από ΑΡΔΗΝ
(σχόλιο από Τσιπιρίπο)
Το πρόβλημα στο οποίο προσκρούει η «οικονομία της γνώσης» έγκειται στο γεγονός ότι η άυλη διάσταση, από την οποία εξαρτάται η κερδοφορία των εμπορευμάτων στην εποχή της πληροφορικής, αλλάζει τη φύση των εμπορευμάτων, στον βαθμό που δεν είναι ιδιοκτησία ούτε των επιχειρήσεων ούτε των συνεργατών τους· από τη φύση της, δεν είναι δυνατό να γίνει ιδιοκτησία κάποιου και, ως εκ τούτου, να γίνει πραγματικό εμπόρευμα. Μπορεί μόνο να μεταμφιεστεί σε ατομική ιδιοκτησία και σε εμπόρευμα εξασφαλίζοντας την αποκλειστικότητα στη χρήση της με νομικά ή τεχνικά τεχνάσματα (μυστικοί κωδικοί πρόσβασης). Ωστόσο, αυτή η μεταμφίεση του συγκεκριμένου αγαθού δεν αλλάζει σε τίποτα την πραγματικότητά του ως κοινού αγαθού: παραμένει ένα μη-εμπόρευμα, που δεν μπορεί να πουληθεί, και στο οποίο η πρόσβαση και η ελεύθερη χρήση απαγορεύονται, ακριβώς επειδή είναι πάντα δυνατές, επειδή παραμονεύουν οι «παράνομες αντιγραφές», οι «απομιμήσεις», οι απαγορευμένες χρήσεις. Ο ίδιος ο υποτιθέμενος ιδιοκτήτης δεν μπορεί να το πουλήσει, δηλαδή να μεταφέρει σε κάποιον άλλον την ιδιοκτησία, όπως θα το έκανε για ένα πραγματικό εμπόρευμα· δεν μπορεί να πουλήσει παρά μόνο ένα δικαίωμα πρόσβασης ή «αδειοδοτημένης» χρήσης.
Έτσι λοιπόν, η οικονομία της γνώσης έχει σαν βάση έναν πλούτο, προορισμός του οποίου είναι να αποτελεί κοινό αγαθό, και αυτό δεν αλλάζει σε τίποτα με τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας και τα πνευματικά δικαιώματα· ο χώρος των δωρεάν αγαθών εξαπλώνεται αναπόδραστα. Η πληροφορική και το διαδίκτυο υπονομεύουν το εμπόρευμα στα θεμέλιά του. Οτιδήποτε μπορεί να μεταφραστεί στην ψηφιακή γλώσσα, να αναπαραχθεί και να διαδοθεί ανέξοδα τείνει, μοιραία, να μεταβληθεί σε κοινό αγαθό, ακόμα και σε παγκόσμιο κοινό αγαθό, στον βαθμό που είναι προσβάσιμο και χρησιμοποιήσιμο από όλους. Ο καθένας μπορεί να αναπαραγάγει με τον υπολογιστή του άυλα στοιχεία, όπως το ντιζάιν, οικοδομικά σχέδια ή σχέδια συναρμολόγησης, χημικούς τύπους και εξισώσεις· να επινοήσει τις δικές του τεχνοτροπίες και μορφές· να τυπώσει κείμενα, να γράψει δίσκους, να αναπαραγάγει πίνακες.
Πάνω από 200 εκατομμύρια αναφορές είναι σήμερα προσβάσιμες μέσω των αδειών «creative commons». Στη Βραζιλία, όπου η μουσική βιομηχανία προωθεί στο εμπόριο 15 καινούργια σιντί τον χρόνο, οι νεαροί στις φαβέλες γράφουν περίπου 80 την εβδομάδα και τα πουλάνε στον δρόμο. Τα τρία τέταρτα των υπολογιστών, που παρήχθησαν το 2004, κατασκευάστηκαν ατομικά στις φαβέλες, με υλικά που είχαν πεταχτεί στα σκουπίδια. Η κυβέρνηση στηρίζει τους συνεταιρισμούς και τις άτυπες ομάδες αυτοπαραγωγής με σκοπό τον αυτοεφοδιασμό.
Ο Κλαούντιο Πράντο, που διευθύνει το τμήμα της ψηφιακής κουλτούρας του υπουργείου Πολιτισμού, έλεγε πρόσφατα: «Η απασχόληση είναι ένα είδος προς εξαφάνιση… Θέλουμε να παρακάμψουμε αυτή την άθλια φάση του 20ού αιώνα, ώστε να περάσουμε απευθείας από τον 19ο στον 21ο αιώνα». Έτσι, για παράδειγμα, στηρίχτηκε επίσημα η αυτοπαραγωγή υπολογιστών: ο στόχος είναι να ευνοηθεί «η ιδιοποίηση των τεχνολογιών από τους χρήστες με σκοπό τον κοινωνικό μετασχηματισμό». Το επόμενο στάδιο θα είναι λογικά η αυτοπαραγωγή των μέσων παραγωγής. Θα επανέλθω σε αυτό το ζήτημα.
Εκείνο που έχει σημασία, για την ώρα, είναι να μεταπέσουν σταδιακά στον δημόσιο χώρο και να παρέχονται όλο και περισσότερο δωρεάν η κύρια παραγωγική δύναμη και η κύρια πηγή προσόδου· να αποδυναμωθεί σταδιακά η ατομική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής, επομένως και το μονοπώλιο της προσφοράς· να χαλαρώσει, έτσι, ο έλεγχος του κεφαλαίου πάνω στην κατανάλωση και αυτή η τελευταία να μπορέσει να βρει τον δρόμο της χειραφέτησης από την εμπορευματική προσφορά.
Πρόκειται για μια ρήξη που υπονομεύει τον καπιταλισμό στα θεμέλιά του. Η πάλη που έχει ξεκινήσει ανάμεσα στα «ιδιωτικά λογισμικά» και τα «ελεύθερα λογισμικά» υπήρξε το βασικό εναρκτήριο λάκτισμα της εποχής μας. Εξαπλώνεται και προεκτείνεται με την πάλη ενάντια στην εμπορευματοποίηση των πρώτων υλών – τη γη, τους σπόρους, το γένωμα, τα πολιτιστικά αγαθά, τις κοινές γνώσεις και τις κοινές ικανότητες, που αποτελούν τα συστατικά στοιχεία του πολιτισμού της καθημερινότητας και τις προϋποθέσεις για την ύπαρξη μιας κοινωνίας.
Από την τροπή που θα πάρει αυτή η πάλη εξαρτάται και η μορφή την οποία θα λάβει –πολιτισμένη ή βάρβαρη– η έξοδος από τον καπιταλισμό. Αυτή η έξοδος προϋποθέτει αναγκαστικά τη χειραφέτησή μας από τον έλεγχο που ασκεί το κεφάλαιο πάνω στην κατανάλωση και από το μονοπώλιό του στα μέσα παραγωγής. Σημαίνει να ανακτηθεί η ενότητα του υποκειμένου της παραγωγής και του υποκειμένου της κατανάλωσης και, κατά συνέπεια, να ανακτήσουμε την αυτονομία στον καθορισμό των αναγκών μας και του τρόπου ικανοποίησής τους.
Το ανυπέρβλητο εμπόδιο που είχε υψώσει ο καπιταλισμός σ’ αυτόν τον δρόμο ήταν η ίδια η φύση των μέσων παραγωγής που είχε διαμορφώσει: αποτελούσε μια μεγαμηχανή, την οποία υπηρετούσαμε όλοι και η οποία μας υπαγόρευε τους στόχους που έπρεπε να ακολουθούμε και τη ζωή που έπρεπε να διάγουμε. Αυτή η περίοδος φτάνει στο τέλος της. Τα υψηλής τεχνολογίας μέσα αυτοπαραγωγής καθιστούν τη βιομηχανική μεγαμηχανή δυνητικά απαρχαιωμένη. Ο Κλαούντιο Πράντο επικαλείται την «ιδιοποίηση των τεχνολογιών», αφού το κοινό κλειδί για όλες, η πληροφορική, μπορεί να γίνει κοινό κτήμα. Γιατί, όπως έλεγε ο Ιβάν Ίλιτς, «ο καθένας μπορεί να [την] χρησιμοποιήσει εύκολα, όσο συχνά ή όσο σπάνια το επιθυμεί… χωρίς η χρήση αυτή να παραβιάζει την ελευθερία των άλλων να κάνουν το ίδιο» και γιατί αυτή η χρήση (πρόκειται για τον ορισμό του Ίλιτς σχετικά με τα συμβιωτικά εργαλεία) «προάγει την προσωπική ολοκλήρωση» και διευρύνει την αυτονομία όλων. Ο ορισμός που δίνει ο Πέκα Χιμάνεν για την ηθική του χάκερ είναι παραπλήσιος: ένας τρόπος ζωής που βάζει σε πρώτο επίπεδο «τη χαρά της φιλίας, της αγάπης, της ελεύθερης συνεργασίας και της προσωπικής δημιουργικότητας».
