Δεν υπάρχει Ευρώπη χωρίς αλληλεγγύη

σκίτσο του Chip Bok (πηγή)

του Ευκλείδη Τσακαλώτου

από Το Βήμα (17/12)

Πρόσφατα ο Βόλφγκανγκ Μυνχάου έγραψε στους Financial Τimes για τη μόνιμη στασιμότητα στην οποία έχει εισέλθει η ΕΕ, όπου η διαχείριση κρίσεων ποτέ δεν φτάνει πέρα από την επιφάνεια των προβλημάτων. Συγχρόνως ο Μάρτιν Γουλφ στο ίδιο έντυπο (7/12/10) θεωρεί ότι δεν μπορούμε πια να αγνοήσουμε την πιθανότητα διάλυσης του ευρώ- αν οι χώρες της περιφέρειας αναγκαστούν σε μια οδυνηρή αναδιάρθρωση του χρέους, μαζί με την απώλεια μέρους του τραπεζικού τους συστήματος, τότε το παρακάτω βήμα εξόδου από το ευρώ δεν θα φανεί τόσο δύσκολο. Αυτό που αμφισβητείται, ευρέως πια, είναι η σταθερότητα μιας νομισματικής ένωσης χωρίς θεσμοθετημένη αλληλεγγύη μεταξύ κρατών και λαών. Οπως γράφει ο συντηρητικός, αλλά αντι-νεοφιλελεύθερος, στοχαστής Τζον Γκρέι στο «London Review of Βooks» (21.10.2010), το μόνο όραμα που προσφέρεται από τις σημερινές πολιτικές ηγεσίες, με τα προγράμματα λιτότητας που πλήττουν τους εργαζομένους του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα, είναι μια ισότητα ανασφάλειας.

Σε ένα δεύτερο επίπεδο η σημερινή συγκυρία χαρακτηρίζεται από μια πολιτική κρίση, η οποία στην ουσία είναι μια κρίση αντιπροσώπευσης. Υστερα από τη σύγκλιση των δυνάμεων της Κεντροδεξιάς και της Κεντροαριστεράς στο νεοφιλελεύθερο μοντέλο, μεγάλα κοινωνικά στρώματα απλώς δεν αντιπροσωπεύονται στο πολιτικό σύστημα. Στο επίπεδο της ΕΕ κυριαρχεί ένας ιδιότυπος συνδυασμός ανεξάρτητων αρχών και θεσμών «διακυβέρνησης» που συστηματικά περιθωριοποιεί τα συνδικάτα και τα κοινωνικά κινήματα. Αρα η φωνή αυτών που έχουν συμφέρον να προωθήσουν μια ένωση με αλληλεγγύη συστηματικά αποκλείεται.

Υπάρχει και ένα τρίτο επίπεδο, αυτό των ιδεών. Η ισότητα ανασφάλειας δεν είναι μια ιδέα που θα μπορούσε να είχε συγκινήσει τους μεταπολεμικούς στοχαστές της Ευρώπης, όπως τους Ρομπέρ Σουμάν, Ζαν Μονέ και Ζακ Ντελόρ. Αλλά το ερώτημα είναι αν οι τωρινές κυρίαρχες πολιτικές δυνάμεις ασχολούνται καν με ιδέες ενοποίησης.

Κατά τον Τζον Γκρέι, η πιθανότερη εξέλιξη είναι μια εθνική αναδίπλωση στο εθνικό κράτος, με έναν μπασταρδεμένο και πιθανότατα αυταρχικό κεϊνσιανισμό θα πρόσθετα εγώ, που θα προσφέρει κάποιες λύσεις σε σχέση με την ανασφάλεια των πολιτών. Το βραχυπρόθεσμο οικονομικό κόστος δεν μπορεί παρά να είναι μεγάλο. Οσο μεγάλο θα είναι και στο επίπεδο των ιδεών- δηλαδή η οπισθοχώρηση της ιδέας του κοινού εγχειρήματος, των συνεργατικών λύσεων και της αλληλεγγύης, και η επιβεβαίωση όλων αυτών των θεωρήσεων που λένε ότι στις διεθνείς σχέσεις το μόνο που υπάρχει είναι το ωμό εθνικό συμφέρον. Για να υπάρχει κάτι άλλο, για να υπάρχουν υπερεθνικές λύσεις που κοντράρονται, σε μια πρώτη φάση με τα συμφέροντα των χρηματαγορών και των πολυεθνικών, θα πρέπει να λυθεί το πρόβλημα της αντιπροσώπευσης. Δηλαδή χρειάζεται μια τεράστια κινητοποίηση του κόσμου της εργασίας, και των άλλων αποκλεισμένων στρωμάτων, που θα επιβάλει- δεν υπάρχει άλλη λέξη- μια ριζική επανίδρυση της οικονομικής και χρηματοοικονομικής αρχιτεκτονικής της ΕΕ.

- Ο Ευκλείδης Τσακαλώτος είναι καθηγητής του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών.