Από τον παλαιό στο νέο εκσυγχρονισμό

του Νίκου Σεβαστάκη (από την ΕΠΟΧΗ)
 

Ζούμε μια παράδοξη επιστροφή. Ο παλιός εκσυγχρονισμός είναι νεκρός, ζήτω ο νέος και άφθαρτος! Ο παλιός τελειώνει στα δαιδαλώδη οδοιπορικά του μαύρου χρήματος, ο νέος ορκίζεται στη διαφάνεια του Καλού. Η ουσία βέβαια και των δυο μοιάζει να είναι ίδια: ολοκληρωτική καθυπόταξη του κράτους, των πολιτικών αποφάσεων, της κοινωνικής ζωής στις αξιολογήσεις των αγορών και στα δίκτυα εξουσίας και επιρροής που συγκροτούνται με τη σύμπραξη -για να μιλήσουμε στη γλώσσα που συνηθίζουν- δημόσιου τομέα και ισχυρών ιδιωτικών συμφερόντων. Αυτή η ουσία δεν ήταν ποτέ ένα καπρίτσιο μιας παρέας ή η σκοτεινή, τάχατες, βούληση των περιβόητων «διακοσίων οικογενειών».  Ούτε υπήρξε απλώς και μόνο μια ιδεολογική εμμονή και ένα αφηρημένο σχέδιο, παρά το ότι για κάποιους ήταν και είναι τέτοια. Ανταποκρίθηκε σε μια πραγματική συμμαχία των επωφελούμενων μερίδων της μεσαίας τάξης με τμήματα της πολιτικής ελίτ, του ακαδημαϊκού κόσμου, των επιτελείων της πολιτισμικής αγοράς (δημοσιογραφία, καθοδηγητές γνώμης κ.λπ.). 

Ο μύθος του εκσυγχρονισμού 

Οι συμμαχίες του παλιού εκσυγχρονισμού αποτέλεσαν το κέλυφος προστασίας για πρακτικές σαν και αυτές που άνθισαν την περίοδο της χρηματιστηριακής έκρηξης, της Ζίμενς, των ολυμπιακών ανδραγαθημάτων. Η «ιδέα» σφραγίστηκε με την συνάντηση λίγων ιδεολόγων και πολλών λαφυραγωγών, με τη συνδρομή ενός αναμνηστικού προοδευτικού μεγαλοϊδεατισμού ο οποίος μετατράπηκε σε εργαλείο ευφυούς κοινωνικής δικτύωσης. Στο τέλος βέβαια, η ιδέα και οι πρακτικές, ο εκσυγχρονισμός ως μύθος και οι εφαρμογές του έγιναν ένας κώδικας αναγνώρισης μεταξύ των ωφελημένων της περιόδου και των μαγεμένων ακολούθων τους.
 

Τώρα κατά πως φαίνεται το πράγμα επιστρέφει. Και επενδύεται, ξανά, στη ρητορική της ανανέωσης και της τομής, της ρήξης με το παρελθόν και της εγκαινίασης νέων κύκλων. Το τόξο της σύνεσης και του ρεαλισμού από τον Μπάμπη Παπαδημητρίου ως τους καθηγητές της μεταρρυθμιστικής σοφίας, από διάφορους Γεωργελέδες και άλλους κριτικούς υποστηρικτές του ΔΝΤ έρχεται για να συνετίσει όλους τους άλλους. Και ένας τέτοιος σωφρονιστικός ζήλος δεν αστειεύεται. Έχει αρχίσει να μιλά τη γλώσσα του Carl Schmitt (‘κυβέρνηση έκτακτης ανάγκης’,) και υποστηρίζει όχι μόνο τον αναγκαίο αλλά και τον επιθυμητό χαρακτήρα των μνημονίων της νέας απολυταρχίας. Ίσως δεν το έχουμε συνειδητοποιήσει αλλά κάποιοι επιδιώκουν πλέον ανοιχτά μια «επιτροπή κοινής σωτηρίας» απαιτώντας κοινωνική σιωπή και τη συμβολική πολιτική εξουθένωση των αντίθετων φωνών. Ένα είναι βέβαιο: η νέα μεταπολίτευση εξαγγέλλεται μέσα από την επικοινωνία του φόβου και τις πληρωμένες υπηρεσίες των διαφόρων Civitas.
 
Όπλο του νεοεκσυγχρονισμού, η ψυχολογία

Oι αιχμές της είναι η εμπέδωση της μέγιστης δυνατής ανασφάλειας μπροστά σε «ακόμα μεγαλύτερες» απώλειες, η άσκηση συστηματικής ψυχολογικής βίας στον πληθυσμό για παθητική αποδοχή της νέας θεολογικο-οικονομικής ορθοφροσύνης. Έξαφνα ας πούμε πληθαίνουν – τυχαία φυσικά- τα δημοσιεύματα για τις «βαριές» ψυχολογικές συνέπειες που έχει η σύνταξη στα 60 και την ευεξία την οποία αισθάνονται οι τυχεροί που εργάζονται στα 70. Την ίδια στιγμή αυξάνουν οι ευαισθησίες για τον τουρισμό/ πολιτισμό (αυτά τα δυο πάνε πλέον μαζί για τους μοντέρνους μας) με την υπενθύμιση, πάντοτε, ότι απεργίες και κινητοποιήσεις αμαυρώνουν την εικόνα της χώρας. Ενδεχομένως σε λίγο θα δούμε και κάποιες ποιοτικές έρευνες που θα βεβαιώνουν ότι η κουλτούρα των νέων εργασιακών σχέσεων προσδίδει περισσότερη ποιότητα στην ερωτική ζωή των ανθρώπων. Ή άλλες αναλύσεις που θα αποδεικνύουν ότι οι διαρθρωτικές αλλαγές διευρύνουν την ποικιλία των ατομικών επιλογών λυτρώνοντας τα άτομα και τις οικογένειες από τις μιζέριες της ρουτίνας. Δεν είναι άραγε απαράδεκτη και θλιβερή ρουτίνα η σταθερή εργασία;
 

Το πεδίο του νεοεκσυγχρονισμού καλύπτει ένα ευρύ φάσμα λόγων: εδώ βρίσκουν στέγη οι οπαδοί ενός αυταρχικού φιλελευθερισμού (νοσταλγοί των ασιατικών δυναμισμών και εσχάτως φίλοι του… Λούλα) αλλά και όσοι σπεύδουν να κακοποιήσουν τη νέα οικολογική ευαισθησία για να πλήξουν ηθικά και τις ελάχιστες κοινωνικές αντιστάσεις για τη σύνταξη και το μισθό. Ασκήσεις ανώδυνης πολιτισμικής κριτικής στις νεοελληνικές παθογένειες συνδυάζονται πλέον με δηλητηριώδεις δόσεις ταξικής αδιαφορίας και κοινωνικής σκληρότητας. Όλα όσα οργανώνουν την ποταπότητα και τη διάχυτη μικρότητα εμφανίζονται ως υποσχέσεις μιας νέας και πληρέστερης ιδιότητας του πολίτη, ενός νέου πατριωτισμού.
 

Ποιοι μπορεί να είναι όμως οι κοινωνικοί υποδοχείς του κηρύγματος των «συνετών»; Η υλική και ψυχική καθίζηση σημαντικού μέρους των μεσαίων τάξεων και των νέων μορφωμένων στρωμάτων στερεί από το «όραμα» αξιόπιστα κοινωνικά ερείσματα. Με ποιους λοιπόν θα κυβερνήσουν οι σωφρονιστές; Ούτε οι «καινοτομικοί» του πανεπιστημίου, ούτε οι ανάλαφροι κοσμοπολίτες των free press, ούτε καν οι ανησυχούντες ναυτοπρόσκοποι του Σκάι διαθέτουν την ικανότητα να στηρίξουν τη νέα «οικονομική διακυβέρνηση».
 

Πολύ πιθανό είναι έτσι, ότι σε βάθος χρόνου -και αν δεν υπάρξει κάποια απάντηση από τη βυθισμένη στα πάθη της Αριστερά- η «έκτακτη ανάγκη» θα συσπειρωθεί στην φυσική της κοίτη: σε μια ολίγον συμπονετική, πατριωτική δεξιά η οποία και ενδέχεται να ανακάμψει όταν πλέον θα έχει ναυαγήσει άλλο ένα μέτωπο της λογικής.