Η χρονιά της μεγάλης κατάρρευσης

σκίτσο του Στάθη από την Ελευθεροτυπία 10/2/10 (πηγή)

του Σταύρου Λυγερού

από τα Επίκαιρα 

Tον Οκτώβριο 2009 οι Έλληνες ψήφισαν χωρίς να ξέρουν τι τους περιμένει...

Τρεις μήνες αργότερα, όταν υποδέχτηκαν το 2010, τα φίδια τούς είχαν ήδη ζώσει. Είχαν συνειδητοποιήσει ότι η χώρα αντιμετώπιζε δημοσιονομική κρίση και ότι έπρεπε να ληφθούν δυσάρεστα μέτρα. Μέχρι εκεί, όμως. Το Μνημόνιο δεν είχε ακόμα μπει στη ζωή μας και όποιος προέβλεπε δημοσίως όσα ακολούθησαν χαρακτηριζόταν από υπερβολικός έως προκατειλημμένος.

Όλο το 2010, ο Γιώργος Παπανδρέου χειρίστηκε τις λαϊκές αντιδράσεις με όπλο το εκβιαστικό δίλημμα «μέτρα ή χρεοκοπία». Ο πρωθυπουργός αυτοπροβάλλεται σαν κάποιος που έκανε τα ανθρωπίνως δυνατά για να αποτρέψει το μοιραίο, αλλά δεν τα κατάφερε, επειδή ήταν αδύνατον να τα καταφέρει. Στην πραγματικότητα, όμως, διέπραξε αλλεπάλληλα ολέθρια λάθη. Κανείς δεν αμφισβητεί ότι κληρονόμησε μια δημοσιονομική βόμβα. Αντί, όμως, να προσπαθήσει να την απενεργοποιήσει, προκάλεσε την έκρηξή της.

Ο Παπανδρέου γνώριζε τη δημοσιονομική κατάσταση τουλάχιστον από τον Αύγουστο 2009. Παρ’ όλα αυτά όχι μόνο συνέχισε την προεκλογική ρητορική του, αλλά ούτε φρόντισε να εκπονήσει σχέδιο άμεσης παρέμβασης για να αποτρέψει την επερχόμενη έκρηξη. Αλλά κι όταν κέρδισε τις εκλογές δεν επέδειξε πολιτικά αντανακλαστικά. Συμπεριφέρθηκε λες και είχε εξασφαλισμένη περίοδο χάριτος όχι μόνο στο εσωτερικό, αλλά και στο εξωτερικό. Αντί να κινηθεί γρήγορα και αποτελεσματικά, όπως επέβαλλε η κατάσταση ανάγκης, αναδόμησε τον κυβερνητικό μηχανισμό, προκαλώντας χάος στη λειτουργία του κράτους. Εξαιτίας της μεθόδου των βιογραφικών, άφησε για μήνες τα υπουργεία χωρίς τα στελέχη που κινητοποιούν καθημερινά τη διοίκηση, παρατείνοντας το χάος σε μια συγκυρία που απαιτούσε άμεσες και δραστικές παρεμβάσεις. Ο κατάλογος των λαθών είναι μακρύς.

Η απώλεια πολύτιμου χρόνου είχε υψηλό κόστος. Στην ΕΕ περίμεναν από τη νέα κυβέρνηση ένα άμεσα εφαρμόσιμο πρόγραμμα δημοσιονομικής εξυγίανσης. Όταν αντ’ αυτού άκουσαν γενικόλογες προθέσεις, συμπέραναν ότι το «ελληνικό πρόβλημα» δεν εισέρχεται σε τροχιά επίλυσης. Στηριζόμενη στα όσα ο ίδιος ο Γιώργος Παπακωνσταντίνου αποκάλυψε για τις δημοσιο νομικές αλχημείες των προκατόχων του, η Κομισιόν κατήγγειλε δικαιολογημένα την Ελλάδα για συστηματική παραπλάνηση. Το σήμα στις αγορές για να επιτεθούν είχε δοθεί.

Αν και αναπτυσσόταν μια δυναμική εναντίον της ελληνικής οικονομίας, ο πρωθυπουργός συνέχισε να υποκαθιστά την έμπρακτη πολιτική από τη ρητορική. Το αποτέλεσμα ήταν η Ελλάδα να μετατραπεί σ’ έναν αδύνατο κρίκο, γύρω από τον οποίο παίχτηκαν ευρύτερα κερδοσκοπικά και γεωοικονομικά παιχνίδια. Η Ελλάδα συνέχισε να παραμένει στο κάδρο μιας πρωτοφανούς αρνητικής διεθνούς δημοσιότητας. Η κυβέρνηση Παπανδρέου έχασε τον έλεγχο των εξελίξεων και δεν κατάφερε να τον ανακτήσει, με αποτέλεσμα η Ελλάδα να βρεθεί υπό διεθνή οικονομικό έλεγχο.

Το Μνημόνιο μπορεί να ήταν αναγκαίο για να αποφευχθεί η χρεοκοπία, αλλά εγκλώβισε την ελληνική οικονομία σε ανατροφοδοτούμενη ύφεση. Τοποθετημένος στην προκρούστεια κλίνη της τρόικας, ο «ασθενής» συνεχώς χειροτερεύει. Για πρώτη φορά μεταπολεμικά απειλείται η αναπαραγωγή της υφιστάμενης κοινωνικής δομής. Το οικονομικοκοινωνικό κραχ, η διόγκωση της ανεργίας και η μαζική καταστροφή μικρομεσαίων παράγουν με ταχύ ρυθμό απόγνωση, γεγονός που καθιστά αναπόφευκτη την αναγόρευση του «πεζοδρομίου» σε βασική παράμετρο της συνάρτησης των πολιτικών εξελίξεων.

Ο μόνος τρόπος για να σπάσει ο φαύλος κύκλος είναι η κυβέρνηση Παπανδρέου να πάψει να ασκεί πολιτική με το γνωστό χρεοκοπημένο τρόπο. Αντ’ αυτού, όμως, παραμένει εγκλωβισμένη στην πεπατημένη, στο ίδιο αγκυλωμένο πλαίσιο. Γι’ αυτό εμφανίζεται ανίκανη να θέσει υπό έλεγχο τη δημοσιονομική κρίση και να οικοδομήσει ένα νέο υγιές παραγωγικό μοντέλο ανάπτυξης.

Αντί να εφαρμόσει ένα εθνικό σχέδιο στοχευμένων παρεμβάσεων με σκοπό το δημοσιο νομικό νοικοκύρεμα και την αξιοποίηση των λιμναζουσών αναπτυξιακών δυνατοτήτων της χώρας, η κυβέρνηση Παπανδρέου έχει αφεθεί στον αυτόματο πιλότο του Μνημονίου. Ακολουθεί τον εύκολο δρόμο των οριζόντιων παρεμβάσεων, που δεν οδηγούν σε υπέρβαση της κρίσης. Η Ελλάδα έχει περιέλθει σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης. Για να υπάρξει διέξοδος χρειάζονται νέα πολιτικά εργαλεία, νέες ευφάνταστες προσεγγίσεις κι αποτελεσματικές πρακτικές. Έξυπνες και ρεαλιστικές προτάσεις έχουν κατατεθεί, αλλά παραμένουν στα συρτάρια. Η κρίση διευκολύνει την εφαρμογή τους. Λειτουργεί σαν καταλύτης, αλλάζοντας συμπεριφορές και νοοτροπίες. Καθιστά εφικτό ό,τι μέχρι πρότινος ήταν σχεδόν ανέφικτο. Δυστυχώς, η κυβέρνηση δεν κινείται προς αυτή την κατεύθυνση. Μ’ αυτή την έννοια, το πρόβλημα της Ελλάδας είναι πρωτίστως πολιτικό και δευτερευόντως οικονομικό, γεγονός που θα φανεί καθαρά το 2011.

- Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό "Επίκαιρα" στις 23/12/10