Μια καθόλου δημιουργική καταστροφή

σκίτσο του Πέτρου Τ. Τσιολάκη

του Παναγιώτη Σωτήρη

από Αριστερό Βήμα
 

Ο μεγάλος Αυστριακός οικονομολόγος Τζόζεφ Σουμπέτερ περιέγραφε τον καπιταλισμό ως μια διαδικασία «δημιουργικής καταστροφής». Νέες επενδύσεις και νέες παραγωγικές τεχνικές διαρκώς παραμερίζουν τις προηγούμενες, σε μια ατέρμονη διαδικασία που οδηγεί στην οικονομική ανάπτυξη και ευημερία.

Μια εκδοχή αυτού του σχήματος φαίνεται πως είχαν στο νου τους οι εμπνευστές του Μνημονίου και συνολικά της τρέχουσας οικονομικής πολιτικής. Η υπόθεση εργασίας τους είναι η ακόλουθη:  

Ας μειώσουμε τους μισθούς στο επίπεδο της αδυναμίας συνέχισης του σημερινού επιπέδου κατανάλωσης. Ας ξεπεράσει η ανεργία τα όρια κάθε μηχανισμού κοινωνικής απορρόφησης. Ας αναιρεθούν, με κάθε τρόπο, δικαιώματα και κατακτήσεις που όριζαν μια έννοια εργασιακής αξιοπρέπειας. Ας αρθεί οποιοσδήποτε προστατευτικός μηχανισμός συγκεκριμένων κλάδων και παραγωγικών δραστηριοτήτων. Ας βρεθούν τα δημόσια ιδρύματα υγείας, παιδείας, πρόνοιας αντιμέτωπα με τη χρηματοδοτική ασφυξία. Γιατί μόνο τότε οι μισθωτοί και άνεργοι θα αναγκαστούν να δουλέψουν με πολύ λιγότερα και για χειρότερες συνθήκες, έτσι ώστε να μειωθεί το κόστος εργασίας, γιατί μόνο τότε θα συνειδητοποιήσουμε ότι μπορούμε και πρέπει να εκποιήσουμε δημόσια περιουσία που σήμερα μένει στο ράφι και να εμπορευματοποιήσουμε τις δημόσιες υπηρεσίες, γιατί μόνο τότε ευφάνταστοι επιχειρηματίες θα βρουν λιγότερη γραφειοκρατία και μια εργατική δύναμη κυριολεκτικά πεινασμένη, έτσι ώστε να αναπτύξουν καινοτόμες τεχνικές και νέες επενδύσεις. Έτσι, μέσα από την καταστροφή παρωχημένων πρακτικών, ένας νέος «ενάρετος κύκλος» οικονομικής ανάπτυξης θα μπει μπροστά.

Μόνο που δυστυχώς η «δημιουργική καταστροφή» αποτελεί περισσότερο ευφυολόγημα σε εγχειρίδιο οικονομικής θεωρίας, παρά πραγματική πολιτική πρόταση. Αυτό που όντως ζούμε είναι η γενικευμένη απαξίωση συλλογικών δικαιωμάτων, προσδοκιών, παραγωγικών δυνατοτήτων και η εμπέδωση μιας ιδιότυπης συνθήκης κοινωνικής ερήμωσης. Όταν σύντομα οι μισές νέες και νέοι θα είναι χωρίς δουλειά, όταν οι παραδοσιακοί μηχανισμοί αλληλεγγύης των γενεών θα εξαντληθούν, όταν η μισθωτή εργασία θα ταυτίζεται με τον εξευτελισμό, όταν παραγωγικές δραστηριότητες και κλάδοι ολόκληροι θα ανήκουν στην ιστορία, όταν η μετανάστευση των εργαζομένων και η διαρροή του επιστημονικού δυναμικού θα γίνουν ξανά αναπόσπαστα τμήματα του κοινωνικού τοπίου, τότε το μόνο που θα μένει είναι η καταστροφή και καμιά δημιουργία...

Αντιμέτωπη με την οριακή αποτυχία του «αναπτυξιακού προτύπου» της που τροφοδοτήθηκε από την πολυεπίπεδη επιδότηση από την ΕΕ, τη διασπάθιση δημόσιου χρήματος, τον τεχνητό καταναλωτικό ευδαιμονισμό και στηρίχτηκε στην υπερεκμετάλλευση των μεταναστών και τη διαρκή υπονόμευση της θέσης των εργαζομένων, η ελληνική αστική τάξη και οι πολιτικοί εκφραστές της σπεύδουν τώρα να αγκαλιάσουν την πιο ακραία νεοφιλελεύθερη «προκρούστεια κλίνη» ως διέξοδο. Με αυτό τον τρόπο, όμως, συμπαρασύρουν μια ολόκληρη κοινωνία στην απαξίωση, την αποκαρδιώνουν, της στερούν το μέλλον. Διαμορφώνουν όρους μιας χωρίς προηγούμενο κοινωνικής παρακμής.

Απέναντι σε αυτή την πραγματικότητα, θα ήταν ένδειξη ιστορικής τυφλότητας να πιστέψουμε ότι η λύση θα ήταν μια εναλλακτική «βέλτιστη» συνθήκη καπιταλιστικής ανάπτυξης. Ο «υπαρκτός καπιταλισμός» δείχνει σήμερα το πραγματικό του πρόσωπο και αυτό πρέπει να το συνειδητοποιήσουμε. Περισσότερο παρά ποτέ χρειαζόμαστε μια ριζικά διαφορετική αφετηρία: αποδέσμευση από τον παραλογισμό της αγοράς και τον εξαναγκασμό του κέρδους, ρήξη με το φαύλο κύκλο του χρέους και το ζουρλομανδύα της αρχιτεκτονικής του ευρώ, προτεραιότητα των δημόσιων αγαθών, εμπιστοσύνη στη συλλογική παραγωγική δύναμη κι επινοητικότητα των εργαζομένων. Για να μπορούμε όντως να βγούμε από τα σημερινά αδιέξοδα.