυποποιημένου λαδιού μετά την είσοδο της δραχμής. Διότι το κίνητρο της “αγοράς” δεν το κόβω να αυξάνεται.
Γενικά το παράδειγμα με το λάδι θέλει να τονίσει πως η υποτίμηση του νομίσματος, αποτελεί μια παλιά και δοκιμασμένη λύση μεν, αλλά δεν λύνει και τα προβλήματα της παραγωγής σου. Οι κινέζοι δεν αναπτύχθηκαν διότι ήταν απλά μια φθηνή χώρα. Αναπτύχθηκαν διότι έπεισαν τις ΗΠΑ να μεταφέρουν ολόκληρη την αμερικάνικη βιομηχανική παραγωγή στην Κίνα, με τους ίδιους να κρατάνε μειοψηφικά πακέτα. Έτσι και η “φθηνή” ελλάδα μετά την υποτίμηση, θα πρέπει να βρει το πρόγραμμα εκείνο που θα της επιτρέψει να γίνει αυτό που “θέλει”. Το τι θέλει να γίνει όμως τελικά κανείς δεν το συζητά, ενώ στην ουσία είναι σημαντικότερο, από το πως θα το καταφέρει αυτό.
Άρα η επιστροφή στην δραχμή δεν μας εξασφαλίζει καμία δημιουργία εξαγωγικού μοντέλου οικονομίας από μόνη της. Το μόνο που μας εξασφαλίζει με σιγουριά είναι την αύξηση των εξαγωγών μέσω της μείωσης της εσωτερικής κατανάλωσης. Κι αυτό ανεξάρτητα από το νόμισμα, είναι μια πραγματική υλική φτώχια. Οι έλληνες θα καταναλώνουν λιγότερο ελαιόλαδο απόσο πριν, διότι το υπόλοιπο θα εξάγεται. Άρα σε πραγματικούς υλικούς όρους θα είναι σημαντικά πιο φτωχοί ακόμα κι όταν μιλάμε για αγαθά που παράγονται στο εσωτερικό.
Όμως ακόμα κι αν καταφέρουμε να υιοθετήσουμε ένα μοντέλο εξαγωγικής οικονομίας που θα οδηγήσει σε αύξηση της παραγωγικής βάσης, αυτό: α) θα συμβεί σε αρκετά χρόνια από τώρα, β) όπως μπορούν να σας πουν και οι κινέζοι, στο εξαγωγικό μοντέλο, η παραπάνω παραγωγική βάση, δεν προσφέρει πλούτο στο εσωτερικό της χώρας, παρά μόνο συσσώρευση συναλλάγματος το οποίο από ένα σημείο και πέρα δεν είναι τίποτα άλλο παρά χαρτάκια. Οι κινέζοι παράγουν εκατομμύρια iphone και ipod τα οποία όμως δεν μένουν ποτέ στην χώρα για να τα χαρούν οι ίδιοι.
Να κάνουμε λίγο λογαριασμό; Ποιός θα κερδίσει τι και πώς; Λοιπόν με την υποτίμηση η εργασία θα φάει έναν μεγάλο πούλο. Το κατανοούμε αυτό; Ταυτόχρονα βέβαια πούλο θα φάει και το ραντιέρικο κεφάλαιο. Πιο μεγάλο οι καταθέσεις, λίγο μικρότερο τα σπίτια, κάτι που τώρα δεν το βλέπουμε να συμβαίνει (ακόμα). Η μεταξύ τους σχέση θα αλλάξει; Ναι θα αλλάξει λίγο αρχικά. Εγώ είχα 100.000 στην τράπεζα κι εσύ είχες 10.000 στην τράπεζα. Εσύ με 100.000 αγόραζες μια καγιέν σουπερ-έξτρα, εγώ ένα Aygo. Μετά την υποτίμηση εγώ θα παίρνω μια συμπαθή μηχανή, αλλά εσύ αναλογικά θα έχεις χάσει περισσότερα και άντε να παίρνεις μια συμπαθή μπέμπα.
Προκειμένου η εργασία να αποκτήσει μεγαλύτερη αξία σε σχέση με το κεφάλαιο πρέπει να συμβούν δύο πράγματα.
Από αυτό το κόλπο πρέπει να προστατέψεις αυτούς που δεν εργάζονται και βασίζονταν στο κεφάλαιο για να ζήσουν, δηλαδή τους συνταξιούχους. Με λίγα λόγια θα πρέπει να προσφέρεις συντάξεις που θα αυξάνονται σε σχέση με τον πληθωρισμό, έτσι ώστε οι συνταξιούχοι σου να μην πεθάνουν της πείνας.
Ταυτόχρονα βέβαια αυτό δημιουργεί και μία συνεχιζόμενη υποτίμηση που θα αποτρέψει κάθε συγκέντρωση κεφαλαίου (αυτός είναι άλλωστε ο στόχος). Καθώς το σύστημα των συναλλαγματικών περιορισμών σου θα είναι σίγουρα προβληματικό, αυτή η συνεχιζόμενη υποτίμηση θα ωφελεί όλους αυτούς που θα μπορούν να εξάγουν συνάλλαγμα. Κι αυτή λογικά θα αποτελέσει τον νέο ταξικό διχασμό. Στην ουσία η οικονομία θα διαιρεθεί ανάμεσα στους εξαγωγείς που θα μπορούν να αποκτήσουν όσο το δυνατό πιο υπόγεια συνάλλαγμα (και άρα να διατηρήσουν το κεφάλαιο που συσσωρεύουν) και σε αυτούς που δεν μπορούν να αποκτήσουν συνάλλαγμα (και άρα θα πρέπει συνεχώς να βλέπουν την αξία του κεφαλαίου τους να μειώνεται) .
Καθώς επίσης η συσσώρευση ή η εισαγωγή κεφαλαίου από αυτούς που του το έχουν φυλάξει στο εξωτερικό θα αποτρέπεται, μεγάλο μέρος της ανάπτυξης θα πρέπει να το αναλάβει το κράτος, με τις κρατικές επιχειρήσεις, κάτι που σε οδηγεί στο δεύτερο μεγάλο ταξικό διαχωρισμό. Το κράτος θα γίνει ακόμα μεγαλύτερος και κυριότερος συσσωρευτής κεφαλαίου στην οικονομία και άρα αυτοί που διοικούν το κράτος θα αποκτήσουν ακόμα μεγαλύτερη επιρροή στην κοινωνία, πρακτικά ως οι εκφραστές αυτού του κεφαλαίου. Μπορεί να μην έχουν σχέσεις ιδιοκτησίας με το κεφάλαιο, αλλά θα έχουν σχέσεις ελέγχου που είναι εξίσου σημαντικές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι πρώην χώρες του σοβιετικού μπλόκ. Η νομενκλατούρα δεν ήταν ιδιοκτήτες του κεφαλαίου, αλλά διαχειριστές. Αυτό δεν τους απέτρεπε από το να ορίζουν το πως το κεφάλαιο θα κατανεμόταν και μεταξύ ποιον. Στην ουσία λοιπόν είχαν την εξουσία και τον έλεγχο χωρίς να είναι ιδιοκτήτες με την παραδοσιακή έννοια.
Σας φαίνεται αυτό πολύ μακρινό; Δεν έχετε παρά να ρίξετε μια ματιά σήμερα στις μεγάλες επιχειρήσεις. Η διοίκηση της επιχείρησης, ο CEO, o CFO και τα διευθυντικά στελέχη συνήθως δεν διαθέτουν παρά ελάχιστο ποσοστό της επιχείρησης. Αυτό όμως δεν τους περιορίζει καθόλου από το να ελέγχουν πλήρως την επιχείρηση και να προσφέρουν στους εαυτούς τους, τις αμοιβές που οι ίδιοι καθορίζουν. Το ποιος απολύει και ποιος προσλαμβάνει, το ποιους απολύεις και ποιους προσλαμβάνεις δεν το καθορίζει ο μέτοχος, αλλά οι μάνατζερς. Γι’ αυτό και η διαχείριση του κράτους είναι εξαιρετικά σημαντικό ζήτημα, εξαιρετικά πιο σημαντικό από τη διοίκηση μια επιχείρησης, καθώς το κράτος διατηρεί και το μονοπώλιο της βίας. Άρα εκτός από το ερώτημα τι θέλουμε να κάνουμε με τις ζωές μας, το δεύτερο σημαντικό ερώτημα είναι ποιος θα διαχειρίζεται την εξουσία και με ποιο τρόπο (και τι θα κάνει με όλο τον υπάρχοντα κρατικό μηχανισμό που μάλλον θα αντισταθεί στις αλλαγές).
Τώρα κατά πόσο θα δεχθούν την παραπάνω λύση οι μικροαστοί και μικροκεφαλαιούχοι έλληνες που δεν διαθέτουν καμία σχέση εμπιστοσύνης με το κράτος, είναι άλλου παπά ευαγγέλιο. Πάντως η παραπάνω λύση δεν συνδυάζεται με διατήρηση του κεφαλαίου και του ραντιερισμού από τους μικροκεφαλαιούχους, όπως και δεν συνδυάζεται με καταπολέμηση του πληθωρισμού. Διότι ο πληθωρισμός είναι ακριβώς το εργαλείο που θα χρησιμοποιήσεις για να μειώσεις τα κέρδη του κεφαλαίου σε σχέση με της εργασίας και ταυτόχρονα ο μηχανισμός για να ισοσκελίζεις τον προϋπολογισμό σου μέχρι τα “εθνικά μονοπώλια” να αρχίσουν να παράγουν κέρδη. Όποιος ισχυρίζεται πως θα κρατήσει όλους τους μικρούς χαρούμενους και χορτάτους, το λέει πιθανότατα για να μη φοβίσει τους μικροαστούς. Συγχωρέστε με, αλλά αυτό δεν γίνεται ούτε στα καράτε.
Τώρα επειδή το σενάριο μου είπα πως θα το εφαρμόσει μια παραφυάδα του ΠΑΣΟΚ, θα πρέπει να πάρω το αμέσως παραπάνω σενάριο και να το κάνω λίγο πιο χαλαρό, προκειμένου να μην πρέπει να γίνω και δικτατορία για να το εφαρμόσω. Στην περίπτωση αυτή θα βασίσω την αναδιανεμητική πολιτική μου, στην αύξηση των φόρων του κεφαλαίου, κάτι που ίσχυε σε όλο το δυτικό καπιταλιστικό κόσμο από το τέλος του πολέμου μέχρι το 1980. Φόροι κεφαλαίου, είναι κάθε είδους φόροι στα κεφαλαιακά κέρδη, φόροι κληρονομιάς, φόροι υπεραξίας, φόροι ακινήτων, φόροι χρηματο-οικονομικών συναλλαγών, κλιμακωτοί φόροι εισοδήματος με υψηλά ανώτατα και γενικά κάθε είδους φόρος που θα τρώει κάτι τις, από τη διακίνηση, τη χρήση και τα κέρδη του κεφαλαίου. Καλό να το λες, δυσκολότερο να το εφαρμόσεις.
Ταυτόχρονα όμως θα πρέπει να προσφέρεις με κάποιο τρόπο σημαντικά κέρδη στο κεφάλαιο, προκειμένου να καταφέρεις να αναχαιτίσεις τον υψηλό πληθωρισμό που θα δημιουργηθεί από την υποτίμηση. Κάτι που σημαίνει περιορισμό των μισθολογικών αυξήσεων, υψηλά επιτόκια αρκετά πιο θετικά από τον πληθωρισμό και σε τελική ανάλυση κέρδη για τους κεφαλαιούχους σου. Όπως καταλαβαίνετε αυτή η μέθοδος έχει πολλά κενά και παραθυράκια και στην ουσία δεν θα αλλάξει δραματικά την ανισοκατανομή του πλούτου στην Ελλάδα. Ακόμα κι αν δοθούν την πρώτη χρονιά κάποιου είδους μεγάλες μισθολογικές αυξήσεις, προκειμένου να εξισορροπήσουν λίγο το σοκ της απώλειας αγοραστικής δύναμης, σύντομα το κράτος θα πρέπει να περάσει σε μια περιοριστική πολιτική που θα συγκρατήσει τον πληθωρισμό. Η συγκράτηση του πληθωρισμού τώρα θα δημιουργήσει άλλα μια μεγάλη ανισότητα. Μόλις οι τιμές σταθεροποιηθούν, όλοι αυτοί που διατηρούσαν κάποιου είδους κεφάλαιο στο εξωτερικό θα μπορέσουν να το εισάγουν στη χώρα που θα έχει ανάγκη από συνάλλαγμα. Ακόμα κι αν φορολογηθεί αυτό το κεφάλαιο, οι όροι θα πρέπει να είναι υπερ αυτών που επαναπατρίζουν κεφάλαια και οι οποίοι θα αποκτήσουν σαφέστατα κεφαλαιακά πλεονεκτήματα σε σχέση με αυτούς που δεν είχαν. Φυσικά πάλι οι εξαγωγείς (και σε αυτούς βάζω και τον τουρισμό) θα βρεθούν σε πλεονεκτική θέση, καθώς θα βρεθούν στην πολύ πλεονεκτική θέση να εισπράττουν ευρώ και να πληρώνουν σε δραχμές. Κι όσο πιο μαύρα γίνεται αυτό, τόσο πιο κοινωνικά άδικο θα είναι.
Σε αυτή την περίπτωση τα κέρδη της εργασίας έναντι στο κεφάλαιο θα είναι πολύ πολύ μικρότερα. Παρά τη θεωρητικά υψηλή φορολογία στο κεφάλαιο, οι μισθοί δεν θα μπορούν να συναγωνιστούν εύκολα, τα κεφαλαιακά κέρδη που θα φέρει η προσπάθεια καταπολέμησης του πληθωρισμού. Και το όραμα της πιο δίκαιης κοινωνίας θα παραμένει σημαντικά λειψό, όπως παρέμεινε και με το πείραμα πασόκ. Το κράτος πάλι θα αποκτήσει πιο σημαντικό ρόλο, εξίσου με κρατικές επιχειρήσεις και παρόμοια κόλπα, αλλά ο ρόλος του θα είναι μικρότερος από το πρώτο παράδειγμα και άρα μικρότερη θα είναι και η δυνατότητά του να μειώσει τις ανισότητες. Πολιτικά επίσης η διατήρηση στη ζωή του ραντιέρη μικροαστού, θα δημιουργήσει σχετικά σύντομα τις συνθήκες κοινωνικής πίεσης που μας οδήγησαν στον εκσυγχρονισμό τύπου Σημίτη (λιγότεροι φόροι, για λιγότερες υπηρεσίες). Το κράτος με λίγα λόγια θα έχει ένα πολύ μικρό παράθυρο ευκαιρίας μερικών χρόνων, για να δημιουργήσει τέτοιες κοινωνικές μεταβολές που να σταθούν ανάχωμα στον ραντιέρη μικροαστό. Και σύντομα πιθανότατα οι πιο ενθουσιώδεις και ριζοσπαστικοί υπέρμαχοι της εξόδου, θα απογοητευτούν από το αποτέλεσμα και θα πρέπει ή να αποχωρήσουν ή να παίξουν το παιχνίδι. Αλλά αυτό που λέω τώρα τραβάει πολύ χρονικά και έχω υποσχεθεί να κόβω ό,τι δεν αφορά το σύντομο μέλλον
Πρακτικά ισχυρίζομαι λοιπόν πως μια αλλαγή με τον δεύτερο τρόπο θα αλλάξει τους όρους του παιχνιδιού ραγδαία αλλά σύντομα, για να έρθει σε μια κατάσταση ισορροπίας που δεν θα διαφέρει πολύ από την παλιότερη, παρά μόνο σε κάποιες λεπτομέρειες που μπορεί τελικά να είναι καλύτερες από τις προηγούμενες, αλλά κανείς δεν μπορεί να το υποσχεθεί αυτό. Φαντάζομαι εάν το όνειρο της ζωής σου είναι να οδηγείς κούρσα, θα δυσαρεστηθείς, αλλά εάν αντίθετα το όνειρό σου είναι φτιάξεις 10 ρουμς του λετ, ή να εξάγεις ελαιόλαδο, τα πράγματα θα σου φαίνονται σημαντικά καλύτερα. Αυτό το σενάριο μου φαίνεται και πιο πιθανό εάν δεχθούμε πως συνήθως οι κοινωνίες προβαίνουν σε οριακές αλλαγές και επιβεβαιώνεται από την ιστορική μας εμπειρία. Όπως η νέα δυτική Γερμανία ήταν σημαντικά ίδια με τη χιτλερική, όπως οι αργεντίνες θείες βγήκαν στο δρόμο με το coralito (την υποχρεωτική δέσμευση των καταθέσεων) και ξαναβγήκαν στο δρόμο όταν ηρέμησαν τα πράγματα για να παραπονεθούν για τους φτωχούς που κλείνουν τους δρόμους κλπ κλπ κλπ κλπ.
Ταυτόχρονα η κατάρρευση όλων των ανατολικών χωρών γύρω από την Ελλάδα στο ίδιο χρονικό πλαίσιο, έκανε ακόμα μεγαλύτερο αυτό το εφέ πλουτισμού. Ξαφνικά μπορούσαμε να αγοράσουμε και να πηδήξουμε ο,τιδήποτε κινούνταν στον γεωγραφικό μας ορίζοντα. Ακόμα θυμάμαι την ανάλυση ενός Έλληνα πρώην πρέσβη στη Βουλγαρία που έγραφε το 2003 πως έχουμε γίνει οι Αμερικάνοι των Βαλκανίων. Όλες οι εργατικές δουλειές πέρασαν σε χέρια μεταναστών, τη στιγμή που οι “παλιοί” και “ντόπιοι” έπιναν φρεντοτσίνο καρπωνόμενοι την υπεραξία. Κι αυτό βοήθησε ακόμα περισσότερο τη φαντασίωση του πλούτου. Διότι ξαφνικά αυτό το γαμημένο μίνι κούπερ δεν το πήρες επειδή έσκισες τον κώλο σου πουλώντας τσολιαδάκια ή καθαρίζοντας πατάτες στο οικογενειακό εστιατόριο ή ρίχνοντας μπετά στις 6 το πρωί. Το πήρες ενώ κάποιοι μετανάστες σκίζονταν για πάρτη σου.
Ε λοιπόν αυτό όλο θα τελειώσει, την ημέρα που θα τελειώσει το ευρώ. Στην ουσία έχει τελειώσει ήδη για ένα σημαντικό τμήμα του πληθυσμού που είναι πχ άνεργο, αλλά ακόμα ισχύει για ένα άλλο κομμάτι, που ακόμα καρπώνεται σοβαρό κομμάτι της υπεραξίας που καρπωνόταν και πριν την κρίση ή διαθέτει σημαντικό απόθεμα κεφαλαίου από τις καλές εποχές. Και η κρίση έχει ωθήσει αρκετούς μετανάστες εκτός της χώρας καθώς η διαφορά των μισθών στη μαμά πατρίδα και την άσπλαχνη ξενιτιά έχει μειωθεί. Άρα πρακτικά αυτή η πηγή ανισότητας θα χάσει μεγάλο μέρος της δυναμικής της. Ναι φυσικά ο ρουμς του λετ θα καρπώνεται μεγαλύτερη υπεραξία από τον υπάλληλο γραφείου, αλλά πιθανότατα θα πρέπει να καθαρίζει ο ίδιος τα δωμάτια και σίγουρα, δεν θα μπορεί το ίδιο εύκολα να αγοράσει ένα δυαράκι στο Παρίσι.
Όσο προς την πρώτη πολιτική κατευθύνεται το σύστημα, τόσο δυσκολότερο θα είναι να βρει εργαζόμενους μετανάστες που να είναι διατεθειμένοι να κάνουν τη δουλειά, καθώς το εισόδημά τους σε δραχμές θα βαίνει συνεχώς μειούμενο σε σχέση με το εισόδημα στη μαμά πατρίδα. Επιπλέον οι συναλλαγματικοί περιορισμοί μπορεί να κάνουν ακόμα πιο ασύμφορη την εξαγωγή κεφαλαίου.
 |
| (πηγή) |
Στατιστικά μιλώντας, το TEOTWAYKI (που περιγράφει μερικές πιθανές πρώτες συνέπειες από μια επιστροφή στη δραχμή) αποτελεί το πιο δημοφιλές κείμενο στο τσαρδί μου. Και το πιο διαχρονικό. Γράφτηκε τις ημέρες του Πάσχα το 2010 και παρότι ποτέ δεν απέκτησε την ραγδαία κίνηση που είδε το έγκλημα της Τράπεζας της Ελλάδος (δηλαδή η μπαλκονόπορτα των ομολόγων που συνέβαλε στο κλίμα πανικού και την άνοδο των spread), συνεχίζει να αποτελεί ακόμα και σήμερα αγαπημένο pulp fiction θριλεράκι, με ιδιαίτερες εξάρσεις όταν έχουμε εκλογές, όταν κυκλοφορεί στην πιάτσα πιθανή χρεοκοπία και άλλα παρόμοια. Όμως παρά τις όποιες προσθέσεις και διορθώσεις που έκανα αργότερα, δεν είχε ποτέ την έννοια κάποιου οδηγού, παρά μιας υπόθεσης εργασίας.
Φυσικά ένα χρόνο αργότερα έχουν αλλάξει πολύ περισσότερα πράγματα απ’ όσα θα φαντάζονταν οι περισσότεροι άνθρωποι που το διάβαζαν πέρσι την άνοιξη. Κι ίσως το τρομακτικό σενάριό μου να μη φαντάζει πια τόσο τρομακτικό. Γιαυτό και αποφάσισα να το κάνω τρομακτικότερο, λολ λολ.
Σε πολλά σημεία θα είναι πιο σύντομο διότι δεν έχει νόημα να επαναλαμβάνω πράγματα που έχω περιγράψει ήδη στο πρώτο TEOTWAYKI. Ουσιαστικά θέλω να δώσω ένα όχι απίθανο twist καθώς και καινούργια πράγματα που έμαθα σε αυτό το χρόνο.
Άρα βάζω το disclaimer στην αρχή για να μην έχετε δικαιολογίες πως δεν το διαβάσατε:
Το παρακάτω κείμενο έρχεται να συμπληρώσει το original TEOTWAYKI αλλά όχι να το αντικαταστήσει. Όπως και το πρώτο δεν αποτελεί τίποτα παραπάνω από ένα σενάριο για να πάρει κάποιος μια ιδέα του τι μπορεί να σημαίνει επιστροφή στη δραχμή. Επίτηδες προσθέτει μερικά καινούργια δεδομένα, όχι μόνο για να γίνει πιο ενδιαφέρον (σε εμένα που το έγραφα) και σε αυτούς που διάβασαν το πρώτο σενάριο, αλλά επίσης προκειμένου να δείξει την αβεβαιότητα που προκύπτει από κάποιον που ισχυρίζεται πως μπορεί να προβλέψει πως θα εξελιχθούν τα πράγματα. Όπως πάντα ακολουθεί την αντίληψη του καραγκιόζη που το γράφει για τους κοινωνικούς σχηματισμούς στην Ελλάδα.
Όλα τα σενάρια, όλων των σεναριολόγων είναι ασκήσεις επί χάρτου. Όποιος σας λέει το αντίθετο, πιθανότατα σας λέει ψέματα ή απλά θέλει να σας πουλήσει κάτι. Την επανάσταση, ή τον φόβο της επανάστασης δεν έχει σημασία. Μεθοδολογικά θα είναι εξίσου καραγκιόζης με εμένα που σας γράφω το παρακάτω. Διότι κάθε πιθανό σενάριο διαθέτει και 500 πιθανές μεταβλητές που ο “καραγκιόζης ερευνητής TechieChan” θα έχει ξεχάσει να σας πει πως τις θεωρεί σταθερές και δεδομένες. Ενώ δεν είναι. Από εκεί και μετά το πιο βασικό που κάνεις, είναι να πάρεις τα διάφορα στοιχεία που σε βολεύουν και να τα τοποθετήσεις εκεί που σε βολεύουν. Αν το κάνεις πετυχημένα, και είσαι αρκετά τυχερός να σου κάτσει, οι άλλοι σε θαυμάζουν. Το μόνο σίγουρο είναι πως το κάνουν όλοι, αλλά ελάχιστοι το παραδέχονται. Όσο πιο επίσημοι είναι, τόσο πιο δύσκολα θα το παραδεχθούν. Όσα περισσότερα νόμπελ έχουν, τόσο περισσότερο θα σε φλομώσουν με κάποια δήθεν “αντικειμενική αλήθεια”. Την οποία δεν κατέχουν.
Άρα δεν είμαι τίποτα παραπάνω από έναν τύπο που παίρνω διάφορες πληροφορίες και τις χειραγωγώ για να φτιάξω ένα χαρμάνι. Το πόσο ειλικρινές ή επιτυχημένο είναι το χαρμάνι το κρίνει ο καθένας μόνος του. Αλλά όποιος ψάχνει την αλήθεια, ας ψωνίσει από κάπου αλλού, υπάρχουν δεκάδες τριγύρω που την πουλάνε.
Και κάτι ακόμα' το κείμενο είναι μεγάλο (όπως και το πρώτο TEOTWAYKI) οπότε μην προσπαθήσετε να το πάρετε μονορούφι αν δεν είστε συνηθισμένοι σε τέτοιες γκουμούτσες. Μπορείτε να διαβάζετε κάθε μέρα από μία σκηνή έτσι για το σασπένς.
Σκηνή πρώτη. (Τι συμβαίνει γύρω μας)
Ας κοιτάξουμε λίγο την πολιτική πραγματικότητα στην Ελλάδα. Ακόμα κι αν υποθέσουμε πως η μεγάλη οικονομική ύφεση καθηλώνει τα δύο μεγάλα παραδοσιακά κόμματα στο 20% το καθένα, το υπόλοιπο 60% δεν είναι απαραίτητο πως θα μοιραστεί μόνο ανάμεσα σε πολιτικές δυνάμεις που θα επιδιώκουν την επιστροφή στη δραχμή. Αν μάλιστα παρατηρήσουμε τις εκλογικές αναμετρήσεις και τις κυβερνήσεις που σχηματίστηκαν σε χώρες με αντίστοιχη κρίση με την ελληνική, θα καταλήξουμε στο συμπέρασμα πως παρότι συνέβησαν μεγάλες ανακατατάξεις, οι πολίτες δεν κατευθύνθηκαν σε ριζοσπαστικές λύσεις (τουλάχιστον όχι ακόμα).
Για αρχή και για να πετάξω το γάντι, αφήνω τη Λετονία απέξω από την ανάλυση καθώς οι εκλογές εκεί παίρνουν περισσότερο εθνικιστικό χαρακτήρα (Λετονοί εναντίων Ρώσων) με αποτέλεσμα να αλλοιώνεται από κοινωνικής άποψης. Να σημειώσουμε πως η Λετονία είναι πιθανόν η χώρα με τις δραματικότερες κοινωνικές και οικονομικές ανακατατάξεις λόγω της κρίσης, καθώς ξεκίνησε νωρίς και συνεχίζεται αμείωτη με αποτέλεσμα να έχουμε μείωση άνω του 20% του ΑΕΠ και μετανάστευση περίπου του 1/3 των ανθρώπων παραγωγικής ηλικίας.
Ας πάμε στην Ουγγαρία όμως. Η νέα δεξιά ουγγρική κυβέρνηση παρότι προχώρησε αρχικά σε μερικά μη αρεστά από το ΔΝΤ και τις Βρυξέλες μέτρα (όπως φορολόγηση των τραπεζών), θα τολμούσα να πω, πως βρίσκεται πολύ μακριά από το σημείο που θα θέλαμε να έρθει η Ελλάδα προκειμένου να γίνει μια μετάβαση στη δραχμή που θα μπορούσε να ωφελήσει τους πολλούς.
Κι ας γυρίσουμε χρονικά πίσω στην Αργεντινή. Και εκεί, παρότι το μείγμα της οικονομικής πολιτικής άλλαξε μετά την κατάρρευση, αυτό το μείγμα το διαχειρίστηκε πάλι το ίδιο περονικό κόμμα που είχε ξεκινήσει τον δρόμο προς την καταστροφή με τον Μένεμ. Κυριολεκτικά το αργεντίνικο ΠΑΣΟΚ έκανε όλες τις κομπίνες επί Μένεμ, και μετά άλλαξε πορεία επί Κίρσνερ. Παρότι είμαι σίγουρος πως το κόμμα θα ριζοσπαστικοποιήθηκε στην πορεία, κάτι μου λέει πως σημαντικό κομμάτι του δεν θα διαφέρει πολύ από τις ένδοξες μέρες Μένεμ.
Κι ας πηδήξουμε στην Ισλανδία. Εκεί, οι εκλογές συνέπεσαν πολύ κοντά στην καταστροφή με αποτέλεσμα το κυβερνών δεξιό φιλελεύθερο κόμμα να καταρρεύσει. Ταυτόχρονα το αριστερό τους κόμμα με θέσεις μάλλον πιο ακραίες από του ΣΥΡΙΖΑ (υποστήριζε την έξοδο από το ΝΑΤΟ), αυξάνει τρομερά τη δύναμή του, χωρίς όμως να κερδίσει αυτοδυναμία. Αναγκάζεται να σχηματίσει κυβέρνηση συνασπισμού με τους γνωστούς μισητούς σοσιαλιστές, προτείνοντας μάλιστα για πρωθυπουργό ένα μεσαίο στέλεχος των σοσιαλιστών (και πρώην αεροσυνοδό) και ταυτόχρονα κρατώντας το υπουργείο οικονομικών για τους ίδιους. Θα λέγαμε πως εάν μια χώρα έφτασε πιο κοντά στη δημοκρατική ριζοσπαστική αλλαγή αυτή θα ήταν η Ισλανδία. Παρόλαυτα στα 2 χρόνια που κυβερνά η Ισλανδική κυβέρνηση έχει δείξει πολλές φορές να συμπλέει με τα νερά του ΔΝΤ και των Βρυξελλών. Προχώρησε σε αποκρατικοποιήσεις ηλεκτροπαραγωγικών μονάδων, ήρθε 2 φορές σε συμφωνία με του Βρετανούς και του Ολλανδούς για τα σπασμένα της Icesave παρότι υπάρχει μια σαφής λαϊκή δυσαρέσκεια για το ζήτημα. Και τα δύο δημοψηφίσματα που έγιναν, ήταν ένα θεσμικό ατύχημα. Ο πρόεδρος της δημοκρατίας (ρόλος εξίσου διακοσμητικός με τον ελληνικό) αρνήθηκε να υπογράψει τις συμφωνίες όπως η κυβέρνηση περίμενε.
Κι αυτό παρά την προπαγάνδα όλων πως η Ισλανδία θα απομονωθεί εάν δεν “πληρώσει”. Να πούμε εδώ πως η τελική συμφωνία για την Icesave είναι σαφέστατα καλύτερη και πιο λογική από τα πειρατικά που ζητούσε η Βρετανία και η Ολλανδία όταν έσκασε η ιστορία. Δεν το λέω γιατί υποστηρίζω τη συμφωνία. Η Icesave θα πρέπει να ήταν υπόλογη της αγγλικής κεντρικής τράπεζας η οποία θα έπρεπε να έχει διαβλέψει πως έχει κεφαλαιακό πρόβλημα, αφού διαφημιζόταν και δραστηριοποιούνταν νόμιμα στο έδαφος της Βρετανίας. Από τη στιγμή που οι βρετανικές ρυθμιστικές αρχές δεν έδωσαν σημασία στο γιγαντισμό της Icesave, δεν μπορούν να έρχονται κατόπιν εορτής και να ζητάνε τα ρέστα από τους Ισλανδούς ως χώρα.
Όσο για την Ιρλανδία, η ολοκαίνουργια κυβέρνηση πολέμησε με νύχια και με δόντια στην ΕΕ προκειμένου να κρατήσει την προνομιακή φορολογία του 12% για τις επιχειρήσεις που στην ουσία έχει μετατρέψει την Ιρλανδία σεναν μεγάλο αγγλόφωνο φορολογικό παράδεισο χωρίς τροπικό κλίμα. Όχι ακριβώς το πιο φιλολαϊκό μέτρο του κόσμου. Και παρότι διαπραγματεύονται με σαφέστατα πιο σκληρούς όρους από τον ΓρΑΠ (για την ακρίβεια αυτοί διαπραγματεύονται αντί να λένε “χτύπα κι άλλο να δείχνω πως πονάω”), τα πλαίσια της διαπραγμάτευσης δεν είναι επ’ ουδενί εκτός του γνωστού πλαισίου της νεοφιλελεύθερης πρακτικής. Τυπική απόδειξη αποτελούν τα δωράκια προς τις τράπεζες και τους ιδιοκτήτες τους που πληρώνονται στο ακέραιο αντί να τιμωρηθούν για τις αποτυχημένες επενδύσεις τους, όπως “προστάζει” ο καπιταλισμός.
Τέλος η Πορτογαλία φαίνεται να περπατάει ακριβώς στα βήματα της Ελλάδας με μια καινούργια κυβέρνηση έτοιμη να “μειώσει τα ελλείμματα” και να φροντίσει το χρέος. Δεν έλειψαν μάλιστα και οι γνωστές παραινέσεις κάποιων ηλίθιων Γερμανών να πουλήσει μέρος του χρυσού που διαθέτει για να μειώσει το χρέος της, ιδιαίτερα ανάλογες από αντίστοιχα αστείες παραινέσεις προς στην Ελλάδα να πουλήσει κανένα νησί ή τις λιγότερο αστείες παραινέσεις, να πουλήσει τις βασικές υποδομές της χώρας σε διάφορα γαλλογερμανικά συμφέροντα.
Τι θέλω να πω με όλα αυτά. Οι υπέρμαχοι της επιστροφής στη δραχμή φαντασιώνονται μια τέλεια κατάσταση για αυτή τη μετάβαση. Το πόσο μη ειλικρινές είναι αυτό νομίζω προσπάθησα να το δείξω και στο πρώτο TEOTWAYKI. Μέσα σε αυτή τη φαντασίωση έχουν εντάξει και μια ριζοσπαστική επαναστατική κυβέρνηση που θα προκύψει από μια κοινωνική παρθενογέννεση και η οποία ξαφνικά θα αρχίσει να υπηρετεί τα συμφέροντα των πολλών με τρόπο άδολο και αγαθό, σαν η ελληνική κοινωνία να γεννιέται από το μηδέν. Δυστυχώς αυτή η κοινωνική ή πολιτική δύναμη δεν εκφράζεται πουθενά σήμερα στην Ελλάδα. Ακόμα και κόμματα που θα μπορούσαμε να συμπαθούμε όπως ο ΣΥΡΙΖΑ, ή είναι βαθιά χωμένα μέσα στο πολιτικό κατεστημένο (και μιλάω για τον συνασπισμό) ή είναι βαθιά περιθωριοποιημένα (αποτελούν μικρές ριζοσπαστικές ομάδες με μικρή απήχηση).
Ταυτόχρονα δεν βλέπουμε πουθενά στον ανεπτυγμένο κόσμο να συμβαίνει κάτι αντίστοιχο και να δημιουργείται μια παρόμοια ριζοσπαστική κυβέρνηση. Άρα η πίστη για αυτή την τέλεια επιστροφή, μάλλον στηρίζεται περισσότερο σε μεταφυσικές πεποιθήσεις που δυστυχώς ακουμπάνε και σε διάφορα μυθεύματα περί ελληνικής μοναδικότητας, παρά σε κάποια υπαρκτή κοινωνική βάση ή διαδικασία.
Ταυτόχρονα δεν βλέπουμε πουθενά στον ανεπτυγμένο κόσμο να συμβαίνει κάτι αντίστοιχο και να δημιουργείται μια παρόμοια ριζοσπαστική κυβέρνηση. Άρα η πίστη για αυτή την τέλεια επιστροφή, μάλλον στηρίζεται περισσότερο σε μεταφυσικές πεποιθήσεις που δυστυχώς ακουμπάνε και σε διάφορα μυθεύματα περί ελληνικής μοναδικότητας, παρά σε κάποια υπαρκτή κοινωνική βάση ή διαδικασία.
Και οι πιθανοί δράστες
Θα μπορούσε αυτή η μετάβαση στη δραχμή να συμβεί σε μια επαναστατική διαδικασία αντίστοιχη τη Ρώσικης; Εκεί όπου δηλαδή μια μικρή επαναστατική ελίτ λαμβάνει την πρωτοβουλία και συμπαρασύρει τους πάντες; Προσωπικά αμφιβάλω πολύ, καθώς ιστορικά έχουμε δει πως τέτοιου είδους πετυχημένες μεταβολές έχουν γίνει μόνο σε υπανάπτυκτες χώρες και χώρες που αποτελούσαν αποικίες (και παρά την αντίστοιχη ρητορεία η Ελλάδα δεν είναι αποικία, άντε το πολύ προτεκτοράτο). Δεν έχουμε κανένα ιστορικό παράδειγμα που μπορώ να σκεφτώ εγώ, όπου μια ανεπτυγμένη χώρα προχώρησε σε ένα πετυχημένο τέτοιου είδους κοινωνικό μετασχηματισμό.
Κατά δεύτερον, αλλά εξίσου σημαντικό, δεν μπορώ να βρω ούτε ένα πλεονέκτημα για την Ελλάδα στο επαναστατικό παράδειγμα της Ρωσίας. Όταν μια μικρή ελίτ καταλαμβάνει την εξουσία, τότε είναι πολύ πιο πιθανό αυτή η ελίτ να εξελιχθεί σε δικτατορία παρά σε κάτι που θα βασίζεται στη λαϊκή βάση και βούληση (σε μια βάση που αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει). Αν μη τι άλλο, ιστορικά έχει αποδειχθεί πως ο Προυντόν είχε περισσότερο δίκιο από τον Μάρξ όταν ισχυριζόταν πως η ανάληψη των μέσων παραγωγής από το κράτος είναι πολύ πιθανό να οδηγήσει σε μια δικτατορία του κράτους, χωρίς αυτό να σημαίνει πως οι αυτόνομες κοινότητες και κολεκτίβες του δεν έχουν πολλά προβλήματα.
Κατανοώ επίσης πως πολλοί ενθουσιάζονται με το παράδειγμα του δονκιχωτικού μπολιβάρ που τόσο πολύ ευδοκιμεί στη Ν.Αμερική εδώ και αιώνες. Και δεν μπορώ να τους ψέξω. Ο Δον Κιχώτης δεν είναι τυχαία το πρώτο και το πιο εμβληματικό μυθιστόρημα στη Δύση. Ό ήρωας/αντι-ήρωας ξέρει πολύ καλά πως αυτοί είναι ανεμόμυλοι, ξέρει πολύ καλά πως η Δουλτσινέα είναι ένα χούφταλο, κι όμως συνεχίζει. Φοβάμαι πως και οι Έλληνες υποστηρικτές αυτού του μοντέλου, γνωρίζουν πως δεν υπάρχει ούτε μια κοινωνική πραγματικότητα, ούτε μια κοινωνική φαντασίωση που να στηρίξει τις ελπίδες τους. Δεν μπορώ να τους ψέξω που συνεχίζουν, αλλά δεν μπορώ βάσιμα και να τους υποστηρίξω.
Ειλικρινά δεν μπορώ να βρω κανένα σοβαρό στοιχείο που να μπορεί να συγκρίνει την κοινωνική πραγματικότητα της Βενεζουέλας, της Αργεντινής, του Ισημερινού ή της Βολιβίας με την Ελληνική. Το οικονομικό χάσμα και η οικονομική και κοινωνική διαστρωμάτωση είναι τόσο δραματικά διαφορετικές, που απορώ για ποιο λόγο βάζουμε την Ελληνική κοινωνία δίπλα σε αυτές, αντί να τη βάζουμε δίπλα στην Ιταλική, την Ισπανική, την Πορτογαλλική ή την Ιρλανδική που είναι πολύ πιο κοντά μας.
Αντίστοιχα θα μπορούσα να φάω καμιά 30 σελίδες για να εξηγώ γιατί η Ελλάδα δεν είναι Αίγυπτος ή Τυνησία, αλλά δεν θα το κάνω διότι τις κατατάσσω κι αυτές σε μια περιφέρεια από την οποία η Ελλάδα απέχει πολύ. Όσο και να θαυμάζω και να ζηλεύω και να φοβάμαι για το αποτέλεσμα της άνοιξης των λαών της Αραβίας και της Β.Αφρικής δεν μπορώ να αυτοτυφλωθώ αρνούμενος να δω τις σαφείς υλικές και φαντασιακές διαφορές τους σε σχέση με την Ελληνική κοινωνία.
Το συμπέρασμα της παραπάνω λογοδιάρροιας είναι πως εάν πρέπει να συζητήσουμε για την επιστροφή στη δραχμή, καλό θα ήταν να το κάνουμε με βάση τις υπάρχουσες πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες κι όχι κάποιες φαντασιακές. Κι ως μέτρο σύγκρισης να πάρουμε κοινωνίες που βρίσκονται πιο κοντά στην ελληνική. Άρα -λέω εγώ τώρα- είναι πολύ πιο πιθανό την επιστροφή στη δραχμή να την προωθήσουν δυνάμεις που βρίσκονταν ή βρίσκονται ακόμα κοντά στην εξουσία. Με λίγα λόγια , αν πρέπει να φαντασιωθούμε ένα πιθανό σενάριο επιστροφής στη δραχμή, τότε είναι καλύτερα να το φαντασιωθούμε με τις υπάρχουσες κοινωνικές και πολιτικές πραγματικότητες. Φυσικά θα υπάρξουν αλλαγές, φυσικά και θα υπάρξει σημαντική κοινωνική μετατόπιση όμως όλα αυτά θα πρέπει να τα βάλουμε κοντά στα υπάρχοντα όρια, για να μπορούμε να κάνουμε μια υπόθεση που να στέκει. Διότι η επίσκεψη ενός γιατρού σ’ένα ελληνικό χωριο, όσο και να τραβήξουμε την κρίση δεν θα είναι το ίδιο επαναστατική με την αντίστοιχη επίσκεψη ενός κουβανού γιατρού σ’ ένα βενεζουελιάνικο χωριό.
Υπάρχει περίπτωση να συμβεί μια ρήξη στο πολιτικό και κοινωνικό σκηνικό που να είναι τόσο δραματική ώστε να αλλάξει τα πάντα; Σιγά μην πω όχι. Η ιστορία είναι γεμάτη από τέτοιες. Η ελληνική εμπειρία του δεύτερου ημιχρόνου του μεγάλου ευρωπαικού πολέμου (1940-1949) είναι πολύ χαρακτηριστική. Κι ένα βασικό χαρακτηριστικό της νομίζω είναι η πόλωση που η κατοπινή αφήγηση της εθνικής αντίστασης έχει θολώσει. Όχι λοιπόν δεν ήταν όλοι οι Έλληνες που αντιστάθηκαν στους γερμανούς εισβολείς. Ο Μαργαρίτης μας περιγράφει πως για τους 300.000 ελασίτες υπήρχαν άλλοι 300.000 μαυδες, ταγματασφαλίτες και λοιπές ομάδες που μετά το τέλος του εμφυλίου κυβέρνησαν. Κάτι που σημαίνει πως ακόμα και μια ραγδαία αλλαγή στο κοινωνικό σκηνικό δεν θα είναι χωρίς σημαντικές αντιθέσεις. Οι αφηγήσεις μιας κάποιας παλαϊκής αλλαγής ή επιθυμίας εδράζονται περισσότερο στη φαντασία, παρά στην πραγματικότητα. Ειδικά όταν αυτή η αλλαγή είναι σκληρή και επώδυνη. Οι Ολυμπιακοί ήταν εύκολο να κινητοποιήσουν θετικά το +90% του πληθυσμού. Δεν πρόκειται να συμβεί το ίδιο με μια αντίστοιχη επιστροφή στη δραχμή.
Οπότε, προσωπικά δεν αποκλείω καμία ραγδαία αλλαγή, αλλά ταυτόχρονα δεν μπορώ να την θεωρώ ούτε κεντρική επιλογή από τη στιγμή που δεν μπορώ να δω τους κοινωνικούς δρώντες, ούτε να την βουτήξω σε κάποια φαντασιακή ιδεολογία συσπείρωσης που μόνο στα σχολικά παραμύθια υπάρχει. Γιαυτό και θα εργαστώ με αυτά που βλέπω γύρω μου.
Οι στρίγγλες που έγιναν αρνάκια.
Σκηνή 2η: το κίνητρο.
Μα θα μου πείτε, δεν είναι το σημερινό πολιτικό προσωπικό και η οικονομική ελίτ δεμένη στο άρμα του ευρώ; Δεν αποτελούν -τηρουμένων των αναλογιών- μια κομπραδόρικη τάξη (γουστάρω να χρησιμοποιώ εκφράσεις 70ς) που ουσιαστικά διευθύνει το ελληνικό παιχνίδι σε πλήρη αρμονία με τους συσσωρευτές κεφαλαίου της υπόλοιπης ζώνης του ευρώ; Πράγματι έτσι έχουν τα πράγματα μέχρι στιγμής. Το ερώτημα είναι για πόσο ακόμα;
Καθώς η κρίση βαθαίνει πέρα από κάθε φαντασία των μανατζαρέων που την διαχειρίζονται, οι διάφοροι κεφαλαιούχοι αρχίζουν και αποκτούν ανταγωνιστικά συμφέροντα. Τέτοια δείγματα έχουμε δει αρκετά τον τελευταίο καιρό παρότι περνούν ακόμα στα ψιλά:
Δείτε εδώ πχ, πώς οι μικρές τράπεζες ετοιμάζονται να γίνουν μεζές από τις 4 μεγάλες και πως τις έχουν αποκλείσει από τα 10δις του ΤΧΣ (ταμείου χρηματοπιστωτικής σταθερότητας). Πρόκειται για έναν εμφανή πόλεμο των ανταγωνιστικών κεφαλαίων.
Άλλο παράδειγμα. Δείτε εδώ την γκρίνια των “Ελλήνων” τραπεζιτών για το πως οι “Γάλλοι” της Εμπορικής θέλουν μεγαλύτερο κομμάτι από την πίτα των αναχρηματοδοτήσεων. Σε αντίθεση με τις υπόλοιπες τράπεζες η Εμπορική που ανήκει σε γαλλικά συμφέροντα έχει δείξει ιδιαίτερα υψηλές επισφάλειες. Τόσο καιρό η Εμπορική αντιμετώπιζε τη χλέβη των άλλων τραπεζών θεωρώντας την λίγο πολύ ανίκανη. Αλλά όπως είχαμε πει και τον Νοέμβρη, οι χαμηλότερες επισφάλειες των υπόλοιπων τραπεζών είναι στην ουσία πλασματικές. Τώρα λοιπόν που οι τράπεζες προσπαθούν να περισώσουν ό,τι μπορούν από τα διάφορα επιχειρηματικά θαλασσοδάνεια, κάθονται στο τραπέζι όλες μαζί και αρχίζουν να κάνουν κουρέματα και αναδιαρθρώσεις στις επιχειρήσεις που έχουν πρόβλημα. Όμως καθώς η Εμπορική έχει ήδη ξεγράψει αυτά τα δάνεια, μπορεί και διαπραγματεύεται από καλύτερη θέση απαιτώντας μεγαλύτερο μέρος της πίτας. Διότι σε αντίθεση με τις άλλες τράπεζες, οι “γάλλοι” της εμπορικής έχουν προχωρήσει σε επαναλαμβανόμενες αυξήσεις κεφαλαίου για να ενισχύσουν την τράπεζα που χάνει χρήματα από τα διαγραμμένα δάνεια, τη στιγμή που “ελληνικές” τράπεζες προτιμούν να κρύβουν τις επισφάλειες, να τσιμπάνε το ρευστό και τις εγγυήσεις του κράτους και να εμφανίζουν βαρβάτα κέρδη που θα μοιράσουν στα στελέχη και τους μετόχους τους.
Το τρίτο και αγαπημένο μου παράδειγμα έχει πάλι να κάνει με τον προμαχώνα του ελληνικού καπιταλισμού, τα ανφάν γκατώ (λόγω και λαιμαργίας) της ελληνικής αστικής τάξης, τους γνήσιους απόγονους των πειρατών του 21 δηλαδή και των μαυραγοριτών της κατοχής, -ναι καλά το καταλάβατε- τις ελληνικές τράπεζες.
Εδώ και μερικούς μήνες κυκλοφορεί από την ΕΚΤ η εξής “δυσαρέσκεια”. Οι ελληνικές και οι ιρλανδικές τράπεζες λένε, ρουφάνε πολύ μεγαλύτερο κομμάτι της έκτακτης ρευστότητας της ΕΚΤ σε σχέση με το μέγεθος των οικονομιών που αντιπροσωπεύουν. Κι αυτό θα πρέπει σιγά σιγά να σταματήσει. Στο παραπάνω επιχείρημα δεν έχουν άδικο. Ας μην ξεχνάμε πως οι ελληνικές τράπεζες έχουν ρουφήξει από την ΕΚΤ γύρω στα 95δις τη στιγμή που ολόκληρο το δανειακό τους χαρτοφυλάκιο είναι γύρω στα 250-270δις. Η ανάγκη για χορήγησεις “έκτακτης ρευστότητας” ξεκίνησε πρακτικά τον Σεπτέμβρη του 2008, αμέσως μετά την κατάρρευση της Lehman, όταν δηλαδή στην ουσία κατέρρευσε η διατραπεζική αγορά. Όμως παρότι αυτή η ανάγκη ήταν θεωρητικά σχεδιασμένη να είναι πραγματικά “έκτακτη” τα ενδημικά προβλήματα του τραπεζικού κλάδου (άχχχ αυτή η μαγική μου σφαίρα) ανάγκασαν την ΕΚΤ να μην αφήσει παραπονεμένα τα αγαπημένα της παιδιά.
Παρολαυτά η “έκτακτη” ρευστότητα έχει κρατήσει ήδη 2,5 χρόνια και η ΕΚΤ έχει αρχίσει να νιώθει άβολα. Ή έτσι μας λέει. Καθώς λοιπόν τα σύννεφα του πληθωρισμού μαζεύονται, η ΕΚΤ θέλει να αποσύρει την έκτακτη ρευστότητα και να αρχίσει τις αυξήσεις των επιτοκίων. Αλλά εάν αποσύρει την έκτακτη ρευστότητα, οι ελληνικές τράπεζες έχουν χρεοκοπήσει την επόμενη μέρα. Ποια λύση προτείνει η ΕΚΤ? Μα φυσικά τις συγχωνεύσεις. Τόσο μεταξύ των ελληνικών τραπεζών όσο κυρίως μεταξύ ελληνικών και ξένων τραπεζών. Με λίγα λόγια η ΕΚΤ ζητάει από τους υπερήφανους τραπεζίτες μας να πουλήσουν τις τράπεζές τους. Κι αν δεν τις πουλήσουν, τουλάχιστον να πουλήσουν πακέτα από το χαρτοφυλάκιο δανείων τους προκειμένου να μειώσουν την έκθεσή τους. Οι εθνικά υπερήφανοι τραπεζίτες τώρα γνωρίζουν πως οποιαδήποτε συγχώνευση με ξένη τράπεζα θα γίνει μπιρ παρά. Επίσης γνωρίζουν πως εάν πουλήσουν δάνεια από το χαρτοφυλάκιο τους, α) θα πρέπει να ξεφορτωθούν τα καλά δάνεια γιατί κανείς δεν θα αγοράσει τα σαπάκια, κάτι που θα τις ξεβρακώσει ακόμα περισσότερο και β) ακόμα και τα καλά δάνεια θα πωληθούν με κάποια χασούρα με αποτέλεσμα να γράψουν απώλειες ακόμα και σε δάνεια που οι ίδιες θεωρούσαν προνομιακά. Κι έτσι αντιστέκονται με λύσσα στις ορδές των βαρβάρων*.
(*εδώ έχω κι ένα παράδειγμα του διαχωρισμού μεταξύ ιδιοκτητών και διαχειριστών. Εδώ και χρόνια γύρω στο 50% των μετοχών των ελληνικών τραπεζών ανήκει σε ξένα κεφάλαια, παρόλαυτά είναι το μάνατζμεντ για το οποίο καίγονται οι έλληνες τραπεζίτες, διότι αυτή είναι η πραγματική διοίκηση. Οι μέτοχοι είναι απλά οι ραντιέρηδες τους οποίους οι διαχειριστές θα πρέπει να κρατάνε χαρούμενους. Το αναφέρω εδώ, αλλά θα αναφερθώ και πιο κάτω σε αυτό τον κοινωνικό διαχωρισμό που είναι πολύ σημαντικός εδώ και δεκαετίες , και η κουμουνιστική αριστερά για λόγους που έχουν να κάνουν με τις δικές της αμαρτίες, το έχει πετάξει σε μια γωνία και το έχει ξεχάσει. Θυμηθείτε μόνο πως παρότι το 50% των ελληνικών τραπεζών ανήκει σε ξένους, υπάρχει μια σημαντική αντίσταση να παραχωρηθεί το μάνατζμεντ εκτός της παρέας εκείνης των ελληνικών χεριών που ονομάζουμε έλληνες τραπεζίτες)
Τέτοια είναι η λύσσα που κοιτάξτε εδώ πώς απάντησε η ΤτΕ. Εάν ξεπετάξετε τις προπαγανδιστικές μπούρδες που λέει το άρθρο, στην ουσία εννοεί πως το ιρλανδικό παραθυράκι πρόσθετης ρευστότητας με εκπληκτικές μυρωδιές “τυπώματος” (χρησιμοποιώ τον κωλομπαρίστικο αυτόν όρο για να μη συγχύσω τους παραδοσιακούς των οικονομικών), είναι ένα πολύ περίεργο παράθυρο. Κάθε περιφερειακή κεντρική τράπεζα μπορεί να προσφέρει όση ρευστότητα θέλει, φτάνει να στείλει ένα SMS στην ΕΚΤ. Και στην ουσία λέει, πως εάν η ΕΚΤ δεν δεχθεί να τροφοδοτεί με ρευστότητα τα ελληνικά τραπεζικά ιδρύματα, αυτό θα το κάνει η ΤτΕ από μόνη της. Συγχωρέστε με αν γίνομαι λίγο υπερβολικός, αλλά αυτό είναι το πρώτο μέτρο επανεθνικοποίησης της κεντρικής τράπεζας. Δηλαδή η ΤτΕ για να προστατέψει τα συμφέροντα των ελληνικών τραπεζών, είναι διατεθειμένη πρακτικά να διαχωρίσει τον εαυτό της από τις αποφάσεις της ΕΚΤ που μιλάνε αυτόν τον καιρό για αύξηση των επιτοκίων και περιορισμό της έκτακτης ρευστότητας. Δύο κινήσεις που καθόλου δεν βολεύουν τις ελληνικές τράπεζες.
Εάν λοιπόν το ελληνικό τραπεζικό σύστημα που είναι άμεσα συνδεδεμένο με την ΕΚΤ και τα συμφέροντα των νεο-φιλελεύθερων βρυξελών, έχει αρχίσει να μη νιώθει άνετα με το κουστουμάκι που του ράβουν, σκεφτείτε και τους υπόλοιπους συσσωρευτές κεφαλαίου.
Εάν λοιπόν το ελληνικό τραπεζικό σύστημα που είναι άμεσα συνδεδεμένο με την ΕΚΤ και τα συμφέροντα των νεο-φιλελεύθερων βρυξελών, έχει αρχίσει να μη νιώθει άνετα με το κουστουμάκι που του ράβουν, σκεφτείτε και τους υπόλοιπους συσσωρευτές κεφαλαίου.