Αντρέ Γκόρζ, Η εργασία στη φάση της εξόδου από τον καπιταλισμό, ή η έξοδος από τον καπιταλισμό έχει ήδη ξεκινήσει, άρθρο στο περιοδικό Άρδην, τ. 80, Μάιος – Ιούνιος 2010.
.-.-.-.-.-.-.-.-.--.-.-.-.-.-.-.
Πρόκειται για ένα από τα τελευταία κείμενα του Αντρέ Γκόρζ. Τα τελευταία χρόνια, ο ριζοσπάστης συγγραφέας είχε αφιερώσει την σκέψη και τις μελέτες του γενικά στις λειτουργίες της άυλης οικονομίας –από εκεί και το τελευταίο του βιβλίο Immateriel (το άυλο).
Είμαι λίγο επιφυλακτικός ως προς το εάν η άυλη οικονομία με αυτά τα χαρακτηριστικά που περιγράφει εδώ ο Γκόρζ, βρίσκεται στον πηρύνα του καπιταλιστικού συστήματος –για να μπορέσει να σημάνει την υπέρβασή του.
Ένα άλλο σχόλιο που θα μπορούσε να γίνει, αφορά στη γεωγραφία και την χωροταξία. Ο Τζιοβάνι Αρίγκι κατάφερε να διασυνδέσει την γέννεση, την εξέλιξη, και τους μετασχηματισμούς του καπιταλιστικού συστήματος με την εξέλιξη της πολιτικής ιστορίας της Δύσης, τις εσωτερικές ισορροπίες ισχύος που την χαρακτήριζαν, και τις σχέσεις της με τα άλλα πολιτιστικά σύνολα. Πρόκειται για μια πολύ ενδιαφέρουσα σύνθεση μιας εσωτερικής-κοινωνιολογικής οπτικής πάνω στον καπιταλισμό, και μιας εξωτερικής-γεωπολιτικής, μιας ανάλυσης από την σκοπιά των παγκόσμιων συστημάτων, της αποικιοκρατίας, των “πολιτιστικών συνόλων”.
Αυτή η σύνθεση απουσιάζει λίγο από το έργο του Γκόρζ. Με την έννοια ότι οι παρατηρήσεις του θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν κάπως “ευρωκεντρικές”.
Από την άλλη, όμως, δύο είναι τα πολύ ενδιαφέροντα σημεία που μπορεί κανείς να διαβάσει σ’ αυτό το κείμενο. Πρώτον, σε ό,τι αφορά στο άϋλο και ιδιαίτερα στο διαδίκτυο, η ανάλυση του πέφτει μέσα. Υπάρχει δηλαδή μια πρωτοφανής δυσκολία από την πλευρά του Κεφαλαίου να εμπορευματοποιήσει διαδικτυακές δραστηριότητες. Γι’ αυτό, το “σύνδρομο Linux”, δηλαδή η πρωτοφανής έκρηξη των κοινοτικών σχέσεων εξέλιξης και επεξεργασίας λογισμικού καλπάζει μέσα στους ηλεκτρονικούς διαύλους του ίντερνετ.
Απέναντι σ’ αυτήν την κατάσταση, τι ακριβώς κάνει το Κεφάλαιο; Προσφεύγει στον “καταναγκασμό ως εξωοικονομικό γεγονός” προκειμένου να απαλλοτριώσει το δυναμικό της κοινοκτημοσύνης που εντοπίζεται μέσα στο διαδίκτυο. Απαγορεύει, παρακρατεί, καταληστεύει. Θα μπορούσαμε να κάνουμε έναν παραλληλισμό με τις περιφράξεις, τον τρόπο που απαλλοτρίωσαν οι Άγγλοι κεφαλαιοκράτες τις Αγγλικές γαίες. Μόνο που εδώ η αντιπολίτευση είναι πιο οργανωμένη, και θα δώσει τη μάχη πολύ πιο αποφασιστικά.
Σημασία έχει ότι βρισκόμαστε μπροστά στην εξέλιξη ενός αγώνα, που αφορά στην καθημερινότητα όλων, και ιδιαίτερα των νεώτερων. Έχει να κάνει με το εάν ο υπολογιστής θα καταστεί ένα τερματικό ενσωμάτωσης του χρήστη στη φαντασιακή, εικονική καταναλωτική μηχανή του καπιταλισμού, ή θα μπορέσουμε να απελευθερώσουμε τη χρήση του, να την θέσουμε στην υπηρεσία της συλλογικής δημιουργικότητας. Κι αυτό μετράει από την πιο πολύπλοκη λειτουργία, μέχρι την πιο απλή: από την δυνατότητα που σήμερα δίνεται στον καθένα να στήσει μια ιστοσελίδα μέσα από το Drupal (αν ξεκωλωθεί στο διάβασμα βεβαίως-βεβαίως, γιατί τα μεταξωτά βρακιά….) μέχρι το ότι μπορεί ο οποιοσδήποτε να χρησιμοποιεί ένα ιστολόγιο, να λέει την άποψή του, και ενίοτε, συλλογικά, να μπορεί να επιβάλει παρακαμπτήριες οδούς στο μονοπώλιο της πληροφορίας που επιχειρούν να στήσει τη 4η εξουσία των ΜΜΕ.
Υπ’ αυτή την έννοια, αυτή η μάχη είναι σημαντική, βρίσκεται δηλαδή πολύ πιο κοντά στο επίκεντρο της σύγχρονης πολιτικής οικονομίας απ’ ό,τι φανταζόμασταν πριν από μερικά χρόνια.
Το άλλο είναι η γείωση αυτής της τάσης –να μην μιλάμε ρε παιδί μου αφηρημένα– στον χάρτη. Δηλαδή, το ότι το διαδίκτυο και η “οικονομία της γνώσης” κατευθύνεται γ ε ν ι κ ά προς αυτή την κατεύθυνση, είναι μια θέση που έχει φτάσει μόνο στη μέση του δρόμου. Γιατί θα πρέπει να δούμε πώς αυτό ενσαρκώνεται στην πραγματικότητα –το ποιές δυνάμεις την υποστηρίζουν, και το πως.
Ως προς αυτό, είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμα και ο Γκόρζ, αναφέρεται σε εξελίξεις που έχουν πραγματοποιηθεί σε χώρους έξω από την Δύση. Δηλαδή, το θέατρο των μετασχηματισμών αυτών, ενδέχεται να ταυτίζεται με τους νέες, δυναμικά αναδυόμενες περιφέρειες στην παγκόσμια σκακιέρα. Την Νοτιοανατολική Ασία και την Λατινική Αμερική.
Όντως, πολύ μεγάλο κομμάτι αυτών των μετασχηματισμών έχει την έδρα του στην Βραζιλία ή την Ινδία. Και υπ’ αυτή την έννοια, στο βαθμό που ούτως ή άλλως αυτοί οι χώροι συνιστούν ανερχόμενους πόλους της νέας πολυκεντρικής οικονομίας (ιδιαίτερα η Νοτιοανατολική Ασία), που σε λίγο καιρό όχι μόνο θα καθοδηγούν την οικονομική ανάπτυξη, αλλά και θα θέτουν τα “μέτρα και τα σταθμά της” (θα επιχειρήσουν να διαμορφώσουν δηλαδή το νέο “οικονομικό παράδειγμα”), ίσως τότε ο μετασχηματισμός που ευαγγελίζεται ο Γκόρζ να βρίσκεται όντως προ των πυλών. Εξάλλου, το γεγονός ότι αυτές οι χώρες δείχνουν μεγάλη προτίμηση προς το Λίνουξ, αποτελεί ακόμα ένα στοιχείο προς αυτήν την κατεύθυνση.
Σε οποιαδήποτε περίπτωση, η ενασχόληση με τέτοιου τύπου ζητήματα δεν (πρέπει να) είναι πλέον μόνον χαρακτηριστικό των κυβερνοφρικιών, ή διάφορων ήμι-ενσωματωμένων διανοούμενων τύπου Σάσκια Σάσεν, Αντόνιο Νέγκρι, και άλλων αστέρων της ευρω-σοσιαλ-αυτονομό-θολούρας, που στήνουν επάνω στον υποτιθέμενο εξωτισμό των χάκερ και της κυβερνο-αντικουλτούρας, τους χάρτινους πύργους και τους ανεμόμυλούς τους…
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου