Άμεση Δημοκρατία

(πηγή)

του Χαράλαμπου Παπαδόπουλου

πηγή: Άρδην, τ.67

Ο επικρατέστερος ορισμός της άμεσης δημοκρατίας είναι ο εξής:

Άμεση δημοκρατία είναι το πολίτευμα στο οποίο ο λαός ασκεί απευθείας και όχι δι’ αντιπροσώπων τη νομοθετική εξουσία, καθώς και ένα σημαντικό μέρος της εκτελεστικής. Υπό τη θεώρηση αυτή, η άμεση δημοκρατία είναι το αντίθετο της αντιπροσωπευτικής.

Ο ορισμός αυτός της άμεσης δημοκρατίας, κατά την ταπεινή μας άποψη, περιγράφει ένα πολίτευμα απολύτως ουτοπικό και ανέφικτο. Ο λόγος είναι ο εξής: Η κατάρτιση ενός νομοσχεδίου απαιτεί γνώση πλήθους τεχνικών θεμάτων, τα οποία είναι γνωστά μόνο σε ένα απειροελάχιστο ποσοστό της κοινωνίας. Επίσης, απαιτεί γνώση της υπάρχουσας κατάστασης σε εθνικό επίπεδο, την οποία είναι αδύνατο να έχει ένας τυχαίος πολίτης. Τέλος, απαιτεί σοβαρή μελέτη, για την οποία κάποιος πρέπει να διαθέσει όλον τον διαθέσιμο χρόνο εργασίας του. Προφανώς, ένας τυχαίος εργαζόμενος πολίτης (που δεν τον υπηρετούν δούλοι, όπως στην αρχαία Αθήνα), δεν πρόκειται ποτέ να έχει τον απαραίτητο χρόνο για την κατάρτιση ενός νομοσχεδίου. Τα παραπάνω προφανέστατα πράγματα δείχνουν ότι ο συνήθης ορισμός της άμεσης δημοκρατίας ανταποκρίνεται σε ένα ανέφικτο πολίτευμα, το οποίο για πολύ καλούς λόγους δεν πρόκειται ποτέ να θεσμοθετηθεί.

Η μοναδική περίπτωση στην ιστορία, όπου ένα τέτοιο πολίτευμα πράγματι εφαρμόστηκε, είναι μεταξύ των ελεύθερων πολιτών της αρχαίας Αθήνας. Αν κανείς δει το αθηναϊκό πολίτευμα αντικειμενικά, μπορεί κάλλιστα να υποστηρίξει (όπως το κάνει άλλωστε ο Παπαρρηγόπουλος στον πρώτο τόμο της ιστορίας του –απολύτως σύμφωνος και με τον μεγάλο Θουκυδίδη), ότι το βασικό αίτιο της ήττας της Αθήνας στον Πελοποννησιακό Πόλεμο ήταν οι αδυναμίες του πολιτεύματός της. Συγκεκριμένα, η απόφαση να γίνει η εκστρατεία στη Σικελία ελήφθη από τους απλούς πολίτες, που αγνοούσαν, όπως γράφει ο Θουκυδίδης (βιβλίο 6, 1) «το μέγεθος του νησιού και το πλήθος των Ελλήνων και των βαρβάρων που κατοικούσαν σε αυτό». Επίσης, οι ίδιοι ευπειθείς (στον κάθε δημαγωγό) πολίτες έλαβαν και τη δεύτερη καταστροφική απόφαση: Καταδίκασαν σε θάνατο τους στρατηγούς που νίκησαν στις Αργινούσες. Οι δύο αυτές καταστροφικές αποφάσεις υπήρξαν τα δύο αποφασιστικά σημεία καμπής του Πελοποννησιακού Πολέμου. Προφανώς η διακυβέρνηση ακόμα και ενός μικρού για τα σύγχρονα δεδομένα κράτους, όπως ήταν η αρχαία Αθήνα, απαιτεί γνώσεις και χρόνο, που εκ των πραγμάτων δεν μπορούσαν να διαθέσουν και αυτοί ακόμα οι ελεύθεροι πολίτες της.

Βεβαίως, η σύμπτωση της αθηναϊκής δημοκρατίας με τον Χρυσό Αιώνα δεν ήταν τυχαία. Αντίθετα, η ελευθερία σκέψης που προσέφερε το δημοκρατικό πολίτευμα έθεσε τις βάσεις για την πνευματική ευδοκίμηση. Όμως αυτό δεν πρέπει να μας κάνει να παραβλέπουμε τις αδυναμίες του συγκεκριμένου πολιτεύματος. Εξαιτίας των αδυναμιών αυτών, άλλωστε, ο Χρυσός Αιώνας κράτησε μόνο 100 χρόνια και, μετά τον θάνατο του Περικλή (η σωφροσύνη του οποίου λειτουργούσε ως αντίβαρο στα μειονεκτήματα του πολιτεύματος), η Αθήνα οδηγήθηκε στην παρακμή.

Επιστρέφοντας στο παρόν, αν επιθυμούμε η άμεση δημοκρατία, από κάτι το ανεφάρμοστο να γίνει κάτι το εφικτό, θα πρέπει να αλλάξουμε τον ορισμό της, ως εξής: Άμεση δημοκρατία είναι το πολίτευμα στο οποίο οι αντιπρόσωποι του λαού αναδεικνύονται απευθείας από τον λαό και όχι από τα κόμματα. Επίσης, είναι το πολίτευμα στο οποίο ο λαός μπορεί να ελέγχει συνεχώς (και όχι μόνο κάθε 4 χρόνια) την παραμονή της κυβέρνησης στην εξουσία και μπορεί να εκφράζει με επίσημο και θεσμοθετημένο τρόπο (μέσα από τις λαϊκές συνελεύσεις των κοινοτήτων του) τις προτάσεις του προς την κυβέρνηση για οποιοδήποτε θέμα.

Όσο επιμένουμε στον ουτοπικό και ανεφάρμοστο ορισμό της άμεσης δημοκρατίας, το μόνο που πετυχαίνουμε είναι να εκτρέπουμε τη συζήτηση από τις εφικτές μεταρρυθμίσεις που απαιτούνται αμέσως για τον εκδημοκρατισμό του πολιτεύματός μας. Αν, αντίθετα, εγκαταλείψουμε αυτή την ουτοπική αντίληψη, τότε πολύ εύκολα μπορούμε να σκεφτούμε και να προτείνουμε πολιτικά συστήματα, εξίσου λειτουργικά με το τωρινό σύστημα, αλλά που να έχουν δημοκρατικό και όχι κομματοκρατικό χαρακτήρα.

Συνοψίζοντας: Το πρόβλημα δεν είναι ότι η εξουσία ασκείται μέσω αντιπροσώπων, αλλά το γεγονός ότι οι αντιπρόσωποι δεν αναδεικνύονται απευθείας από τον λαό, παρά από τις εκλογικές λίστες που καταρτίζουν οι αρχηγοί των κομμάτων.