Από το Πρόσβορο ή Δέλνο του 1936 στην Κερατέα του 2011

σκίτσο του Τάσου Αναστασίου από την Αυγή

Ιδιαιτέρως αφιερωμένο στην ηγετική ομάδα του ΚΚΕ

του Novalis

από την Αυγή

Τι συμβαίνει όταν μια ολόκληρη κοινότητα αισθάνεται απειλούμενη στους θεμελιωδέστερους όρους της ύπαρξής της από την εκτελεστική εξουσία και τους κατασταλτικούς μηχανισμούς του κράτους; Η απάντηση δίνεται εδώ και πολύ καιρό στην Κερατέα, για όποιον, φυσικά, έχει αυτιά να την ακούσει (ή ζωντανό ιστορικό υλισμό για να την ερμηνεύσει). Μια ανάλογη απάντηση, με διαφορετική αφορμή, αλλά αιτία και πάλι τον βαθύτατα ταξικό αυταρχισμό της εκτελεστικής εξουσίας και τη βαναυσότητα των κατασταλτικών της οργάνων, είχε δοθεί στις 25 Μαρτίου του 1936, στο χωριό Πρόσβορο ή Δέλνο, στη Σαμαρίνα των Γρεβενών. Είναι ένα από αυτά τα περιστατικά, τα οποία, για διάφορους λόγους, δεν εξασφάλισαν κεντρική θέση στην ιστοριογραφία, ωστόσο από μια ειρωνεία της ιστορίας αποκτούν ξεχωριστή επικαιρότητα.

Από τις αρχές της δεκαετίας του '30 η οξύτατη ανεπάρκεια στην αντιμετώπιση των αγροτικών προβλημάτων συνδυάζεται με τις επιπτώσεις της διεθνούς κρίσης. Οι πτωτικές τιμές των αγροτικών προϊόντων στις διεθνείς αγορές, η ανεπαρκής διάρθρωση των πιστώσεων και η ανυπαρξία βελτιωτικών επενδύσεων βυθίζουν τις αγροτικές κοινότητες στα χρέη και διευρύνουν την πείνα ως μόνιμο φαινόμενο των οικισμών της υπαίθρου.

Η υπεσχημένη αναστολή φορολογικών ενταλμάτων κατά αγροτών μένει ουσιαστικά στα χαρτιά. Στο ιδιωτικοποιημένο σύστημα εκτέλεσης φορολογικών ενταλμάτων και είσπραξης των φόρων υπέρ του Δημοσίου, υπό την άμεση απειλή της προσωποκράτησης, η απεχθής μορφή του "φορατζή" γίνεται συνώνυμο της αναλγησίας, της κτηνώδους εκμετάλλευσης και της προσβολής κάθε έννοιας αξιοπρέπειας.

Είναι χαρακτηριστικό ότι στις αρχές του 1936 ο φοροεισπράκτορας με τον χωροφύλακα καταζητούσαν έναν φτωχό μουσουλμάνο αγρότη του Διδυμοτείχου προς εκτέλεση φορολογικού εντάλματος μια μόλις μέρα μετά τη φοβερή πλημμύρα που είχε καταστρέψει σπίτια και καλλιέργειες. Τελικά τον ανακάλυψαν και τον συνέλαβαν στη στέγη του πλημμυρισμένου του σπιτιού!

Στο Πρόσβορο ή Δέλνο, όμως, τα πράγματα εξελίχτηκαν αλλιώς: Όπως πληροφορούμαστε από τον Τύπο της εποχής (βλ. "Η Ακρόπολις", 26.3.1936, σ. 6, "Η Καθημερινή", 26.3.1936, σ. 6, "Ριζοσπάστης", 26.3.1936, σ. 4), ανήμερα της 25ης Μαρτίου εμφανίστηκαν οι "φορατζήδες", συνοδευόμενοι από αυτοκίνητα και δύναμη χωροφυλακής. Η απαίτηση για αθρόα εκτέλεση των φορολογικών ενταλμάτων σε ένα χωριό που έχει βουλιάξει στα χρέη επισύρει την αντίδραση των ανδρών, οι οποίοι συλλαμβάνονται αμέσως και, σε εφαρμογή της προσωποκράτησης, κλείνονται στον αστυνομικό σταθμό για να μεταφερθούν στα Γρεβενά.

Τότε αναλαμβάνουν δράση οι τριακόσιες γυναίκες του χωριού: Οπλισμένες με ρόπαλα, αξίνες και άλλα γεωργικά εργαλεία απαίτησαν να αφεθούν αμέσως ελεύθεροι οι συλληφθέντες σύζυγοι, γιοι, αδελφοί και γείτονές τους. Αφού συνεπλάκησαν με τους χωροφύλακες, κατέλαβαν τον αστυνομικό σταθμό και απελευθέρωσαν τους κρατούμενους.

Οι διωγμένοι χωροφύλακες επέστρεψαν αργότερα με ενισχύσεις από το γειτονικό Πολυνέρι και οι συγκρούσεις συνεχίστηκαν. Διενεργήθηκαν αρκετές συλλήψεις, αλλά το μεγαλύτερο μέρος των κατοίκων συγκεντρώθηκε και ανασυντάχθηκε στις παρακείμενες δασωμένες πλαγιές. Η συμπλοκή με τη χωροφυλακή διήρκεσε επί αρκετές μέρες, ώσπου να επέλθει καταλλαγή.

Είναι χαρακτηριστικό ότι ο "Ριζοσπάστης" της 27ης Μαρτίου 1936 αναφέρει το γεγονός στο κύριο άρθρο του ("Οι λαϊκοί αγώνες θα συνεχισθούν", σελ. 1) πλάι στις απεργιακές κινητοποιήσεις του "οργανωμένου κινήματος" (που έλεγε και μια ψυχή τις προάλλες) συγκαταλέγοντάς το στο "δυνατό λαϊκό κίνημα" που "φουντώνει σ' όλη τη χώρα". Μολονότι το "Παλλαϊκό Μέτωπο" (δηλ. το ΚΚΕ) δεν διέθετε εδραιωμένη επιρροή στη Σαμαρίνα και μολονότι επρόκειτο για πράξη ξεσηκωμού αυθόρμητη και απροετοίμαστη, η οποία δεν ελεγχόταν από το κόμμα.

Μάλιστα, στη στήλη πολιτικής γραμμής "Σφυριές" (σελ. 2), ο αρθρογράφος (που αναφέρει το χωριό, εκ παραδρομής, "Σέλινο Γρεβενών") αφιερώνει ένα υμνητικό δίστηλο αντιπαραβάλλοντας τον ξεσηκωμό στο Πρόσβορο ή Δέλνο με τους λαϊκούς αγώνες εναντίον των κοτζαμπάσηδων κατά την προεπαναστατική περίοδο!

Τελειώνοντας αντιλήφθηκα ποια περίπου θα ήταν η ατμόσφαιρα στο μικρό χωριό της Σαμαρίνας στα 1936, όταν την προηγούμενη Κυριακή διάβασα στο εξώφυλλο του "Ε" της "Ελευθεροτυπίας" απόσπασμα έκθεσης ενός παιδιού από την Κερατέα Αττικής στα 2011 (διατηρώ την ορθογραφία): "

 Στο Οβριόκαστρο γίνετε πόλεμος. Τα ματ μας βάζουνε σε σκοπό να πεθάνουμε τι είναι αυτό; Βάζουνε φωτιές, μας ρίχνουν δακρυγόνα, μολότοφ και πιάνουνε μεγάλους, του δημάρχου του σκήσανε το φρύδι και έκανε 5 ράματα. Το πιο σοβαρό έγινε προχτές, βασανήσανε ένα ηληκιωμένο, τον σέρνανε στο δρόμο". 

Ίσως, από μια άποψη, η κατάσταση στην Κερατέα του 2011 να είναι πολύ χειρότερη. Κατά πόσο η ηγεσία του ΚΚΕ στα 2011 το συνειδητοποιεί είναι μια άλλη, πικρή συζήτηση.