Επαχθές χρέος και η... "στροφή του διαβόλου"!

σκίτσο του ANKYR

του Γιάννη Τόλιου

από την  
Κυριακάτικη Αυγή

Όλο και περισσότερο οι εκτιμήσεις αναλυτών της αγοράς δείχνουν ότι η Ελλάδα έχει μπει στον μονόδρομο της επίσημης ή, προς το ευγενικότερο, «ελεγχόμενης» πτώχευσης. Η πολιτική του «Μνημονίου», που επιτείνεται από τους δυσμενείς όρους του δανείου της «τρόικας», όχι μόνο δεν την απέτρεψε, αλλά επιτάχυνε τη διαδικασία. Τα στοιχεία του προϋπολογισμού 2011 δείχνουν νέο άλμα στο δημόσιο χρέος και στις δαπάνες εξυπηρέτησης. Μια ακόμα χρονιά οι μειώσεις μισθών, συντάξεων, επιδομάτων, περικοπές κοινωνικών και αναπτυξιακών δαπανών, αυξήσεις έμμεσων φόρων κ.ά. ρίχνονται στον «Μινώταυρο» της κερδοφορίας του χρηματιστικού κεφαλαίου.

Αυξανόμενη οικονομική αιμορραγία

Στον νέο προϋπολογισμό, το χρέος της «κεντρικής κυβέρνησης» από 298,5 δισ. ευρώ το 2009 (ή 127% του ΑΕΠ), ανέβηκε σε 343 δισ. ευρώ το 2010 (ή 148% ΑΕΠ) και προβλέπεται να σκαρφαλώσει στα 362 δισ. ευρώ το 2011 (ή 158,6% του ΑΕΠ). Αντίστοιχα οι δαπάνες εξυπηρέτησης από 41,4 δισ. το 2009, εκτιμώνται σε 32,8 δισ. το 2010 (λόγω καταβολής μικρότερου ποσού χρεολυσίων). Αν όμως προσθέσουμε και τις πληρωμές για το βραχυπρόθεσμο χρέος (από 36,9 δισ. σε 22,6 δισ.), οι συνολικές δαπάνες εξυπηρέτησης θα ανέλθουν το 2010 σε 55,4 δισ. ευρώ ή 24% του ΑΕΠ.! Πρόκειται για τεράστια «οικονομική αιμορραγία», η οποία σε βάθος χρόνου δεν αφήνει καμιά ελπίδα ανάρρωσης της ελληνικής οικονομίας.

Αν στο πιο πάνω χρέος προσθέσουμε και 110 δισ. ευρώ του δανείου της «τρόικας», τα πράγματα γίνονται απελπιστικά. Η μικρή παράταση στον χρόνο εξόφλησης που δόθηκε ίσως να απέτρεψε τη «μαθηματική χρεωκοπία», ωστόσο δεν απέκλεισε την «οικονομική χρεωκοπία» και πάνω από όλα τη χρεωκοπία και εξουθένωση του ελληνικού λαού με παράταση «Μνημονίου» ώς το 2024! Έχει γίνει πλέον συνείδηση ότι το χρέος δεν... ξεχρεώνεται και πρέπει να αναζητηθούν οικονομικά και κοινωνικά δίκαιες λύσεις και πολιτικές αντιμετώπισής τους.

Άρνηση πληρωμής «επαχθούς χρέους»

Η υπερδιόγκωση του δημόσιου χρέους δεν ήταν «κεραυνός εν αιθρία», αλλά προϊόν συγκεκριμένων ταξικών επιλογών της δημοσιονομικής διαχείρισης των κυβερνήσεων ΠΑΣΟΚ και Ν.Δ., με την τεράστια φοροδιαφυγή και φοροκλοπή «εχόντων και κατεχόντων», τις χαριστικές ρυθμίσεις υπέρ της ολιγαρχίας και πολυεθνικών, τη διαφθορά, τη σπατάλη και τη «ρεμούλα» της κρατικής και κομματικής γραφειοκρατίας, τις τεράστιες στρατιωτικές δαπάνες, τους δυσμενείς όρους δανεισμού, το ανορθολογικό-αντιπαραγωγικό μοντέλο ανάπτυξης κ.ά. Σημαντικός παράγοντας επίτασης της υπερχρέωσης (Δημοσίου, επιχειρήσεων, νοικοκυριών) ήταν το σαθρό οικοδόμημα της ΟΝΕ (Ευρωζώνης και ευρώ) με την αύξηση των ελλειμμάτων στο ισοζύγιο πληρωμών κ.ά. Χωρίς ριζική αλλαγή του συγκεκριμένου «μοντέλου» λειτουργίας της οικονομίας, δεν μπορεί να υπάρξει ελπιδοφόρα προοπτική αντιμετώπισής του.

Τι ακριβώς σημαίνει αυτό; Κατ' αρχήν το χρέος δεν το δημιούργησαν οι εργαζόμενοι και γενικά ο ελληνικός λαός, παρ' ότι «εν τέλει» ευθύνονται για την ανάδειξη κυβερνήσεων που τροφοδότησαν την υπερχρέωση. Ιδιαίτερα ο ελληνικός λαός δεν μπορεί, ούτε πρέπει, να πληρώσει δάνεια που ανήκουν στην κατηγορία του «επαχθούς χρέους». Με βάση το διεθνές δίκαιο «επαχθές χρέος» (odious dept) είναι εκείνο από δανειακές συμβάσεις και συμφωνίες σε βάρος του λαού μιας χώρας, για τις οποίες ποτέ δεν πληροφορήθηκε ούτε συναίνεσε, γεγονός που γνώριζαν οι πιστωτές.  

• Χαρακτηριστική περίπτωση «επαχθούς χρέους» είναι το δάνειο των 110 δισ. ευρώ της «τρόικας» και το συνακόλουθο «Μνημόνιο» που ψηφίστηκε κατά παράβαση του Συντάγματος. 

• Επίσης το δάνειο-μίζα προς την «Goldman Shacks» ύψους 3 δισ. ευρώ που συμφώνησε κρυφά η κυβέρνηση Σημίτη για αλλοίωση των στοιχείων του δημόσιου χρέους, προκειμένου να εξασφαλίσει ένταξη στην ΟΝΕ, επιλογή που βιώνουμε με δραματικό τρόπο σήμερα. 

• Επίσης αφορά τα δάνεια των «εξοπλιστικών προγραμμάτων», όπου στο όνομα του «στρατιωτικού απόρρητου» (από τον ελληνικό λαό !!!) κατασπαταλώνται κάθε χρόνο μυθώδη ποσά που δεν αφορούν την εθνική άμυνα, αλλά άλλες σκοπιμότητες. 

• Επίσης πρόκειται για τα δάνεια της «κεντρικής διοίκησης» και δημόσιων φορέων, συνδεδεμένα με κρατικές προμήθειες και δημόσια έργα, τα οποία υπογράφηκαν με αδιαφανείς όρους και «μίζες» (π.χ. προμήθειες ηλεκτρονικού υλικού από Siemens κ.ά.). 

• Επίσης «επισφαλή δάνεια» κρατικών τραπεζών ή δάνεια ιδιωτικών τραπεζών με κρατική εγγύηση, προς μεγάλες επιχειρήσεις και πολυκλαδικούς ομίλους, που έχουν καταστεί ληξιπρόθεσμα. 

• Τέλος, πρόκειται για δανεισμό με κρατικά ομόλογα και υψηλά κερδοσκοπικά επιτόκια («spreads»). 

Η ποσοτική διάσταση αυτών των δανείων μόνο κατά προσέγγιση μπορεί να εκτιμηθεί (γύρω στο 80-85% του χρέους). Για τον ακριβή υπολογισμό τους πρέπει να γίνει ειδική έρευνα με συγκεκριμένη εξέταση δανειακών συμβάσεων και «άνοιγμα βιβλίων», ώστε να προσδιοριστεί η προέλευση του χρέους και να γίνει γνωστή η ταυτότητα των βασικών κατόχων τίτλων του δημοσίου χρέους, καθώς και τα ποσά που αντιπροσωπεύουν, από ειδική εξεταστική επιτροπή, με αξιόπιστη σύνθεση και ισχυρή εξουσιοδότηση, λαμβάνοντας υπ' όψη και τις εμπειρίες άλλων χωρών.

Όσον αφορά στην ηθική νομιμοποίηση της άρνησης πληρωμής χρέους, μπορεί, σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, μια χώρα να επικαλεστεί την «κατάσταση ανάγκης» (state of necessity) προκειμένου να σταματήσει τουλάχιστον για ένα χρονικό διάστημα την εξυπηρέτηση και να διαπραγματευθεί τους όρους αποπληρωμής. Πρόκειται για αναγνωρισμένη διεθνή πρακτική με εφαρμογή σε διάφορες χώρες, όταν είχαν να επιλέξουν ανάμεσα στην εσωτερική ομαλότητα και ασφάλεια του λαού και στην πληρωμή χρεών στους πιστωτές. Ειδικότερα, σύμφωνα με την Επιτροπή Διεθνούς Δικαίου του ΟΗΕ, «ένα κράτος - μέλος δεν μπορεί να αναγκαστεί να κλείσει σχολεία, πανεπιστήμια, δικαστήρια, να εγκαταλείψει τις δημόσιες υπηρεσίες επιφέροντας χάος και αναρχία στην κοινωνία, μόνο και μόνο για να εξασφαλίσει κονδύλια αποπληρωμής δανείων σε ξένους και ντόπιους δανειστές» (1613η Συνάντηση, 17η Ιουνίου 1980).

Από την άρνηση πληρωμής του «επαχθούς χρέους», θα υπάρξουν οπωσδήποτε χαμένοι, εντός και εκτός της χώρας. Πρόκειται κατ' αρχήν για ξένες και ελληνικές τράπεζες, «θεσμικούς επενδυτές» (διάφορα funds και off-shore εταιρείες), μεγάλες επιχειρήσεις, πολυκλαδικούς και πολυεθνικούς όμιλους, μεγάλοι και μεσαίοι καταθέτες και όσους γενικά έχουν αγοράσει κρατικά ομόλογα, μεταξύ αυτών και μικρο-μεσαίους επενδυτές και ασφαλιστικά ταμεία, για τα οποία θα πρέπει να γίνει ειδική ρύθμιση. Θα υπάρξουν ωστόσο και ωφελημένοι, κυρίως μισθωτοί και συνταξιούχοι και ευρύτερα ο ελληνικός λαός, που καλείται άδικα να πληρώσει τα «σπασμένα» της κρίσης και της ασυδοσίας του χρηματιστικού κεφαλαίου. Ταυτόχρονα δημιουργούνται αντικειμενικές συνθήκες για παραγωγική ανασυγκρότηση και βιώσιμη κοινωνικο-οικονομική ανάπτυξη της χώρας, που αποτελεί αντικειμενική προϋπόθεση βελτίωσης του βιοτικού επιπέδου του λαού!

Και η... "στροφή του διαβόλου"

Η άρνηση πληρωμής του «επαχθούς χρέους», είναι πολύ πιθανό να θέσει υπό επανεξέταση τη συμμετοχή της χώρας στην Ευρωζώνη και το ευρώ. Όπως λέει ο E. Fromm, ολόκληρα έθνη και ολόκληρες κοινωνικές ομάδες κάποια στιγμή αντιδρούν, επειδή ο φόβος, οι καχυποψίες, η μοναξιά, η ένδεια και η εξαθλίωση, φτάνουν στα όρια τους, στο οριακό σημείο ή καλύτερα στη «στροφή του διαβόλου», όπου μη έχοντας κανείς να χάσει τίποτα εξεγείρεται χωρίς να υπολογίσει τις συνέπειες. Κατά συνέπεια, το ζήτημα αποκτά ευρύτερη διάσταση και αφορά την εναλλακτική πολιτική της αριστεράς για μια προοδευτική διέξοδο από την κρίση με κατεύθυνση τον σοσιαλισμό. Όμως σε αυτό θα χρειαστεί να επανέλθουμε με ξεχωριστό σημείωμα.



- Ο Γιάννης Τόλιος είναι διδάκτορας οικονομικών επιστημών.