Το μυστρί το πηλοφόρι και τα διόδια.
Οι κατασκευαστές στην επιφάνεια προτιμούν να βλέπουν διάφορες ευκαιρίες στην “οικολογική” καύση σκουπιδιών (και απελευθέρωση διοξινών στην ατμόσφαιρα), στις εναλλακτικές ή μη μορφές ενέργειας και στα αυτοχρηματοδοτούμενα ραντιέρικα δρόμους και γιοφύρια. Αλλά στην ουσία πρόκειται για κλάδο που βασίζεται σε τεράστιο βαθμό στα διάφορα δωράκια που του προσφέρει το κράτος. Και το κράτος μέσα σε περιβάλλον μείωσης των εξόδων υπό την επίβλεψη των Βρυξελλών δεν είναι ο παλιός καλός πελάτης, κάτι που αντικατοπτρίζεται στα αποτελέσματα των κατασκευαστών ραντιέρηδων.
Πολλοί προσπάθησαν αρκετά αργά να μπουν στην αγορά της ιδιωτικής κατοικίας που στην Ελλάδα κυριαρχείται από μικρούς ανεξάρτητους παίκτες. Αλλά πρόκειται για μια αγορά που έκλεισε πριν 3 χρόνια και δεν προβλέπεται να ανοίξει για πολλά ακόμα. Άλλωστε με ποσοστά ιδιοκατοίκησης άνω του 80%, δεν μιλάμε για κανένα τρομακτικό ελ ντοράντο.
Η αγορά κατοικίας στην Ελλάδα, αποτελεί σε σημαντικό βαθμό έναν τρόπο αποθήκευσης συσσωρευμένου ιδιωτικού κεφαλαίου. Καθώς η Ελλάδα δεν είχε σημαντική βιομηχανία και ταυτόχρονα διέθετε νόμισμα που υποτιμούνταν κάθε τρεις και λίγο, η παραδοσιακή λύση ήταν πάντα η αγορά γης και κατοικίας. Τόσο για ιδιοκατοίκηση, όσο και για ραντιέρικη εκμετάλλευση. Κι αυτό είναι διαστρωματωμένο σε όλα τα βαλάντια. Από την συνταξιούχο που συμπληρώνει τη σύνταξη των 400 ευρώ μέχρι την προίκα του γιου “για να μπορεί το παιδί να ξεκινήσει τη ζωή του”. Άρα με την ιδιοκατοίκηση στο 80%, κάθε νέα αγορά κατοικίας θα έχει να κάνει περισσότερο με τη αποθήκευση της συσσώρευσης κι όχι με την κάλυψη αναγκών. Και καθώς σε μια κρίση δεν θα υπάρχει ιδιαίτερη συσσώρευση δεν βλέπω να υπάρχει και ιδιαίτερο ενδιαφέρον σε αυτό το μέτωπο.
Ας μην το τραβάμε, κέρδη από την αγορά κατοικίας δεν πρόκειται να δουν.
Από την άλλη το κίνημα δεν πληρώνω στα διόδια, έδειξε τα όρια της είσπραξης ραντιέρικων εσόδων στον τομέα των αυτοχρηματοδοτούμενων έργων. Οι Έλληνες τις καλές εποχές γούσταραν να πληρώνουν τις τεράστιες αυξήσεις της Αττικής οδού μετατρέποντάς την σε μια περίζηλη χρυσή ραντιέρικη κότα, αλλά αυτό δεν ισχύει πια. Όλο και περισσότερα τέτοια project αρχίζουν να δείχνουν ολοένα και πιο θολά. Οι Κερατιώτες δεν θέλουν οικολογική καύση σκουπιδιών. Οι καταναλωτές δυσκολεύονται όλο και περισσότερο να πληρώσουν τις αυξημένες τιμές της ΔΕΗ. Κι ας μην ξεχνάμε πως οι τιμές αυξήθηκαν μόνο και μόνο για να μπορούν να μπουν στην αγορά οι ιδιώτες παραγωγοί φυσικού αερίου, κι όχι επειδή αυξήθηκε το κόστος παραγωγής.
Παρότι περιμένουν τις ιδιωτικοποιήσεις του real estate της κυβέρνησης, σαν σκύλοι που κοιτάζουν ένα αχνιστό λουκάνικο, το μέλλον τους δεν είναι το πιο ρόδινο. Ακόμα και στο τουριστικό Real Estate υπάρχουν πολλά προβλήματα. Η Ελλάδα είναι μια ακριβή χώρα και οι υπόλοιποι ευρωπαίοι δεν είναι πως ευημερούν για να σκέφτονται να αγοράσουν μια βιλίτσα στην Κρήτη για τα γηρατειά τους. Και παρά τις μπούρδες με τις οποίες μας φλόμωναν οι Γερμανοί το καλοκαίρι περί ανάπτυξης, τα πράγματα εδώ στο Βερολίνο είναι πολύ πολύ πιο φτωχικά από τι μπορείτε να φανταστείτε. Όταν τα 1500 ευρώ θεωρούνται ένας πάρα πολύ καλός μισθός, καταλαβαίνετε πως είναι λίγο δύσκολο να αγοράσεις βιλίτσες στην Κρήτη με 250.000. Άλλωστε υπάρχει μεγάλος ανταγωνισμός από την αντίστοιχη real estate φούσκα της Ισπανίας. Και ναι μια επιστροφή στη δραχμή θα ήταν βούτυρο στο ψωμί των καλών κατασκευαστών στον συγκεκριμένο τομέα.
Οι βιομήχανοι (και να μην ακούω γέλια).
Εντάξει κατανοώ πόσο ειρωνικό είναι να λες τα τελευταία 20 χρόνια “έλληνας βιομήχανος”. Τον τελευταίο τον λέγανε Μουζάκη και μας πέθανε σε βαθιά γεράματα. Αλλά κάπως πρέπει να μαζέψω κι εγώ σέναν τίτλο αυτό το σινάφι από συσσωρευτές κεφαλαίου που ασχολούνται λίγο με το εμπόριο, λίγο με τις εισαγωγές ημι-έτοιμων προϊόντων που τα πακετάρουν, λίγο με τη διατήρηση καρτέλ σε διάφορες αγορές με μαφιόζικες ή μη μεθόδους, λίγο με πυραμίδες στο χρηματιστήριο. Τους λέω κι εγώ βιομήχανους (με την ευρεία έννοια).
Αυτή η κατηγορία είναι πολύ εύκολο να φανταστούμε γιατί νιώθει άβολα (πλην ελαχίστων εξαιρέσεων) από το ευρώ. Στην ουσία βρίσκεται παγιδευμένη μέσα στη μικρή ελληνική αγορά, δεχόμενη τον ανταγωνισμό από το εξωτερικό. Τα προιόντα τους είναι κακής ποιότητας και ασύμφορα και στην ουσία οι μόνοι που επέζησαν της διαδικασίας του ευρώ ήταν αυτοί που μπόρεσαν να κρατήσουν μια καλή μονοπωλιακή/ολιγοπωλιακή γωνιά στην ελληνική αγορά για να μπορούν να χρεώνουν διπλά και τριπλά τις τιμές που πλήρωναν οι υπόλοιποι στην Ευρώπη. Μη λέμε τώρα παραδείγματα, τα ξέρουμε όλοι. Από γάλατα και γιαούρτια, μέχρι μπύρες και απορρυπαντικά η Ελλάδα είναι γεμάτη από παρόμοια “success stories”. Και αυτή η κατηγορία θα δείξουμε πως θα επωφεληθεί μιας επιστροφής στη δραχμή.
Υπάρχουν τώρα μια μεγαλύτερη ή μικρότερη κατηγορία λιανεμπόρων που έστησαν τις επιχειρήσεις τους βασιζόμενοι στο σκληρό ευρώ (jumbo bebe, αντιπροσωπείες αυτοκινήτων, μάρκες ρούχων και άλλα αγαθά πολυτελείας). Αυτοί πράγματι θα θιγούν. Στην ουσία ήδη έχουν θιγεί όλοι, πλην αυτών που βασίστηκαν στα πολύ φθηνά προϊόντα. Αλλά θα θιγούν ακόμα περισσότερο. Και φυσικά οι αγαπημένοι μας λιανέμποροι των σούπερμαρκετ οι οποίοι όμως ακριβώς επειδή κατέχουν μια ολιγοπωλιακή θέση στην αγορά (ως φύλακες του τι ψωνίζουμε), θα βρούν τον τρόπο να επιβιώσουν.
Ούφ κουράστηκα, τι άλλο πρέπει να κάνω για να σας βρω μερικούς πιθανά πρόθυμους κεφαλαιούχους;
Σκηνή 3 (ο δολοφόνος)
Στις δύο παραπάνω λογοδιάρροιες προσπάθησα να εξηγήσω:
α) ποια θα είναι η πιθανότερη πολιτική δύναμη που θα οδηγούσε την Ελλάδα πίσω στη δραχμή (και συμπέρανα -κρίνοντας από την εμπειρία άλλων χωρών σε παρόμοια θέση- πως θα είναι μάλλον μία πολιτική δύναμη που ήδη υπάρχει στην σημερινή πραγματικότητα αν και πιθανόν πολιτικά αλλά όχι απαραίτητα κοινωνικά μεταλλαγμένη)
β) Γιατί αυτοί που έχουν τον μεγαλύτερο λόγο στο σημερινό πολιτικό και οικονομικό σκηνικό, μπορεί να αποφασίσουν να αλλαξοπιστήσουν και χορέψουν έναν τσάμικο υπέρ πατρίδος (μαζί πάντα με άλλες κοινωνικές ομάδες).
Αυτό δεν σημαίνει πως όλοι οι παίκτες ξαφνικά θα γίνουν κοραήδες, ούτε πως δεν θα υπάρξει καμία αλλαγή. Σίγουρα μπορεί άλλοι τραπεζίτες να είναι με την ΕΚΤ κι άλλοι με την εθνική υπερηφάνεια. Ισχυρίζομαι πάντως πως ο μονομπλόκ μνημονιακός πόλος μπορεί γρήγορα να διαρραγεί.
Άρα (κι εδώ ο σεναριογράφος έχει ήδη προιδεάσει το κοινό για να δημιουργήσει σασπένς), πιθανότατα κάποια παραφυάδα του πασόκ μαζί με άλλες δυνάμεις θα αναλάβει τον εθνο-απελευθερωτικό αγώνα. Καταλαβαίνω πως το να λέω παραφυάδα του πασόκ είναι σαν να παρουσιάζω τον Φρέντυ Κρούγκερ έξω από την παράγκα που λέγεται ΕΛΛΑΣ, αλλά το πασόκ και ο κοινωνικός χώρος που εκφράζει εδώ και 40 σχεδόν χρόνια είναι σαφέστατα ο πιο καπάτσος και ευέλικτος που διαθέτει η ελληνική κοινωνία. Η ΝΔ -παρά τα πολλά φτιασιδώματα- δεν διέθετε ποτέ το στελεχιακό δυναμικό και την ευφυΐα να κινητοποιήσει τις φαντασιώσεις και τα συμφέροντα των Ελλήνων. Κι αν σκεφτούμε πως ίσως το πιο δυναμικό και κεντρώο κομμάτι της (δηλαδή το μητσοτακέικο) αντιπροσωπεύεται πια από γόνους πολύ αμφίβολων δυνατοτήτων (για να είμαι και ευγενικός) και μάλιστα εκτός κόμματος, είναι εμφανές (για εμένα τουλάχιστον) πως το κόμμα των ηττημένων του Β πολέμου (αλλά νικητών του εμφυλίου), δεν διαθέτει κανένα αντανακλαστικό και καμία δυναμική για μια τόσο μεγάλη κίνηση.
Έτσι λοιπόν παρακάτω θα σας παρουσιάσω μια ανατριχιαστική αλλά σχετικά σύντομη μετάβαση από το ευρώ στη δραχμή διατηρώντας αρκετές από τις κοινωνικές και οικονομικές σταθερές που ισχύουν και σήμερα.
Άρα (κι εδώ ο σεναριογράφος έχει ήδη προιδεάσει το κοινό για να δημιουργήσει σασπένς), πιθανότατα κάποια παραφυάδα του πασόκ μαζί με άλλες δυνάμεις θα αναλάβει τον εθνο-απελευθερωτικό αγώνα. Καταλαβαίνω πως το να λέω παραφυάδα του πασόκ είναι σαν να παρουσιάζω τον Φρέντυ Κρούγκερ έξω από την παράγκα που λέγεται ΕΛΛΑΣ, αλλά το πασόκ και ο κοινωνικός χώρος που εκφράζει εδώ και 40 σχεδόν χρόνια είναι σαφέστατα ο πιο καπάτσος και ευέλικτος που διαθέτει η ελληνική κοινωνία. Η ΝΔ -παρά τα πολλά φτιασιδώματα- δεν διέθετε ποτέ το στελεχιακό δυναμικό και την ευφυΐα να κινητοποιήσει τις φαντασιώσεις και τα συμφέροντα των Ελλήνων. Κι αν σκεφτούμε πως ίσως το πιο δυναμικό και κεντρώο κομμάτι της (δηλαδή το μητσοτακέικο) αντιπροσωπεύεται πια από γόνους πολύ αμφίβολων δυνατοτήτων (για να είμαι και ευγενικός) και μάλιστα εκτός κόμματος, είναι εμφανές (για εμένα τουλάχιστον) πως το κόμμα των ηττημένων του Β πολέμου (αλλά νικητών του εμφυλίου), δεν διαθέτει κανένα αντανακλαστικό και καμία δυναμική για μια τόσο μεγάλη κίνηση.
Έτσι λοιπόν παρακάτω θα σας παρουσιάσω μια ανατριχιαστική αλλά σχετικά σύντομη μετάβαση από το ευρώ στη δραχμή διατηρώντας αρκετές από τις κοινωνικές και οικονομικές σταθερές που ισχύουν και σήμερα.
Τεχνικόλορ μανιταράκι
σκηνή 4η, (το έγκλημα)
Ας πάρουμε ως κρίσιμη στιγμή της ηρωικής εξόδου, μια πιθανή ραγδαία αύξηση των επιτοκίων στην ευρωζώνη και ταυτόχρονο στράγγισμα τις έκτακτης ρευστότητας προς τις τράπεζες από την ΕΚΤ. Πράγματα που ήδη συζητιούνται δηλαδή.
Θα πάρω επίσης ως αξιωματική αρχή πως η ηρωική έξοδος θα γίνει μόνο στην Ελλάδα και δεν θα την ακολουθήσουν κι άλλες χώρες.
- διότι αυτό δημιουργεί πολλές παραμέτρους που θα μπλέξουν πολύ το σενάριο μας. πχ θα ενωθούν όλοι οι εξοδούχοι σ’ένα λατινικό ευρώ; Ποιοι θα συμμετάσχουν; Πχ οι Ιρλανδοί παρά τα βάσανά τους, βασίζουν το μαγαζάκι τους στο να αποτελούν τον αγγλόφωνο φορολογικό παράδεισο του ευρώ και πιθανόν να μην θελήσουν να χάσουν αυτό το πλεονέκτημα. Πόσο μάλλον να πρέπει πάλι να εξαρτώνται από την Αγγλία. Κλπ κλπ
- διότι όλοι όσοι αφηγούνται μέχρι στιγμής μια έξοδο από την ΕΕ ή την ευρωζώνη, στην ουσία αφηγούνται μια πολύ ξεκάθαρα εθνική στρατηγική. Η ίδια η υποτίμηση ενός νομίσματος είναι στην ουσία μια κίνηση ανταγωνιστική απέναντι στις χώρες με διαφορετικά νομίσματα. Και καθώς η μέχρι στιγμής αφήγηση μπλέκεται πολύ όμορφα με μια αντίστοιχη εθνική αφήγηση, λέω να μην αλλάξω εγώ τους όρους.
Πριν ακόμα ανακοινωθεί η ρήξη με το ευρώ, είναι πιθανό η ΤτΕ να χρησιμοποιήσει το παραθυράκι της Ιρλανδίας προκειμένου να χρηματοδοτήσει τις ελληνικές τράπεζες. Πρακτικά θα έχουμε μια μεταφορά των 95δις που χρωστάνε οι ελληνικές τράπεζες από την ΕΚΤ στον λογαριασμό της Τράπεζας της Ελλάδος παρέα με τα αντίστοιχα ενέχυρα σε τραπεζικά ομόλογα, ελληνικά ομόλογα κλπ. Πιθανόν αυτό να εξοργίσει την ΕΚΤ που θα θέλει πραγματικά να μειώσει την κυκλοφορία του χρήματος στην ευρωζώνη και να μπει σε μια διαμάχη με τον Π.Π.Γερμανό κ.κ.Προβόπουλο. Εντάξει τώρα δεν θέλει και πολύ φαντασία για να σκεφτείτε διάφορα στελέχια του πασόκ να βγάζουν δεκάρικους υπέρ της εθνικής ανεξαρτησίας και τα μέσα να λένε για τους κακούς Γερμανούς που μας καταπιέζουν και θέλουν να έρθουν να μας αγοράσουν τα νησιά μας.
Άρα λοιπόν πάλι μια Παρασκευή απόγευμα, όπου θα κηρυχθεί μέρα εθνικής ανεξαρτησίας η Ελλάδα κηρύττει την έξοδο από το ευρώ με ή χωρίς εκλογές προηγουμένως. Άλλωστε ακόμα και σε εκλογές είναι απίθανο να βγει κάποιος μεγάλος παίκτης με το σύνθημα έξοδος από το ευρώ, καθώς αυτό θα δημιουργήσει τεράστια κερδοσκοπική πίεση. Άρα θα έχουμε πάλι εκλογές με ένα σύνθημα μεταξύ αλλαγής και λεφτά υπάρχουν από κάποια σέχτα του πασόκ που θα θέλει να διώξει τον ξενόδουλο ΓρΑΠ.
Φυσικά, πριν ακόμα συμβεί η έξοδος, μεγάλοι και μικροί κεφαλαιούχοι θα φροντίσουν να τραβήξουν τις καταθέσεις τους από το ελληνικό τραπεζικό σύστημα, κάτι που θα κάνει όλο και μεγαλύτερη την ανάγκη χρηματοδότησης των ελληνικών τραπεζών από την ΕΚΤ/ΤτΕ. Αυτή είναι έτσι κι αλλιώς μια διαδικασία που τη βλέπουμε εδώ και έναν χρόνο, με εξάρσεις σε στιγμές που υπάρχει ασάφεια όπως μετά την απειλή ΓρΑΠ για εθνικές εκλογές στις δημοτικές ή πριν την έναρξη του μνημονίου κλπ κλπ.
Εάν το σύνθημα της εξόδου αποκτήσει το οποιοδήποτε μομέντουμ ανάμεσα στους διάφορους συσσωρρευτές κεφαλαίου, είναι λογικό πως το πρώτο που θα σκεφτούν είναι να βγάλουν αυτό το κεφάλαιο στο εξωτερικό, προκειμένου να κερδίσουν από τη διαφορά ισοτιμίας και τις φθηνές τιμές που η αναμενόμενη υποτίμηση θα φέρει. Και ας μην πιστεύουμε πως η μαρίδα θα μείνει πίσω σε αυτό το παιχνίδι.
Η υποτίμηση.
Όπως έχουμε ξαναπεί, έξοδος από το ευρώ χωρίς υποτίμηση του νομίσματος δεν έχει καμία σημασία. Ακόμα κι αν η υποτίμηση δεν ανακοινωθεί και απλά αφήσουν τις αγορές να διαλέξουν μια ισοτιμία, η νέα δραχμή θα είναι αρκετά φθηνότερη από το ευρώ. Ως υπόθεση εργασίας μπορούμε να πάρουμε το παράδειγμα της Αργεντινής. Υποτίμηση από 1:1 σε 1:4 σε σχέση με το δολάριο (σταθεροποιήθηκε αργότερα στο 1:3) ή το παράδειγμα της Ισλανδίας δηλαδή υποτίμηση 1 προς 2-2,3 σε σχέση με το ευρώ. Η ισλανδική κορώνα έπεσε από τις 80 κορώνες για κάθε ευρώ το 2007, στις 180κορώνες το ευρώ για όλο τον επόμενο χρόνο (σήμερα βρίσκεται γύρω στις 160 για ένα ευρώ). Οπότε ας πούμε πως το σοκ για τον πρώτο χρόνο θα είναι 1:2,5 σε σχέση με το ευρώ. Δηλαδή 1 ευρώ για 2,5 δραχμές. Κάτι το οποίο για να γίνω καλός μπορεί να σταθεροποιηθεί 1:2 στα επόμενα 2 χρόνια (λέμε τώρα).
Υπάρχει φυσικά η άποψη πως δεν χρειάζεται μια τόσο μεγάλη υποτίμηση του νομίσματος και μια υποχώρηση κατά 20-30% είναι αρκετή για να δώσει στην Ελλάδα τη χαμένη της ανταγωνιστικότητα. Αμφιβάλλω πολύ.
Το κυριότερο επιχείρημα που έχω κατά “μιας μικρής υποτίμησης” είναι φυσικά πως όσο πιο μικρή είναι η υποτίμηση, τόσο πιο μικρά θα είναι και τα οφέλη της. Έτσι, όπως δεν θεωρώ ότι η Ελλάδα θα γίνει ανταγωνιστική επειδή ο ΓρΑΠ και οι φίλοι του έριξαν 20% τους μισθούς, δεν θεωρώ πως θα γίνει αντίστοιχα ανταγωνιστική ρίχνοντας 20% το νόμισμά της. (που μάλιστα -εάν η καραμπόλα στο κεφάλι μου είναι σωστή- μία 20% μείωση μισθών είναι πολύ πιο αποτελεσματικός τρόπος μείωσης του κόστους παραγωγής, από μια υποτίμηση 20%).
*Είναι αρκετά πιθανό η καραμπόλα στο κεφάλι μου να μην είναι σωστή (όσο την επαναλαμβάνω τόσο δεν μου αρέσει αυτά που θέτει -η καραμπόλα- ως δεδομένα). Η αντίθετη άποψη διατυπώνεται εδώ θέση 7 αν και ολόκληρη η συνέντευξη είναι εξαιρετική. Ευχαριστώ talos.
Το δεύτερο επιχείρημα κατά της “μικρής υποτίμησης” είναι φυσικά η ίδια η ανατροφοδοτούμενη ισχύς της εξόδου. Οι έλληνες είναι πολύ αμφίβολο εάν θα έχουν εμπιστοσύνη στο νέο νόμισμα, ειδικά τη στιγμή που ακόμα και μια υποτίμηση 20-30% θα αυξήσει παράλληλα και τον πληθωρισμό που θα οδηγήσει σε πιέσεις για αυξήσεις των μισθών. Ακόμα και μια σκληρά μονεταριστική κυβέρνηση που θα προσπαθήσει να κρατήσει την αξία του νομίσματος, όταν δει αυξήσεις 15-20% στις τιμές πχ, δεν μπορεί να μη δώσει 5-10% αυξήσεις έστω και τον πρώτο χρόνο. Την ίδια στιγμή, οποιοσδήποτε μπορεί να κρατήσει συνάλλαγμα θα το κάνει (εξαγωγείς, τουρισμός). Οι “επιχειρήσεις” που φέρνουν συνάλλαγμα στην ελλάδα είναι ήδη τόσο διάσπαρτες και ανεξέλεγκτες, που είναι πολύ αμφίβολο κατά πόσο θα είναι επιτυχημένοι οι συναλλαγματικοί περιορισμοί που θα μπουν. Διότι ναι μεν δεν θα μπορείς να στείλεις 1000 ευρώ στο εξωτερικό, αλλά μπορείς να έχεις στην κωλότσεπη 3 πενηντάευρα από τα έσοδα του σ/κ στα ρουμς του λετ. Και δεν πιάνω παραδοσιακές μεθόδους εξαγωγής συναλλάγματος όπως οι διπλές τιμολογήσεις κλπ. Όπως και στο πρώτο TEOTWAYKI η νέα δραχμή δεν θα είναι το πιο αγαπημένο νόμισμα του κόσμου έστω κι αν μια μονεταριστική κυβέρνηση πολεμήσει για να την κρατήσει σταθερή (με θύματα φυσικά ξέρετε ποιους, θα δείτε και τα αίματα παρακάτω).
Ένας τρίτος λόγος έχει να κάνει με το χρέος σου στο νέο καθεστώς αλλά θα μου επιτρέψετε να τον εξηγήσω στο κεφάλαιο κράτος.
Γενικά το επιχείρημα της μικρής υποτίμησης το κατατάσσω στα πλαίσια του “έλα μωρέ δεν θα γίνει και τίποτα κακό, πηδήξτε και βλέπουμε”. Προσωπικά δεν με απασχολεί να πείσω κανέναν να έρθει στην αλήθεια μου. Αυτό που προσπαθώ να δείξω με αυτό το σενάριο είναι για ποιο λόγο ένα εργαλείο (όπως η δραχμή), δεν μπορεί να θεωρείται ταξικά επωφελές από μόνο του και να αποτελεί σύνθημα με αυθύπαρκτη αξία. Η επιστροφή στη δραχμή δεν είναι καλή ή κακή από μόνη της.
Ένας τρίτος λόγος έχει να κάνει με το χρέος σου στο νέο καθεστώς αλλά θα μου επιτρέψετε να τον εξηγήσω στο κεφάλαιο κράτος.
Γενικά το επιχείρημα της μικρής υποτίμησης το κατατάσσω στα πλαίσια του “έλα μωρέ δεν θα γίνει και τίποτα κακό, πηδήξτε και βλέπουμε”. Προσωπικά δεν με απασχολεί να πείσω κανέναν να έρθει στην αλήθεια μου. Αυτό που προσπαθώ να δείξω με αυτό το σενάριο είναι για ποιο λόγο ένα εργαλείο (όπως η δραχμή), δεν μπορεί να θεωρείται ταξικά επωφελές από μόνο του και να αποτελεί σύνθημα με αυθύπαρκτη αξία. Η επιστροφή στη δραχμή δεν είναι καλή ή κακή από μόνη της.
Οι μισθοί, οι καταθέσεις και τα δάνεια.
Οπότε είναι εμφανές πως οι μισθοί θα παραμείνουν αριθμητικά σταθεροί προκειμένου να δημιουργηθεί το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στην οικονομία. 1000 ευρώ έπαιρνες, 1000δρχ θα πάρεις (άντε 1100). Το ίδιο θα ισχύει και για τις καταθέσεις. Η ανταλλαγή θα πρέπει να γίνει 1:1. Στα δάνεια τώρα, θα πρέπει να θεωρήσουμε πως θα υπάρξει εξίσου ανταλλαγή 1:1 και θα δραχμοποιηθούν διότι σε διαφορετική περίπτωση οποιοσδήποτε έχει δάνειο σε ευρώ, θα δει αμέσως το δάνειο του να τριπλασιάζεται σε σχέση με την αξία του μισθού του. Κάτι που θα το κάνει αδύνατο να αποπληρωθεί.
Φυσικά δεν θα συμβεί το ίδιο με όλους αυτούς που είχαν πάρει δάνεια σε ξένο νόμισμα, κυρίως ελβετικό φράγκο που ήταν και τη μόδας πριν μερικά χρόνια. Αυτοί πιθανότητα θα την πατήσουν όπως είναι φυσιολογικό. Τα δάνεια σε ξένο νόμισμα έχουν πάντα το ρίσκο της συναλλαγματικής διαφοράς κάτι που οι περισσότεροι δανειολήπτες αυτού του είδους προσπαθούν να ξεχνούν.
Άρα στους καταθέτες νομίζω τα πράγματα είναι απλά. Όσο πιο πολλά έχεις μέσα στη χώρα τόσο πιο πολλά θα χάσεις σε αγοραστική δύναμη σε σχέση με το ευρώ.
Στους δανειολήπτες θα δημιουργηθούν διάφορες κατηγορίες.
- Αυτοί που έχουν πάρει δάνειο σε ξένο νόμισμα την έχουν πατήσει από χέρι και μπορούμε να τους ξεγράψουμε.
- Αυτοί που έχουν πάρει δάνειο σε ευρώ και άρα πια σε δρχ και έχουν έσοδα σε ευρώ ή άλλα ξένα νομίσματα (πχ οι ασχολούμενοι με τον τουρισμό ή τις εξαγωγικές επιχειρήσεις) ξαφνικά θα πάρουν ένα υπέροχο δωράκι. Τα έσοδά τους θα είναι σε ευρώ, τη στιγμή που το δάνειό τους θα είναι σε υποτιμημένες δραχμές.
- Τέλος αυτοί που έχουν πάρει δάνειο σε ευρώ (άρα δρχ) και πληρώνονται σε δρχ θα είναι μία ή άλλη. Σωστά? Λάθος. Αλλά θα μου επιτρέψετε να αφήσω για λίγο αργότερα το γιατί, προκειμένου να μην μπλεχτούμε. Κρατήστε από αυτό, ότι ακόμα και πιο σώφρον άνθρωπος που πήρε ένα μη-υπερβολικό δάνειο από την τράπεζα για να αγοράσει ένα σπίτι θα βρεθεί σε πολύ δύσκολη κατάσταση.
Οι τιμές.
Εδώ όπως φαντάζεστε θα γίνει το σύστριγγλο. Τέρμα τα λεμονάκια Ισραήλ και τα μπρόκολα Ιταλίας. Το εμπορικό ισοζύγιο θα πρέπει όχι μόνο να πάψει να είναι ελλειμματικό, αλλά να γίνει και πλεονασματικό. Κι από τη στιγμή που διάφορα αγαθά που δεν μπορούν να υποκατασταθούν (όπως το πετρέλαιο) θα συνεχίζουν να βρίσκονται σε ζήτηση (αν και μικρότερη), πρώτα θα θυσιαστούν οι παρμεζάνες και τα λαχανάκια βρυξελλών. Φυσικά και τα αυτοκίνητα και άλλα εισαγόμενα καταναλωτικά αγαθά που θα τριπλασιάσουν τις τιμές τους. Δεν είναι απίθανο να δούμε άδειους δρόμους καθώς θα είναι ασύμφορο να χρησιμοποιείς το αυτοκίνητο (κάτι το οποίο έχουμε δει να συμβαίνει ήδη σε μικρότερο βαθμό στην αθήνα λόγω κρίσης, και κάτι το οποίο είδα με τα μάτια μου να συμβαίνει στην Τουρκία τη χρονιά της κρίσης του 2002-03). Με λίγα λόγια τέρμα το iPhone εάν η θεία δεν έχει 10 ρουμς του λετ για να στο πάρει δώρο από τα ευρά που θα έρθουν με τους τουρίστες.
Δυστυχώς το μαύρο χρήμα των ρουμς του λετ δεν θα προσμετράται στο εμπορικό ισοζύγιο και θα κυκλοφορεί παράλληλα με τη νέα δρχ, οπότε για αρχή θα μπορούσαμε να δούμε ακόμα και την είσοδο συναλλάγματος να πέφτει καθώς οι εξαγωγείς θα έχουν συμφέρον να αποκρύψουν όλο και μεγαλύτερα ποσά. Αυτό που σίγουρα θα συμβεί θα είναι μια κατακόρυφη πτώση των εισαγωγών. Οι περισσότερες εισαγωγές θα γίνουν απλησίαστες για τους περισσότερους. Ακόμα και τα κινέζικα θα ακριβύνουν αντίστοιχα κι ανάλογα.
Ταυτόχρονα όλα τα αγαθά που παράγονται στην Ελλάδα και μπορούν να εξαχθούν θα ακριβύνουν εξίσου φτάνοντας στη “διεθνή” τιμή τους. Δηλαδή εάν η φέτα Δωδώνη κάνει 10 ευρώ το κιλό στην Ελλάδα και η φέτα σαλάκης κάνει 8 ευρώ στο Βερολίνο, μετά την υποτίμηση η φέτα Δωδώνη θα πέσει μεν στα 8 ευρώ (όσο πουλάει το λιντλ τη φέτα σαλάκης στο βερολίνο), τα οποία όμως θα αξίζουν πια 20δρχ. Άρα ενώ πριν την αλλαγή 10 κιλά φέτα, δηλαδή 100ευρώ ήταν το 1/10 του μισθού σου, μετά την αλλαγή τα 10 κιλά φέτα θα κοστίζουν 200δρχ δηλαδή 2/10 του μισθού σου.
Από αυτή την τρομακτική υποβάθμιση της αγοραστικής δύναμης, θα γλυτώσουν κάπως τα αγαθά εκείνα τα οποία δεν θα μπορούν να βρουν διέξοδο στο εξωτερικό. Δηλαδή εάν η ζήτηση για φέτα στην ευρώπη είναι αρκετά μικρότερη από την ελληνική παραγωγή, τότε δεν είναι απίθανο να πέσει η τιμή βερολίνου στα 6ευρώ το κιλό και στην ελλάδα στις 15δρχ. Αυτό όμως και πάλι είναι ήδη 50% πτώση της αγοραστικής σου δύναμης . Και εδώ μιλάμε για τα ελληνικά προιόντα διότι στα εισαγόμενα η πτώση θα είναι ανάλογη της υποτίμησης.
Ωραία. Τι θα φέρει όλη αυτή η αναστάτωση στις τιμες; Μα φυσικά πληθωρισμό. Ακόμα και με την πτώση της κατανάλωσης που θα συνεπάγεται το σοκ της επιστροφής στη δραχμή, ο πληθωρισμός στη χώρα θα είναι σημαντικός. Τόσο οριζόντια από την άνοδο του κόστους παραγωγής σε δρχ (λόγω πετρελαίου πχ), όσο και λόγω της ανόδου της τιμών που εξηγήσαμε παραπάνω. Τι θα κάνει μια κυβέρνηση που θέλει να πολεμήσει τον πληθωρισμό για να προσδώσει αξία στο νέο νόμισμα; Θα ανεβάσει τα επιτόκια φυσικά για να στραγγίξει την αγορά από χρήμα. Και μαντέψτε ποιανών τα επιτόκια θα ανέβουν…
Ναι καλά το καταλάβατε. Φυσικά θα ανέβουν τα επιτόκια των καταθέσεων και των δανείων. Με μια καλή ψαλίδα ανάμεσα για να βγάζουν κέρδος οι πατριώτες τραπεζίτες βέβαια. Οι μεν καταθέτες θα έχουν αρκετά καλές αποδόσεις, που όμως δεν θα μπορούν να συγκριθούν με την πτώση της αγοραστικής τους δύναμης λόγω αλλαγής στη δραχμή. Έτσι μπορεί να έχεις επιτόκια 20% αλλά οι 10.000 δρχ που διαθέτεις στην τράπεζα θα αγοράζουν πολύ λιγότερη φέτα σε σχέση με τα 10.000 ευρώ που είχες.
Κι έτσι ας ξαναγυρίσουμε στο παράδειγμα του οικονομικά συντηρητικού ανθρώπου που είχε πάρει δάνειο 100.000 ευρώ, είχε βάλει άλλα τόσα από την τσέπη του για να αγοράσει ένα σπίτι με την οικογένειά του. Αυτός ο άνθρωπος, ελπίζοντας πως θα έχει κρατήσει τη δουλειά του, από το δάνειο αυτό όπως είπαμε θα είναι μία ή άλλη. 100.000 δρχ θα χρωστά 1100δρχ μισθό θα παίρνει, ακριβώς όπως και στο ευρώ. ΑΛΛΑ. Καθώς το κόστος ζωής θα ανέβει λόγω του πληθωρισμού και η αγοραστική του δύναμη θα πέσει, στην ουσία θα είναι πολύ φτωχότερος. Κι ακόμα χειρότερα. Καθώς η κυβέρνηση θα εκτινάξει τα επιτόκια για να πολεμήσει τον πληθωρισμό, οι τόκοι του δανείου του θα εκτοξευθούν. Δεν θα είναι απίθανο να σκεφτούμε ένα επιτόκιο 20% για παράδειγμα. Κι εκεί που είχε ετήσιο τόκο 4% δηλαδή 4000 ευρώ το χρόνο, θα έχει 20% στα 100.000 δηλαδή ετήσιο τόκο 20.000 ευρώ. Κι όλα αυτά με μισθό τα ίδια 12.000 ευρώ που έπαιρνε. Ακόμα κι αν η τράπεζα του κάνει μια διευκόλυνση και δεν αυξήσει τις δόσεις, σε 4 χρόνια από σήμερα που ο πληθωρισμός θα έχει καταπολεμηθεί και τα επιτόκια θα έχουν πέσει, δεν είναι απίθανο ο άνθρωπος του παραδείγματός μας να χρωστά τα διπλά χρήματα.
Ο άνθρωπος που έμεινε στο κρύο.
Τα παραπάνω παραδείγματα δεν τα έβγαλα μόνο από την μαγική μου σφαίρα, αλλά και από την εμπειρία μας στην Ισλανδία. Στην Ισλανδία λοιπόν ακόμα κι αυτοί που δεν είχαν πάρει δάνειο σε ξένο νόμισμα και δεν είχαν υπερδανειστεί, βρέθηκαν να χρωστούν στις τράπεζες πολύ περισσότερα απ’όσα μπορούσαν να πληρώσουν. Ο άνθρωπος του παραπάνω παραδείγματός μας αγόρασε ένα σπίτι αξίας 200.000 με 50% equity για τον ίδιο (από την τσέπη του δηλαδή) και 50% δάνειο. Με λίγα λόγια έκανε μια πολύ συντηρητική επιλογή. Κι όμως λίγα χρόνια αργότερα λόγω των υψηλών επιτοκίων έφτασε να χρωστά στην τράπεζα το σύνολο κι ακόμα παραπάνω από την εμπορική αξία του σπιτιού (η οποία φυσικά λόγω της ύφεσης έπεσε). Τι αποφάσισε να κάνει η προοδευτική ισλανδική κυβέρνηση γιαυτό; Αποφάσισε να περάσει ένα νόμο, σύμφωνα με τον οποίο εάν το δάνειό σου ξεπερνά το 110% της εμπορικής αξίας του ακινήτου, τότε το δάνειο κουρεύεται μέχρι να φτάσει στο 110%. Με λίγα λόγια εάν στο παράδειγμά μας η εμπορική αξία του ακινήτου είναι πια 150.000 δρχ και ο δανειολήπτης μας έχει φτάσει να χρωστά 200.000 δρχ, τότε το δάνειο αναπροσαρμόζεται στις 165.000 δρχ δηλαδή το 110% της εμπορικής αξίας.
Ακούγεται πραγματικά καλό αλλά για σκεφτείτε: είχες ένα σπίτι που πριν την κρίση ήταν κατά το 50% δικό σου. Κι έφτασες μετά από 6-7 χρόνια να έχεις ένα σπίτι το οποίο το χρωστάς ολόκληρο στην τράπεζα. Φυσικά οι πιο υπερχρεωμένοι δανειολήπτες θα επωφεληθούν περισσότερο από τη διαδικασία, κάτι που στην ουσία θεωρεί μαλάκα τον προσεκτικό δανειολήπτη και πριμοδοτεί τον μαλάκα. Αλλά τα τελευταία 20 χρόνια φαντάζομαι δεν είναι η πρώτη φορά που κάποιος κανόνας της οικονομικής μας φεουδαρχίας σε κάνει να αισθάνεσαι μαλάκας.
Ένα άλλο φαινόμενο που θα δούμε αλλά μόνο όταν σταθεροποιηθεί η κατάσταση, θα είναι το εξής: Όλοι όσοι είτε γιατί είχαν φοβηθεί παλιότερα, είτε γιατί κάποιος τους το σφύριξε κατάφεραν και μετέφεραν τα χρήματά τους στο εξωτερικό, ξαφνικά θα αποκτήσουν πολύ μεγαλύτερη ισχύ σε σχέση με τους υπόλοιπους. Διότι ναι μεν λίγο πολύ την ίδια φέτα θα μπορούν να αγοράζουν, αλλά δεν θα συμβαίνει το ίδιο και με τα σπίτια πχ. Δεν είναι απίθανο λοιπόν οι τιμές των σπιτιών να παραμείνουν σταθερές ή να αυξηθούν λίγο σε δρχ, κάτι όμως που θα σημαίνει λιγότερο από τη μισή τιμή εάν το υπολογίσεις σε ευρώ που έχεις βάλει στην αδελφή τσίμπρον μπανκ λίμιτεδ. Καθώς το κράτος θα κάνει κρα για συνάλλαγμα, είναι απίθανο να αρνηθεί αυτό το ζεστό χρήμα να μπει στην οικονομία. Κάτι που θα γίνει εφαλτήριο για νέες ακόμα μεγαλύτερες οικονομικές ανισότητες στην ελληνική κοινωνία (λες και δεν μας έφτανε το γεγονός πως ήδη είμαστε από τις εισοδηματικά πιο άνισες κοινωνίες της ευρωζώνης)
Το κράτος.
Το κράτος φυσικά με την αλλαγή του νομίσματος είναι εμφανές πως θα αλλάξει και όλα τα ομόλογά του. Αυτό σημαίνει ντεφάκτο κούρεμα στο ποσό της υποτίμησης. 1000 ευρώ ομόλογο είχες, 1000 δρχ θα πάρεις που όμως θα αξίζουν 400 ευρώ. Δηλαδή τα 240 δις ευρώ θα γίνουν 240 δις δρχ που σημαίνει περίπου 100δις ευρώ. Όχι και άσχημα θα πει κανείς. Το πρόβλημα είναι όμως πως α) τα έσοδά σου θα είναι σε δρχ κι όχι σε ευρώ, άρα οι τόκοι ως ποσοστό των εσόδων θα παραμείνουν σταθεροί β) θα πρέπει να ισοσκελίσεις το πρωτογενές αποτέλεσμα του προϋπολογισμού πρακτικά την επόμενη μέρα. Πρωτογενές είναι το αποτέλεσμα, χωρίς τους τόκους των ομολόγων.
Το άλλο πρόβλημά σου είναι το τι θα κάνεις με τα χρήματα του μνημονίου. Ως διμερή δάνεια βρίσκεσαι σε μια πολύ πιο δύσκολη θέση να τα μετατρέψεις σε δρχ σε σχέση με τα ομόλογα σου. Και το ύψος των δανεικών του μνημονίου δεν είναι αστείο. Κάτι λιγότερο από το 1/3 του συνολικού κρατικού χρέους μας.
Φυσικά και αυτό θα πρέπει να αναδιαπραγματευτεί διότι διαφορετικά θα σου φάει όλες τις προσπάθειες να μειώσει το χρέος. Γιατί; Διότι το χρέος του μνημονίου σε ευρώ ως ποσοστό των εσόδων σου (σε δρχ) θα έχει αυξηθεί 2,5 φορές. Εκεί δηλαδή που τα 110δις ευρώ ήταν λίγο λιγότερο από το μισό ΑΕΠ σου, εάν εσύ γυρίσεις στη δραχμή αλλά τα 110δις παραμείνουν σε ευρώ, αυτά τα 110δις θα αντιπροσωπεύουν κάτι παραπάνω από το 100% του ΑΕΠ σου. Έτσι πρακτικά εάν δεν υπάρξει ένα γενναίο κούρεμα των δανεικών του μνημονίου, τα δανεικά αυτά θα ξαναπνίξουν τα έσοδα και θα κάνουν τον προυπολογισμό αρκετά δις ελλειμματικό και την εξυπηρέτηση του χρέους ακόμα πιο αδύνατη σε σχέση με πριν την αλλαγή σε δρχ. Κι αυτή η διαπραγμάτευση δεν θα είναι καθόλου εύκολη. Οι νεοφιλελεύθεροι των Βρυξελλών θα κάνουν τα αδύνατα-δυνατά για να σε “τιμωρήσουν” και να σου βάλουν τρικλοποδιές. Σκεφτείτε πχ μια καλή εκστρατεία δυσφήμισης σε μια χώρα που βασίζεται στον τουρισμό… Θέλω να πω πως η μάχη δεν θα είναι εύκολη, ούτε δίκαιη.
Τώρα όλα αυτά τα δανεικά δεν μπορείς να συνεχίζεις να τα αποπληρώνεις τη στιγμή που γίνεται της μουρλής το πανηγύρι από την αλλαγή. Γιαυτό βάζεις ένα μορατόριουμ το οποιο το βαφτίζεις 2 ετία εθνικής περισυλλογής ή κάτι παρόμοιο, προκειμένου να μην έχεις τα δανεικά πάνω από το κεφάλι σου. Διότι αυτά τα δανεικά θα είναι ένας μεγάλος πονοκέφαλος. Και στην ουσία θα παρακαλάς ως κράτος μέσα σε αυτή τη διετία ο πληθωρισμός, να σου φάει μεγάλο μέρος των δανεικών και η ονομαστική αξία των εσόδων σου να εκτοξευθεί (λόγω του πληθωρισμού) έτσι ώστε σε 2-3 χρόνια από τη στιγμή 0 τα ομόλογα, ως ποσοστό των εσόδων σου να είναι αρκετά μικρότερα από αυτό που ήταν κατά την αλλαγή. Κι αυτό είναι ένα ακόμα επιχείρημα κατά της μικρής υποτίμησης. Προκειμένου το κράτος να ξεφύγει από το χρέος του θα πρέπει τα έσοδα του να αυξηθούν σημαντικά σε σχέση με τους τόκους του, κι αυτό γίνεται με έναν αρκετά βαρβάτο πληθωρισμό έστω και για μικρό διάστημα (2-3 χρόνια). Διότι τα έσοδα του κράτους θα είναι πολύ δύσκολο να αυξηθούν τα πρώτα χρόνια. Το σοκ της πτώσης της κατανάλωσης είναι βέβαιο πως θα χτυπήσει και τα έσοδα.
Οποιαδήποτε πρόβλημα στη διαδικασία επαναδιαπραγμάτευσης των δανεικών του μνημονίου θα καταδικάσει όλη σου την προσπάθεια. Ας μην ξεχνάμε πως όσο το χρέος του μνημονίου παραμένει σε ευρώ, αυτό σημαίνει 2,5 φορές μεγαλύτερο χρέος σε σχέση με τα έσοδα σου απότι 1 μέρα πριν την αλλαγή στη δραχμή. Άρα αυτή θα είναι μια δαμόκλειος σπάθη που οι ευρωπαϊοι θα κρατούν πάνω από το κεφάλι μας για πολλά πολλά χρόνια.
Τώρα καθώς θα συμβαίνουν όλα αυτά το δημόσιο θα πρέπει να αποφύγει να δανειστεί. Τα υψηλά επιτοκια που θα επικρατούν στη δραχμή για να συγκρατήσουν τον πληθωρισμό θα κάνουν τον δανεισμό ασύμφορο. Όμως τα έσοδα του θα καταρρεύσουν καθώς βασίζεται στους έμμεσους φόρους που επηρεάζονται από την κατανάλωση. Καθώς θα είναι βέβαιο πως θα δούμε μια ραγδαία πτώση της κατανάλωσης, το ίδιο ραγδαία θα είναι και η συλλογή των έμμεσων φόρων. Κι αυτό θα αποτελέσει ένα πολύ δυνατό πρόβλημα. Πώς το κράτος θα μπορέσει να ισοσκελίσει τον προϋπολογισμό του τη στιγμή που τα έσοδα του θα καταρρέουν και ταυτόχρονα τα έξοδα του σε δρχ θα παραμένουν τουλάχιστον σταθερά, ενώ δεν θα έχει τη δυνατότητα να δανειστεί από τις αγορές? Όπως βλέπουμε στην ουσία το κράτος με την στάση δεν πρόκειται να λύσει τα προβλήματα που το ζώνουν ως δια μαγείας. Και στην ουσία η έξοδος από το ευρώ θα προσφέρει ένα παραπάνω όπλο που είναι η διαχείρηση ενός εθνικού νομίσματος. Ένα όπλο που ούτε πανάκεια είναι, ούτε κάνει για όλα τα προβλήματα.
Επίσης δεδομένου πως μιλάμε για κάποιο παρακλάδι του πασόκ, δεν είναι παράλογο να υποθέσουμε πως θα προσπαθήσει να έρθει σε συνεννόηση με τα διάφορα τμήματα του πληθυσμού με τα οποία θα έχει συμμαχήσει. Οι τεμαχικές συμφωνίες ήταν το αγαπημένο παιχνίδι του πασόκ τόσα χρόνια, δεν βλέπω κανένα λόγο να αλλάξει ένα σύστημα που τόσο η ελληνική κοινωνία, όσο και το πολιτικό προσωπικό κατανοεί και μπορεί να παζαρέψει. Εάν προσέξετε, όλες οι κοινωνικές ομάδες εδώ και 1,5 χρόνο στην ουσία προσπαθούν να έρθουν σε ξεχωριστές τεμαχικές συμφωνίες με την κυβέρνηση. Ακόμα κι όταν τρώνε πόρτα, σπάνια αλλάζουν τακτική, ελπίζοντας σε μια συμφωνία κάτω από το τραπέζι και πίσω από τις κάμερες της δημοσιότητας, στην ουσία πίσω από την πλάτη της υπόλοιπης κοινωνίας.
Ο περιορισμός της κίνησης των κεφαλαίων
Η δημιουργία μηχανισμού ελέγχου εισόδου και εξόδου κεφαλαίων και αγαθών θα είναι μία ακόμα από τις προτεραιότητες της κυβέρνησης. Η αποδοτικότητα τους φυσικά θα πάσχει λόγω της παραδοσιακής διαφθοράς και των τεμαχικών συμμαχιών, αλλά αυτό δεν είναι κάτι πολύ διαφορετικό απότι έχουμε συνηθίσει. Άλλωστε η χαμηλή αποδοτικότητα τέτοιων μηχανισμών μπορεί να είναι μέρος των τεμαχικών συμφωνιών που θα έχει κάνει με κάποιες ομάδες. Δεν μπορούμε να υποθέσουμε λοιπόν πως ο έλεγχος των κεφαλαιακών ροών θα είναι ιδιαίτερα επιτυχημένος, ειδικά τον πρώτο καιρό. Τόσο λόγο της παραδοσιακής διαφθοράς των υπηρεσιών που είναι επιφορτισμένες με αυτόν δηλαδή τα τελωνεία, όσο και λόγο του υψηλού κατακερματισμού των εισαγωγικών/εξαγωγικών επιχειρήσεων. Κάθε ρουμς του λέτ είναι και μια μικρή εξαγωγική επιχείρηση και μάλιστα με προνομιακές σχέσεις με το κράτος (πληρώνει φόρους κατ’αποκοπή για ένα τεκμαρτό εισόδημα 12.000 ευρώ τα 7 ρούμια, με λίγα λόγια αφορολόγητο).
Κι εδώ πάμε στο μεγάλο ερώτημα. Από τη στιγμή που το κράτος δεν θα μπορεί να ελέγξει την κατάσταση, ούτε και να αυξήσει εύκολα τα έσοδά του λόγω όλων των γνωστών αβαριών ή συμφωνιών που διαθέτει με επιμέρους κοινωνικές ομάδες, τι θα κάνει για να επιβιώσει? Η ιστορική απάντηση σε αυτό το ερώτημα έχει δοθεί εδώ και αιώνες και ονομάζεται κρατικά μονοπώλια. Το κράτος θα πρέπει να αυξήσει τις εισπράξεις του μέσω κρατικών μονοπωλίων που θα ελέγχουν βασικές υποδομές και υπηρεσίες. Πχ ένα μονοπώλιο εξαγωγής πιστοποιημένου ελαιολάδου, θα μπορούσε να βρει συμμάχους μεταξύ των ελαιοπαραγωγών που αυτή τη στιγμή κατευθύνουν το 80% των εξαγωγών τους στην Ιταλία χύμα σε εξευτελιστικές τιμές. Φυσικά πρέπει να απαντήσεις στο επόμενο ερώτημα του πώς οι υπάλληλοι αυτού του φορέα δεν θα εκμεταλλευτούν τη θέση τους. Λύσεις υπάρχουν, αλλά δεν νομίζω πως η κυβέρνηση για την οποία μιλάμε ενδιαφέρεται πραγματικά και εδώ μπαίνουμε σε μια μεγάλη συζήτηση που θα θίξω και παρακάτω (αμάν πια όλα για παρακάτω τα αφήνω).
Φυσικά τα μονοπώλια θα επεκταθούν σε όλες τις παραδοσιακές μονοπωλιακές δραστηριότητες. Τζόγος, ηλεκτρικό, μεταφορές. Όμως αυτά είναι μέτρα που παίρνουν χρόνο και μάλλον δεν αφορούν τον πρώτο καιρό που μας απασχολεί αυτή τη στιγμή. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε όμως, πως η μορφή των νέων κρατικών μονοπωλίων μπορεί να μην διαφέρει πολύ από τα ΣΔΙΤ. Δηλαδή, “πατριώτες” κεφαλαιούχοι θα παίρνουν ποσοστό από το μονοπωλιακό προιόν, προκειμένου να ορίζουν την εύρυθμη λειτουργία του. ΠΧ οι συμβάσεις παραχώρησης των οδών μπορούν να παραμείνουν τέτοιες με κάπως καλύτερους όρους για το κράτος.
Τα λάδια και τα ξύδια.
Εδώ θέλω να βάλω έναν μικρό αστερίσκο και να παίξω λίγο με το παράδειγμα ελαιόλαδο. Το ξέρω έχω μια αγάπη στα τρόφιμα, στο προηγούμενο TEOTWAYKI την παράσταση έκλεψαν τα γιαούρτια (εξηγώντας πόσο πολύ θα ανέβουν οι τιμές των εγχώριων προιόντων και γιατί). Τώρα θα ήθελα να λίγο να αναλύσω με ποιο τρόπο θα αυξηθούν οι εξαγωγές από μία έξοδο από το ευρώ.
Βασική θέση όλων των οπαδών της εξόδου από το ευρώ, είναι η δημιουργία εμπορικού πλεονάσματος. Τόσο μέσω της μείωσης των ακριβών πια εισαγωγών (λόγω υποτίμησης), όσο και μέσω της αύξησης των φθηνών πια για τους ξένους εξαγωγών. Και δεν νομίζω πως θα διαφωνήσει κανείς με αυτό το σημείο.
Το δυνητικά λυπηρό όμως, είναι πως ψυχανεμίζομαι ότι οι εξαγωγές θα αυξηθούν περισσότερο ως αποτέλεσμα της μείωσης της εσωτερικής ζήτησης, παρά ως αποτέλεσμα της αύξησης της παραγωγικής δυνατότητας της χώρας. Και εξηγούμαι: Η αύξηση των εξαγωγών της φέτας πχ θα συμβεί εις βάρος της ντόπιας ζήτησης, κι αυτό είναι ένα μοτίβο που ήδη βλέπουμε σήμερα. Καθώς δηλαδή οι ντόπιοι θα αγοράζουν λιγότερη φέτα (ως αποτέλεσμα της αύξησης της τιμής της και της μείωσης του εισοδήματός τους), οι παραγωγοί θα στραφούν προς τις εξαγωγές. Αυτό θα βελτιώσει το εμπορικό ισοζύγιο φυσικά, αλλά στην ουσία δεν θα προσφέρει νέα παραγωγική δυνατότητα. Ο Χ παραγωγός με λίγα λόγια την ίδια φέτα θα παράγει, απλά αντί να την πουλά στην ελλάδα , θα προσπαθεί να την πουλά στο εξωτερικό που θα έχει καλύτερο περιθώριο κέρδους και μεγαλύτερη ζήτηση.
Κι ακόμα περισσότερο. Η υποτίμηση είναι ένα αμβλύ όργανο που αυξάνει την “ανταγωνιστικότητα” μιας χώρας κάνοντας το εσωτερικό της πιο φτωχό. Πουθενά μέσα σε αυτή τη διαδικασία, δεν υπάρχει ένα σοβαρό κίνητρο στον παραγωγό φέτας να αυξήσει την παραγωγή του ή/και την ποιότητα του. Και εδώ μπαίνει το παράδειγμα του λαδιού.
Ένα από τα εντυπωσιακά πράγματα που έμαθα πέρσι, ήταν πως το 70%-80% των εξαγωγών ελαιολάδου στη χώρα, γίνεται χύμα κυρίως στην Ιταλία, όπου συσκευάζεται και προωθείται στη λιανική της υπόλοιπης Ευρώπης. Ακούγεται σχεδόν ψέμα, αλλά είναι αλήθεια. Και το παράδειγμα του ελαιολάδου είναι πολύ χαρακτηριστικό, γιατί το γαμημένο δεν χρειάζεται καμία ιδιαίτερη τεχνική επεξεργασία για να πουληθεί. Ίσα-ίσα που οι πιο “προηγμένες” μέθοδοι εξαγωγής του, μειώνουν και την ποιότητά του. Άρα το μόνο που χρειάζεται να κάνεις, είναι να το χώσεις σε ένα σκουρόχρωμο μπουκάλι και να βρεις πρόθυμους αγοραστές στο εξωτερικό. Κάτι για το οποίο είναι εμφανές πως η ελληνική κοινωνία δεν ενδιαφέρεται να κάνει.
Όλο αυτό το εντυπωσιακό πράγμα συμβαίνει ταυτόχρονα με την σταδιακή αλλά σταθερή πτώση της τιμής του τα τελευταία χρόνια, κυρίως λόγο της αύξησης της παραγωγής στην Ισπανία. Η παραγωγή της ελλάδας είναι σχετικά σταθερή στους 360.000 τόνους εδώ και 15 χρόνια, τη στιγμή που η παραγωγή της Ισπανίας έχει ανέβει από τους 950.000 τόνους πριν 10 χρόνια, σταθερά πάνω από 1.050.000-1.100.000 τόνους την τελευταία 5ετία (τα στοιχεία από τον FAO). Οι Ισπανοί έχουν φτιάξει μια ποικιλία ελιάς που αντέχει σε πιο ξηρά κλίματα και την προωθούν συστηματικά στον νότο τους. Όλοι όσοι έχουμε κάποιους γνωστούς ελαιοπαραγωγούς γνωρίζουμε τη μεγάλη πτώση της τιμής τα τελευταία χρόνια. Για να τη βάλουμε όμως σε ένα διάγραμμα κοιτάξτε εδώ . Δυστυχώς το διάγραμμα είναι λίγο παραπλανητικό καθώς μετρά δολάρια (τα οποία έχουν υποτιμηθεί). Παρόλαυτά ο μετρικός τόνος στα χαμηλά του 2001 άξιζε σχεδόν EUR3.000 ενώ η σημερινή τιμή βρίσκεται στα EUR 2.150 . Και στις υψηλές τιμές του 2006, ο μετρικός τόνος άξιζε EUR 4.600. Και σε αυτό θα πρέπει να υπολογίσετε το κέρδος του χονδρέμπορου και τα μεταφορικά, άρα η τιμή που παίρνει ο έλληνας παραγωγός πουλώντας το λάδι χύμα θα είναι πιθανότατα χαμηλότερη.
Παρότι λοιπόν η τιμή του ελαιολάδου είναι αυτή τη στιγμή, μόλις τα 2/3 της τιμής του 2001 και σχεδόν η μισή από την τιμή του 2006, οι εξαγωγές χύμα ελαιόλαδου παραμένουν σημαντικότατες. Η τιμή λιανικής του ελαιόλαδου βρίσκεται γύρω στα 3,5 ευρώ το λίτρο. Η τιμή “χονδρικής” σύμφωνα με το παραπάνω διάγραμμα βρίσκεται περίπου στα 2 ευρώ το λίτρο (1μετρικός τόνος είναι περίπου 910 λίτρα ελαιόλαδου). Παρότι λοιπόν υπάρχει ένα σαφέστατα σημαντικό περιθώριο κέρδους, κανείς στην ελλάδα δεν δείχνει να ενδιαφέρεται γιαυτό.
Ας προσθέσουμε στο μείγμα τώρα τη δραχμή. Τι θα γίνει ένα έρθει η δραχμή? Όπως είπαμε και πιο πριν η τιμή του ελαιολάδου θα τείνει να αποκτήσει τη “διεθνή” τιμή της, άρα από 3,5ευρώ το λίτρο θα τείνει να κοστίζει πια κοντά 9 δρχ. Η εσωτερική κατανάλωση θα μειωθεί πολύ πιο δραματικά απ’ ό,τι συμβαίνει ήδη, λόγω φυσικά της νέας αυξημένης τιμής σε δραχμές. Οι 1000 δρχ μισθού θα αγοράζουν 2,5 φορές λιγότερο λάδι από τι τα 1000 ευρώ. Η διαφορά θα κατευθυνθεί προς τις εξαγωγές. Η συντριπτική πλειοψηφία των οποίων όπως είπαμε είναι χύμα
Ας δούμε τώρα τα κίνητρα των εξαγωγέων. Οι εξαγωγείς όπως είπαμε γενικά θα ωφεληθούν από την εσωτερική ανα-κατανομή του πλούτου. Το χύμα λάδι προς 2 ευρώ το λίτρο θα σημαίνει σχεδόν 5 δρχ και η αύξηση του όγκου των εξαγωγών θα τους ωφελήσει ακόμα περισσότερο. Όμως αυτό δεν μας λέει τίποτα το κίνητρο των εξαγωγέων να αποκτήσουν μεγαλύτερη υπεραξία μέσω των εξαγωγών τυποποιημένου λαδιού. Δηλαδή: εάν ένας εξαγωγέας είναι ικανοποιημένος να εξάγει σήμερα το λάδι προς 2 ευρώ το λίτρο, θα είναι ακόμα πιο ικανοποιημένος να το εξάγει 5 δρχ. Το επιπλέον κέρδος για τον εξαγωγέα θα έρθει από την αύξηση του όγκου των εξαγωγών και από τη σχετική του θέση μέσα στον ελληνικό καταμερισμό της παραγωγής.
Άρα θα μπορούσαμε να πούμε πως οι “ιδανικότερες” συνθήκες για την “τεχνολογική αναβάθμιση” που αποτελεί η εξαγωγή τυποποιημένου λαδιού, είναι μάλλον αυτές εντός κι όχι εκτός του ευρώ. Κι αν ακόμα η “αγορά” πουλά χύμα λάδι τώρα, θα πρέπει κάποιος να τη ανασκολοπίσει με πειστικό τρόπο για να προχωρήσει σε εξαγωγές τυποποιημένου λαδιού μετά την είσοδο της δραχμής. Διότι το κίνητρο της “αγοράς” δεν το κόβω να αυξάνεται.
Γενικά το παράδειγμα με το λάδι θέλει να τονίσει πως η υποτίμηση του νομίσματος, αποτελεί μια παλιά και δοκιμασμένη λύση μεν, αλλά δεν λύνει και τα προβλήματα της παραγωγής σου. Οι κινέζοι δεν αναπτύχθηκαν διότι ήταν απλά μια φθηνή χώρα. Αναπτύχθηκαν διότι έπεισαν τις ΗΠΑ να μεταφέρουν ολόκληρη την αμερικάνικη βιομηχανική παραγωγή στην Κίνα, με τους ίδιους να κρατάνε μειοψηφικά πακέτα. Έτσι και η “φθηνή” ελλάδα μετά την υποτίμηση, θα πρέπει να βρει το πρόγραμμα εκείνο που θα της επιτρέψει να γίνει αυτό που “θέλει”. Το τι θέλει να γίνει όμως τελικά κανείς δεν το συζητά, ενώ στην ουσία είναι σημαντικότερο, από το πως θα το καταφέρει αυτό.
Άρα η επιστροφή στην δραχμή δεν μας εξασφαλίζει καμία δημιουργία εξαγωγικού μοντέλου οικονομίας από μόνη της. Το μόνο που μας εξασφαλίζει με σιγουριά είναι την αύξηση των εξαγωγών μέσω της μείωσης της εσωτερικής κατανάλωσης. Κι αυτό ανεξάρτητα από το νόμισμα, είναι μια πραγματική υλική φτώχια. Οι έλληνες θα καταναλώνουν λιγότερο ελαιόλαδο απόσο πριν, διότι το υπόλοιπο θα εξάγεται. Άρα σε πραγματικούς υλικούς όρους θα είναι σημαντικά πιο φτωχοί ακόμα κι όταν μιλάμε για αγαθά που παράγονται στο εσωτερικό.
Όμως ακόμα κι αν καταφέρουμε να υιοθετήσουμε ένα μοντέλο εξαγωγικής οικονομίας που θα οδηγήσει σε αύξηση της παραγωγικής βάσης, αυτό: α) θα συμβεί σε αρκετά χρόνια από τώρα, β) όπως μπορούν να σας πουν και οι κινέζοι, στο εξαγωγικό μοντέλο, η παραπάνω παραγωγική βάση, δεν προσφέρει πλούτο στο εσωτερικό της χώρας, παρά μόνο συσσώρευση συναλλάγματος το οποίο από ένα σημείο και πέρα δεν είναι τίποτα άλλο παρά χαρτάκια. Οι κινέζοι παράγουν εκατομμύρια iphone και ipod τα οποία όμως δεν μένουν ποτέ στην χώρα για να τα χαρούν οι ίδιοι.
Τις Πταίει? (στ’ αρχίδια μας τι φταίει, το ζήτημα είναι τι θέλουμε).
- Θέλει η Ελλάδα να γίνει μια φθηνή εξαγωγική οικονομία;
- Θέλει να γίνει ένας μινιμαλιστικός παράδεισος εναλλακτικής ζωής όπου οι πολίτες θα ζουν απλές γεμάτες ζωές με λίγα βιομηχανικά αγαθά και ακόμα λιγότερη εργασία; Θέλει αυτό το παράδειγμα να το εξάγει με τον τουρισμό της ώστε να σκάσουν από τη ζήλια τους οι χαζοί βόρειοι προτεστάντες που δουλεύουν μέχρι να πεθάνουν;
- Θέλει να γίνει μια χώρα real estate που θα πουλάει οικόπεδα στους ξένοι; Θέλει να γίνει γαμάουα και να πηδάει όλους τους γείτονες; (σόρυ αυτό το δοκιμάσαμε, τώρα είναι σειρά των γειτόνων να πηδήξουν).
- Θέλει να γίνει ένα ανάδελφο Ισραήλ που θα κυνηγάει πετρέλαια, θα φτιάχνει αγωγούς και θα δαγκώνει όποιον πλησιάζει στα 12 μίλια και θα δημιουργεί 1-2 μικροπολέμους τη δεκαετία;
- Ή ένα εθνικά υπερήφανο κράτος που θα μαρκάρει σαν γίδια τους υπηκόους του και δεν θα αφήνει κανέναν μαυριδερό να μπει, εάν δεν είναι διατεθειμένος να ξοδεύει 20.000 ευρώ το χρόνο;
Αυτά τα όμορφα και υπαρξιακά πρέπει να απαντήσουμε πριν αποφασίσουμε τι πρέπει να κάνουμε για να τα πετύχουμε. Γι’ αυτό και ακούω με ειλικρινή φόβο, όλους αυτούς που έχουν έτοιμες λύσεις. Γι’ αυτό και θεωρώ πως η μετάλλαξη ΠΑΣΟΚ που πιθανότατα θα αναλάβει την ηρωική έξοδο, θα την πραγματοποιήσει με όρους και με φαντασιώσεις ΠΑΣΟΚ.
Κεφάλαιο και εργασία.
Να κάνουμε λίγο λογαριασμό; Ποιός θα κερδίσει τι και πώς; Λοιπόν με την υποτίμηση η εργασία θα φάει έναν μεγάλο πούλο. Το κατανοούμε αυτό; Ταυτόχρονα βέβαια πούλο θα φάει και το ραντιέρικο κεφάλαιο. Πιο μεγάλο οι καταθέσεις, λίγο μικρότερο τα σπίτια, κάτι που τώρα δεν το βλέπουμε να συμβαίνει (ακόμα). Η μεταξύ τους σχέση θα αλλάξει; Ναι θα αλλάξει λίγο αρχικά. Εγώ είχα 100.000 στην τράπεζα κι εσύ είχες 10.000 στην τράπεζα. Εσύ με 100.000 αγόραζες μια καγιέν σουπερ-έξτρα, εγώ ένα Aygo. Μετά την υποτίμηση εγώ θα παίρνω μια συμπαθή μηχανή, αλλά εσύ αναλογικά θα έχεις χάσει περισσότερα και άντε να παίρνεις μια συμπαθή μπέμπα.
(α) ΠΑΣΟΚ circa 1981
Προκειμένου η εργασία να αποκτήσει μεγαλύτερη αξία σε σχέση με το κεφάλαιο πρέπει να συμβούν δύο πράγματα.
- α) το κεφάλαιο να φορολογηθεί περισσότερο από την εργασία,
- β) η εργασία να αυξάνει τις αμοιβές της με μεγαλύτερο ρυθμό από το κεφάλαιο.
Από αυτό το κόλπο πρέπει να προστατέψεις αυτούς που δεν εργάζονται και βασίζονταν στο κεφάλαιο για να ζήσουν, δηλαδή τους συνταξιούχους. Με λίγα λόγια θα πρέπει να προσφέρεις συντάξεις που θα αυξάνονται σε σχέση με τον πληθωρισμό, έτσι ώστε οι συνταξιούχοι σου να μην πεθάνουν της πείνας.
Ταυτόχρονα βέβαια αυτό δημιουργεί και μία συνεχιζόμενη υποτίμηση που θα αποτρέψει κάθε συγκέντρωση κεφαλαίου (αυτός είναι άλλωστε ο στόχος). Καθώς το σύστημα των συναλλαγματικών περιορισμών σου θα είναι σίγουρα προβληματικό, αυτή η συνεχιζόμενη υποτίμηση θα ωφελεί όλους αυτούς που θα μπορούν να εξάγουν συνάλλαγμα. Κι αυτή λογικά θα αποτελέσει τον νέο ταξικό διχασμό. Στην ουσία η οικονομία θα διαιρεθεί ανάμεσα στους εξαγωγείς που θα μπορούν να αποκτήσουν όσο το δυνατό πιο υπόγεια συνάλλαγμα (και άρα να διατηρήσουν το κεφάλαιο που συσσωρεύουν) και σε αυτούς που δεν μπορούν να αποκτήσουν συνάλλαγμα (και άρα θα πρέπει συνεχώς να βλέπουν την αξία του κεφαλαίου τους να μειώνεται) .
Καθώς επίσης η συσσώρευση ή η εισαγωγή κεφαλαίου από αυτούς που του το έχουν φυλάξει στο εξωτερικό θα αποτρέπεται, μεγάλο μέρος της ανάπτυξης θα πρέπει να το αναλάβει το κράτος, με τις κρατικές επιχειρήσεις, κάτι που σε οδηγεί στο δεύτερο μεγάλο ταξικό διαχωρισμό. Το κράτος θα γίνει ακόμα μεγαλύτερος και κυριότερος συσσωρευτής κεφαλαίου στην οικονομία και άρα αυτοί που διοικούν το κράτος θα αποκτήσουν ακόμα μεγαλύτερη επιρροή στην κοινωνία, πρακτικά ως οι εκφραστές αυτού του κεφαλαίου. Μπορεί να μην έχουν σχέσεις ιδιοκτησίας με το κεφάλαιο, αλλά θα έχουν σχέσεις ελέγχου που είναι εξίσου σημαντικές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι πρώην χώρες του σοβιετικού μπλόκ. Η νομενκλατούρα δεν ήταν ιδιοκτήτες του κεφαλαίου, αλλά διαχειριστές. Αυτό δεν τους απέτρεπε από το να ορίζουν το πως το κεφάλαιο θα κατανεμόταν και μεταξύ ποιον. Στην ουσία λοιπόν είχαν την εξουσία και τον έλεγχο χωρίς να είναι ιδιοκτήτες με την παραδοσιακή έννοια.
Σας φαίνεται αυτό πολύ μακρινό; Δεν έχετε παρά να ρίξετε μια ματιά σήμερα στις μεγάλες επιχειρήσεις. Η διοίκηση της επιχείρησης, ο CEO, o CFO και τα διευθυντικά στελέχη συνήθως δεν διαθέτουν παρά ελάχιστο ποσοστό της επιχείρησης. Αυτό όμως δεν τους περιορίζει καθόλου από το να ελέγχουν πλήρως την επιχείρηση και να προσφέρουν στους εαυτούς τους, τις αμοιβές που οι ίδιοι καθορίζουν. Το ποιος απολύει και ποιος προσλαμβάνει, το ποιους απολύεις και ποιους προσλαμβάνεις δεν το καθορίζει ο μέτοχος, αλλά οι μάνατζερς. Γι’ αυτό και η διαχείριση του κράτους είναι εξαιρετικά σημαντικό ζήτημα, εξαιρετικά πιο σημαντικό από τη διοίκηση μια επιχείρησης, καθώς το κράτος διατηρεί και το μονοπώλιο της βίας. Άρα εκτός από το ερώτημα τι θέλουμε να κάνουμε με τις ζωές μας, το δεύτερο σημαντικό ερώτημα είναι ποιος θα διαχειρίζεται την εξουσία και με ποιο τρόπο (και τι θα κάνει με όλο τον υπάρχοντα κρατικό μηχανισμό που μάλλον θα αντισταθεί στις αλλαγές).
Γιαυτό και είμαι εξαιρετικά επιφυλακτικός όταν ακούω για λύσεις όπου μια “πεφωτισμένη” ελίτ θα αναλάβει τη σωτηρία της χώρας με μπροστάρη τον “λαό”.
(β) ΠΑΣΟΚ circa γενικά κι αόριστα.
Τώρα επειδή το σενάριο μου είπα πως θα το εφαρμόσει μια παραφυάδα του ΠΑΣΟΚ, θα πρέπει να πάρω το αμέσως παραπάνω σενάριο και να το κάνω λίγο πιο χαλαρό, προκειμένου να μην πρέπει να γίνω και δικτατορία για να το εφαρμόσω. Στην περίπτωση αυτή θα βασίσω την αναδιανεμητική πολιτική μου, στην αύξηση των φόρων του κεφαλαίου, κάτι που ίσχυε σε όλο το δυτικό καπιταλιστικό κόσμο από το τέλος του πολέμου μέχρι το 1980. Φόροι κεφαλαίου, είναι κάθε είδους φόροι στα κεφαλαιακά κέρδη, φόροι κληρονομιάς, φόροι υπεραξίας, φόροι ακινήτων, φόροι χρηματο-οικονομικών συναλλαγών, κλιμακωτοί φόροι εισοδήματος με υψηλά ανώτατα και γενικά κάθε είδους φόρος που θα τρώει κάτι τις, από τη διακίνηση, τη χρήση και τα κέρδη του κεφαλαίου. Καλό να το λες, δυσκολότερο να το εφαρμόσεις.
Ταυτόχρονα όμως θα πρέπει να προσφέρεις με κάποιο τρόπο σημαντικά κέρδη στο κεφάλαιο, προκειμένου να καταφέρεις να αναχαιτίσεις τον υψηλό πληθωρισμό που θα δημιουργηθεί από την υποτίμηση. Κάτι που σημαίνει περιορισμό των μισθολογικών αυξήσεων, υψηλά επιτόκια αρκετά πιο θετικά από τον πληθωρισμό και σε τελική ανάλυση κέρδη για τους κεφαλαιούχους σου. Όπως καταλαβαίνετε αυτή η μέθοδος έχει πολλά κενά και παραθυράκια και στην ουσία δεν θα αλλάξει δραματικά την ανισοκατανομή του πλούτου στην Ελλάδα. Ακόμα κι αν δοθούν την πρώτη χρονιά κάποιου είδους μεγάλες μισθολογικές αυξήσεις, προκειμένου να εξισορροπήσουν λίγο το σοκ της απώλειας αγοραστικής δύναμης, σύντομα το κράτος θα πρέπει να περάσει σε μια περιοριστική πολιτική που θα συγκρατήσει τον πληθωρισμό. Η συγκράτηση του πληθωρισμού τώρα θα δημιουργήσει άλλα μια μεγάλη ανισότητα. Μόλις οι τιμές σταθεροποιηθούν, όλοι αυτοί που διατηρούσαν κάποιου είδους κεφάλαιο στο εξωτερικό θα μπορέσουν να το εισάγουν στη χώρα που θα έχει ανάγκη από συνάλλαγμα. Ακόμα κι αν φορολογηθεί αυτό το κεφάλαιο, οι όροι θα πρέπει να είναι υπερ αυτών που επαναπατρίζουν κεφάλαια και οι οποίοι θα αποκτήσουν σαφέστατα κεφαλαιακά πλεονεκτήματα σε σχέση με αυτούς που δεν είχαν. Φυσικά πάλι οι εξαγωγείς (και σε αυτούς βάζω και τον τουρισμό) θα βρεθούν σε πλεονεκτική θέση, καθώς θα βρεθούν στην πολύ πλεονεκτική θέση να εισπράττουν ευρώ και να πληρώνουν σε δραχμές. Κι όσο πιο μαύρα γίνεται αυτό, τόσο πιο κοινωνικά άδικο θα είναι.
Σε αυτή την περίπτωση τα κέρδη της εργασίας έναντι στο κεφάλαιο θα είναι πολύ πολύ μικρότερα. Παρά τη θεωρητικά υψηλή φορολογία στο κεφάλαιο, οι μισθοί δεν θα μπορούν να συναγωνιστούν εύκολα, τα κεφαλαιακά κέρδη που θα φέρει η προσπάθεια καταπολέμησης του πληθωρισμού. Και το όραμα της πιο δίκαιης κοινωνίας θα παραμένει σημαντικά λειψό, όπως παρέμεινε και με το πείραμα πασόκ. Το κράτος πάλι θα αποκτήσει πιο σημαντικό ρόλο, εξίσου με κρατικές επιχειρήσεις και παρόμοια κόλπα, αλλά ο ρόλος του θα είναι μικρότερος από το πρώτο παράδειγμα και άρα μικρότερη θα είναι και η δυνατότητά του να μειώσει τις ανισότητες. Πολιτικά επίσης η διατήρηση στη ζωή του ραντιέρη μικροαστού, θα δημιουργήσει σχετικά σύντομα τις συνθήκες κοινωνικής πίεσης που μας οδήγησαν στον εκσυγχρονισμό τύπου Σημίτη (λιγότεροι φόροι, για λιγότερες υπηρεσίες). Το κράτος με λίγα λόγια θα έχει ένα πολύ μικρό παράθυρο ευκαιρίας μερικών χρόνων, για να δημιουργήσει τέτοιες κοινωνικές μεταβολές που να σταθούν ανάχωμα στον ραντιέρη μικροαστό. Και σύντομα πιθανότατα οι πιο ενθουσιώδεις και ριζοσπαστικοί υπέρμαχοι της εξόδου, θα απογοητευτούν από το αποτέλεσμα και θα πρέπει ή να αποχωρήσουν ή να παίξουν το παιχνίδι. Αλλά αυτό που λέω τώρα τραβάει πολύ χρονικά και έχω υποσχεθεί να κόβω ό,τι δεν αφορά το σύντομο μέλλον
Πρακτικά ισχυρίζομαι λοιπόν πως μια αλλαγή με τον δεύτερο τρόπο θα αλλάξει τους όρους του παιχνιδιού ραγδαία αλλά σύντομα, για να έρθει σε μια κατάσταση ισορροπίας που δεν θα διαφέρει πολύ από την παλιότερη, παρά μόνο σε κάποιες λεπτομέρειες που μπορεί τελικά να είναι καλύτερες από τις προηγούμενες, αλλά κανείς δεν μπορεί να το υποσχεθεί αυτό. Φαντάζομαι εάν το όνειρο της ζωής σου είναι να οδηγείς κούρσα, θα δυσαρεστηθείς, αλλά εάν αντίθετα το όνειρό σου είναι φτιάξεις 10 ρουμς του λετ, ή να εξάγεις ελαιόλαδο, τα πράγματα θα σου φαίνονται σημαντικά καλύτερα. Αυτό το σενάριο μου φαίνεται και πιο πιθανό εάν δεχθούμε πως συνήθως οι κοινωνίες προβαίνουν σε οριακές αλλαγές και επιβεβαιώνεται από την ιστορική μας εμπειρία. Όπως η νέα δυτική Γερμανία ήταν σημαντικά ίδια με τη χιτλερική, όπως οι αργεντίνες θείες βγήκαν στο δρόμο με το coralito (την υποχρεωτική δέσμευση των καταθέσεων) και ξαναβγήκαν στο δρόμο όταν ηρέμησαν τα πράγματα για να παραπονεθούν για τους φτωχούς που κλείνουν τους δρόμους κλπ κλπ κλπ κλπ.
Traveler’s Check
Αυτό που είναι σίγουρο πως θα συμβεί και στις δύο περιπτώσεις θα είναι μια επιστροφή σε μια νέα πραγματικότητα. Η είσοδος του ευρώ στην οικονομία και η πολιτική της σκληρής δραχμής που ακολουθούνταν τα χρόνια πριν την είσοδο, δημιούργησε ένα συγκεκριμένο εφέ πλουτισμού στην κοινωνία. Για ένα σύντομο υπερδεπενταετές διάστημα, οι Έλληνες μπορούσαν να στείλουν τα παιδιά τους για σπουδές στην Αγγλία το ίδιο εύκολα με το να τα στείλουν στην Πάτρα, να αγοράσουν σχετικά εύκολα το αυτοκίνητο των ονείρων τους, να μπορούν να συγκρίνουν εάν προτιμούν να αγοράσουν σπίτι στη Γλυφάδα ή στο Παρίσι, να πιστέψουν πως μπορούν να πλουτίσουν ποντάροντας στο χρηματιστήριο, να ψωνίζουν τις πιο ακριβές μάρκες της Δύσης, να επιλέγουν ανάμεσα σε 10 μέρες στη Σαντορίνη ή δέκα μέρες στο Σαμονί (στην ίδια τιμή), να πληρώνουν την παρμεζάνα λίγο πιο φθηνά από το λαδοτύρι Νάξου και γενικά να ζήσουν μια φαντασίωση και μια πρακτική πλούτου με όρους που καμία άλλη γενιά Ελλήνων δεν είχε γευθεί. Το ίδιο εφέ το γεύτηκαν κι άλλες περιφερειακές χώρες με τα δικά τους χαρακτηριστικά όπως η Ιρλανδία ή η Ισλανδία.
Αυτό που είναι σίγουρο πως θα συμβεί και στις δύο περιπτώσεις θα είναι μια επιστροφή σε μια νέα πραγματικότητα. Η είσοδος του ευρώ στην οικονομία και η πολιτική της σκληρής δραχμής που ακολουθούνταν τα χρόνια πριν την είσοδο, δημιούργησε ένα συγκεκριμένο εφέ πλουτισμού στην κοινωνία. Για ένα σύντομο υπερδεπενταετές διάστημα, οι Έλληνες μπορούσαν να στείλουν τα παιδιά τους για σπουδές στην Αγγλία το ίδιο εύκολα με το να τα στείλουν στην Πάτρα, να αγοράσουν σχετικά εύκολα το αυτοκίνητο των ονείρων τους, να μπορούν να συγκρίνουν εάν προτιμούν να αγοράσουν σπίτι στη Γλυφάδα ή στο Παρίσι, να πιστέψουν πως μπορούν να πλουτίσουν ποντάροντας στο χρηματιστήριο, να ψωνίζουν τις πιο ακριβές μάρκες της Δύσης, να επιλέγουν ανάμεσα σε 10 μέρες στη Σαντορίνη ή δέκα μέρες στο Σαμονί (στην ίδια τιμή), να πληρώνουν την παρμεζάνα λίγο πιο φθηνά από το λαδοτύρι Νάξου και γενικά να ζήσουν μια φαντασίωση και μια πρακτική πλούτου με όρους που καμία άλλη γενιά Ελλήνων δεν είχε γευθεί. Το ίδιο εφέ το γεύτηκαν κι άλλες περιφερειακές χώρες με τα δικά τους χαρακτηριστικά όπως η Ιρλανδία ή η Ισλανδία.
Ταυτόχρονα η κατάρρευση όλων των ανατολικών χωρών γύρω από την Ελλάδα στο ίδιο χρονικό πλαίσιο, έκανε ακόμα μεγαλύτερο αυτό το εφέ πλουτισμού. Ξαφνικά μπορούσαμε να αγοράσουμε και να πηδήξουμε ο,τιδήποτε κινούνταν στον γεωγραφικό μας ορίζοντα. Ακόμα θυμάμαι την ανάλυση ενός Έλληνα πρώην πρέσβη στη Βουλγαρία που έγραφε το 2003 πως έχουμε γίνει οι Αμερικάνοι των Βαλκανίων. Όλες οι εργατικές δουλειές πέρασαν σε χέρια μεταναστών, τη στιγμή που οι “παλιοί” και “ντόπιοι” έπιναν φρεντοτσίνο καρπωνόμενοι την υπεραξία. Κι αυτό βοήθησε ακόμα περισσότερο τη φαντασίωση του πλούτου. Διότι ξαφνικά αυτό το γαμημένο μίνι κούπερ δεν το πήρες επειδή έσκισες τον κώλο σου πουλώντας τσολιαδάκια ή καθαρίζοντας πατάτες στο οικογενειακό εστιατόριο ή ρίχνοντας μπετά στις 6 το πρωί. Το πήρες ενώ κάποιοι μετανάστες σκίζονταν για πάρτη σου.
Ε λοιπόν αυτό όλο θα τελειώσει, την ημέρα που θα τελειώσει το ευρώ. Στην ουσία έχει τελειώσει ήδη για ένα σημαντικό τμήμα του πληθυσμού που είναι πχ άνεργο, αλλά ακόμα ισχύει για ένα άλλο κομμάτι, που ακόμα καρπώνεται σοβαρό κομμάτι της υπεραξίας που καρπωνόταν και πριν την κρίση ή διαθέτει σημαντικό απόθεμα κεφαλαίου από τις καλές εποχές. Και η κρίση έχει ωθήσει αρκετούς μετανάστες εκτός της χώρας καθώς η διαφορά των μισθών στη μαμά πατρίδα και την άσπλαχνη ξενιτιά έχει μειωθεί. Άρα πρακτικά αυτή η πηγή ανισότητας θα χάσει μεγάλο μέρος της δυναμικής της. Ναι φυσικά ο ρουμς του λετ θα καρπώνεται μεγαλύτερη υπεραξία από τον υπάλληλο γραφείου, αλλά πιθανότατα θα πρέπει να καθαρίζει ο ίδιος τα δωμάτια και σίγουρα, δεν θα μπορεί το ίδιο εύκολα να αγοράσει ένα δυαράκι στο Παρίσι.
Όσο προς την πρώτη πολιτική κατευθύνεται το σύστημα, τόσο δυσκολότερο θα είναι να βρει εργαζόμενους μετανάστες που να είναι διατεθειμένοι να κάνουν τη δουλειά, καθώς το εισόδημά τους σε δραχμές θα βαίνει συνεχώς μειούμενο σε σχέση με το εισόδημα στη μαμά πατρίδα. Επιπλέον οι συναλλαγματικοί περιορισμοί μπορεί να κάνουν ακόμα πιο ασύμφορη την εξαγωγή κεφαλαίου.
Ρέστα και τελειώσαμε
12.000 λέξεις είναι μαντάμ να το αφήσω; Φαντάζομαι δεν θα με καλέσουν ποτέ στο TED για να πουλήσω κι εγώ μια ιδέα σε 15 λεπτά για το πως θα αλλάξουμε τον κόσμο. Για να είμαι ειλικρινής, νιώθω ήδη τύψεις που δεν εξήγησα σε ταληράκια ακόμα περισσότερα πράγματα και άνθρωποι χωρίς ιδιαίτερες οικονομικές γνώσεις πιθανό να νιώσουν το κεφάλι τους καζάνι. Τους ζητώ συγνώμη, για την ταλαιπωρία.
Αν μπορούμε να σκεφτούμε οποιαδήποτε επιστροφή στη δραχμή που να μην περιλαμβάνει ταυτόχρονα και μια παρθενογέννεση της ελληνικής κοινωνίας, θα πρέπει να πούμε πως αυτή η επιστροφή πιθανότατα θα συντηρήσει αν όχι θα αυξήσει την οικονομική ανισότητα μεταξύ των πολιτών. Σίγουρα αυτή η ανισότητα θα εκφράζεται με έναν πολύ πιο φτωχικό τρόπο. Δηλαδή τα καυτά αυτοκίνητα, οι γρήγορες γκόμενες, τα ψιλόλιγνα πούρα και ο χοντρός παράδεισος του Άττικα (ή κάποιος αντίστοιχος συνδυασμός) θα περιοριστούν για τους περισσότερους ακόμα κι ως απόμακρο όνειρο. Αυτό δεν σημαίνει πως στο εσωτερικό αυτής της νέας φτώχιας, οι ανισότητες δεν θα είναι μεγάλες. Η ίδια η έξοδος από το ευρώ θα μετατρέψει σε πιο φτωχούς, πολλούς από αυτούς που τώρα είναι πλούσιοι, ταυτόχρονα όμως θα προσφέρει δυνατότητες πλουτισμού σε άλλους που θα βασίζονται περισσότερο σε κάποια κληρονομικότητα παρά σε κάποια πολιτική ίσων ευκαιριών. Άν ο παππούς σου είχε ελιές θα είσαι τυχερός, αν ο η θειά σου γεννήθηκε σε νησί θα είσαι επίσης τυχερός (όπως είσαι και τώρα), αντίθετα αν η θειά σου είναι από την Κοζάνη, μάλλον τον ήπιες, όπως άλλωστε τον έπινες και μέχρι τώρα. Το πολύ πολύ να επιδοθείς σε επικερδές λαθρεμπόριο που θα ευδοκιμεί στα σύνορα.
Πουθενά λοιπόν το σχέδιο της εξόδου από το ευρώ δεν μας υπόσχεται από μόνο του μεγαλύτερη κοινωνική δικαιοσύνη και ισότητα, τουλάχιστον σίγουρα όχι στα πρώτα χρόνια της εφαρμογής του. Διότι δεν βλέπουμε πουθενά στον ορίζοντα τις κοινωνικές δυνάμεις που θα ζητήσουν την δικαιοσύνη και την ισότητα. Και τίποτα δεν μας υπόσχεται πως οι κοινωνικές αλλαγές που θα συμβούν θα μετατρέψουν τους κοινωνικούς δρώντες να στραφούν υπέρ της κοινωνικής ισότητας. Αυτό δεν σημαίνει πως δεν μπορούν να υπάρξουν ή να εμφανιστούν. Σημαίνει όμως πως όποιος τις θεωρεί δεδομένες, μάλλον κάτι μας κρύβει από την εξίσωση ή κάποιον αστερίσκο ξέχασε να βάλει.
Η θέση μου λοιπόν είναι πως το εγχείρημα της κοινωνικής δικαιοσύνης στο ευρώ είναι πολύ δύσκολο. Παρόλαυτά δεν έχω δει κανέναν να προσπαθεί να το εφαρμόσει και να αποτυγχάνει για να πω ότι εντάξει, μάλλον πρέπει να βγούμε από το ευρώ για να τα καταφέρουμε. Και δεν το έχω δει, διότι δεν υπάρχει καμία πολιτική δύναμη που να το επιδιώκει ή να πείθει ότι το επιδιώκει. Ή αν θέλετε, την κοινωνική πλειοψηφία δεν την απασχολεί το ζήτημα ιδιαίτερα.
Από την άλλη, ανάμεσα στις χώρες του ευρώ, αποτελούμε μάλλον ένα από τα πιο κοινωνικά άνισα παραδείγματα. Κάτι που μας λέει πως παρότι είναι δύσκολο να διατηρείς κάποια κοινωνική δικαιοσύνη με τα νεοφιλελεύθερα γραφειοκρατικά λόμπι των Βρυξελλών, υπάρχουν χώρες του ευρώ που τα καταφέρνουν πολύ καλύτερα στο σπορ. Άρα για τα χάλια μας δεν φταίει μόνο το ευρώ.
Γι αυτό και δεν μπορώ να κάνω το νοητικό άλμα, πως η έξοδος από το ευρώ, είναι ικανή από μόνη της να διορθώσει αυτά τα άδικα χάλια, τη στιγμή που δεν υπάρχει καμία πολιτική βούληση ή κοινωνική πίεση να διορθωθούν μέσα στο ευρώ.
Του χρόνου πάλι καλά να είμαστε, θα γράψω το TEOTWAYKIT the return of the jedi. Καλό κουράγιο σε όλους μας.
.-.-.-.-.-.-.-.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου