Παρέμεινε, μέχρι το τέλος, ένας σεμνός, αλλά και σοφός αριστερός
του Κώστα Βούλγαρη
από την Αυγή (5/5/)Είχα την τύχη και την τιμή να γνωρίσω τον Λάκη Σάντα, επιμελούμενος το βιβλίο του "Μια νύχτα στην Ακρόπολη. Μνήμες από μια σπουδαία εποχή" (εκδόσεις Βιβλιόραμα), αυτή τη μοναδική και συγκλονιστική κατάθεσή του.
Δεν ήταν εύκολο πράγμα να τιθασευτεί, στη φόρμα του γραπτού λόγου και στα περιθώρια των σελίδων, η ρέουσα, η ζώσα μαρτυρία μιας εποχής όπου ο ιστορικός χρόνος έτρεχε με ιλιγγιώδη ταχύτητα, η αφήγηση μιας αδιανόητης πράξης, η πολύχρονη, περήφανη σιωπή μιας υποδειγματικής προσωπικότητας, γιατί ο ίδιος συνεχώς αντιστεκόταν στη μνημείωσή του, άφηνε απέξω ό,τι θα μπορούσε να εγείρει έστω και την υπόνοια μιας απόπειρας ή αξίωσης προσωπικής δικαίωσης.
Ο λόγος του, η αφηγηματική του πρόθεση, οι σιωπές του, ο τρόπος που αντιμετώπιζε την ιστορία, αυτός ο πλέον σεμνός πρωταγωνιστής της, μου έδιναν συνεχώς μια μοναδική αίσθηση: ανακαλούσαν τη "διήγηση συμβάντων" του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη.
Γιατί, όπως κι εκείνος, ο Σάντας ήταν απολύτως συμφιλιωμένος με την ιστορική κίνηση, είχε εσωτερικεύσει τους νόμους της ιστορίας. Μεστός εμπειριών, πολιτικών αλλά και κοινωνικών, και πάνω απ' όλα μεστός διαψεύσεων, μπορούσε να ατενίζει μια διαδρομή τόσων δεκαετιών, αλλά και το παρόν και το μέλλον, από το ύψος της σοφίας.
Όχι ως "δικαιωμένος" και αμέτοχος, όχι ως αποσυρμένος στις δάφνες του ή τη βολή του (ποια βολή του, άλλωστε, αφού δύσκολα επιβίωνε, πάντα). Αλλά ως ανήσυχος πολίτης του ιστορικού παρόντος, ως ανεπανάληπτος μάρτυρας, μαρτυρία και συνείδηση της ιστορίας.
Από την πρώτη στιγμή που τον γνώρισα, με βασάνιζε και με βασανίζει ένα ερώτημα που θα μείνει οριστικά αναπάντητο: ήταν εκείνη η αδιανόητη πράξη του, εκείνο το βράδυ του 1941 στην Ακρόπολη, που είχε ως αποτέλεσμα, μέχρι σήμερα, μέχρι τα 89 του χρόνια, να είναι ενεργός και αρτιμελής, στον νου, στη φαντασία, στη θέληση, στον χαρακτήρα; Ή, μήπως, επειδή ήταν όλα αυτά, επειδή αυτός και ο Μανώλης Γλέζος ήσαν τέτοια πρόσωπα, ακριβώς γι' αυτό, διέπραξαν μια νύχτα στην Ακρόπολη εκείνη την αδιανόητη πράξη;
Και ο ίδιος άλλωστε φρόντιζε να υπονομεύει αυτό το ερώτημα στην αφήγησή του. Σε ολόκληρο το βιβλίο, με αυτονόητη εξαίρεση την εξιστόρηση της πράξης τού κατεβάσματος της γερμανικής σημαίας από την Ακρόπολη, δεν τον ενδιέφερε να μιλήσει για τον εαυτό του, αλλά για την ιστορία που έζησε, για τους συναγωνιστές που έχασε, για την εποχή του. Με εκείνη την ωριμότητα, με εκείνη την αποστασιοποίηση, που μόνο ένας σοφός αριστερός, πρωταγωνιστής μιας ολόκληρης εποχής μπορούσε να έχει:
Δεν ήταν εύκολο πράγμα να τιθασευτεί, στη φόρμα του γραπτού λόγου και στα περιθώρια των σελίδων, η ρέουσα, η ζώσα μαρτυρία μιας εποχής όπου ο ιστορικός χρόνος έτρεχε με ιλιγγιώδη ταχύτητα, η αφήγηση μιας αδιανόητης πράξης, η πολύχρονη, περήφανη σιωπή μιας υποδειγματικής προσωπικότητας, γιατί ο ίδιος συνεχώς αντιστεκόταν στη μνημείωσή του, άφηνε απέξω ό,τι θα μπορούσε να εγείρει έστω και την υπόνοια μιας απόπειρας ή αξίωσης προσωπικής δικαίωσης.
Ο λόγος του, η αφηγηματική του πρόθεση, οι σιωπές του, ο τρόπος που αντιμετώπιζε την ιστορία, αυτός ο πλέον σεμνός πρωταγωνιστής της, μου έδιναν συνεχώς μια μοναδική αίσθηση: ανακαλούσαν τη "διήγηση συμβάντων" του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη.
Γιατί, όπως κι εκείνος, ο Σάντας ήταν απολύτως συμφιλιωμένος με την ιστορική κίνηση, είχε εσωτερικεύσει τους νόμους της ιστορίας. Μεστός εμπειριών, πολιτικών αλλά και κοινωνικών, και πάνω απ' όλα μεστός διαψεύσεων, μπορούσε να ατενίζει μια διαδρομή τόσων δεκαετιών, αλλά και το παρόν και το μέλλον, από το ύψος της σοφίας.
Όχι ως "δικαιωμένος" και αμέτοχος, όχι ως αποσυρμένος στις δάφνες του ή τη βολή του (ποια βολή του, άλλωστε, αφού δύσκολα επιβίωνε, πάντα). Αλλά ως ανήσυχος πολίτης του ιστορικού παρόντος, ως ανεπανάληπτος μάρτυρας, μαρτυρία και συνείδηση της ιστορίας.
Από την πρώτη στιγμή που τον γνώρισα, με βασάνιζε και με βασανίζει ένα ερώτημα που θα μείνει οριστικά αναπάντητο: ήταν εκείνη η αδιανόητη πράξη του, εκείνο το βράδυ του 1941 στην Ακρόπολη, που είχε ως αποτέλεσμα, μέχρι σήμερα, μέχρι τα 89 του χρόνια, να είναι ενεργός και αρτιμελής, στον νου, στη φαντασία, στη θέληση, στον χαρακτήρα; Ή, μήπως, επειδή ήταν όλα αυτά, επειδή αυτός και ο Μανώλης Γλέζος ήσαν τέτοια πρόσωπα, ακριβώς γι' αυτό, διέπραξαν μια νύχτα στην Ακρόπολη εκείνη την αδιανόητη πράξη;
Και ο ίδιος άλλωστε φρόντιζε να υπονομεύει αυτό το ερώτημα στην αφήγησή του. Σε ολόκληρο το βιβλίο, με αυτονόητη εξαίρεση την εξιστόρηση της πράξης τού κατεβάσματος της γερμανικής σημαίας από την Ακρόπολη, δεν τον ενδιέφερε να μιλήσει για τον εαυτό του, αλλά για την ιστορία που έζησε, για τους συναγωνιστές που έχασε, για την εποχή του. Με εκείνη την ωριμότητα, με εκείνη την αποστασιοποίηση, που μόνο ένας σοφός αριστερός, πρωταγωνιστής μιας ολόκληρης εποχής μπορούσε να έχει:
"Αυτά, λοιπόν.
Τώρα, εγώ, μαζί με τους υπόλοιπους συναγωνιστές μου, απλά γερασμένα παλικάρια, φθάσαμε στο τέλος.
Ζήσαμε όμως μεγάλες και ωραίες στιγμές... εσείς να δούμε...".
Αυτά να τα βλέπει ο Γλέζος που έχει κάνει σημαία αυτή τους την πράξη και, φυσικά, με ανταλλάγματα... Ελάχιστοι νέοι σήμερα γνωρίζουν τον Λάκη Σάντα, έναν ήρωα που ποτέ του δεν εξαργύρωσε τίποτα. Η σεμνότητα ήταν πάντα η αρετή των αριστερών που ο Λάκης Σάντας την είχε για τρόπο ζωής. Έτσι, για να διδασκόμαστε....
ΑπάντησηΔιαγραφή