από alterthess
Τι μπορεί να κάνει σήμερα το σύστημα με τη νεολαία; Να της βρει δουλειά; Δεν γίνεται πια. Να την στείλει Μακρόνησο; Ούτε. Να την κρατήσει χαυνωμένη στα γήπεδα και μπροστά στην τηλεόραση; Κουρασμένη τακτική, μα ούτε και αρκεί. Ο Δεκέμβρης κλόνισε ακόμη και την ποπ κουλτούρα, που σιγά σιγά παίρνει πιο αμφισβητησιακή τροπή, όπως δείχνουν, για παράδειγμα, και τα γκρουπάκια που προβάλλονται στα τηλεπαιχνίδια. Πολύ πιο δυσοίωνη για το καθεστώς είναι μάλιστα η άλωση από εξεγερσιακά μηνύματα του ίδιου του σκληρού πυρήνα της λαϊκής μουσικής. Η μελωδική δυσφορία της λεπταίσθητης νεολαίας αντέχεται, οι ιαχές των μεταλλάδων λίγους ενήλικες τρομάζουν, τι κάνεις όμως με τους Ροκάδες του Σταμάτη Γονίδη, που έπιασαν το ένα εκατομμύριο χτυπήματα στο γιουτιούμπ;
Ο λαϊκός τραγουδιστής, αληθινός, σε κοκκινόμαυρο φόντο και με κυκλωμένο άλφα στη φανέλα του, προκαλεί ρίγη σε πολιτισμικούς χώρους που ως τώρα έμοιαζαν να συγκινούνται από άλλες αξίες. Αδιάψευστο τεκμήριο, τα υβριστικά σχόλια που εισπράττει -αντισταθμίζονται όμως από πολύ περισσότερους επαίνους. Θα γραφόταν άραγε πριν από τον Δεκέμβρη τέτοια μουσική; Θα έπιανε τον παλμό της εποχής; Δύσκολα. Ξέρουμε πολλά πρόσφατα γεγονότα που άλλαξαν σε ανάλογο βαθμό τη λαϊκή ευαισθησία;
Αυτά λοιπόν για κείνους που λένε πως ο Δεκέμβρης δεν σήμαινε και πολλά πράγματα. Άλλοι, πιο βαθυστόχαστοι, κυρίως διανοούμενοι νοσταλγοί της χούντας, επιμένουν πως τον Δεκέμβρη κορυφώθηκε η κουλτούρα της Μεταπολίτευσης, παραβλέποντας ωστόσο ότι ανάλογες εξεγέρσεις δεν είχαμε μετά το ’74. Ο καιρός θα δείξει. Πιθανότερο είναι πάντως πως ο Δεκέμβρης, αντίθετα, διεκδικώντας μια πιο ελεύθερη και ανθρώπινη ζωή εγκαινίασε ένα πανευρωπαϊκό κύμα αγανάκτησης με το ψευτοδημοκρατικό σημερινό μας καθεστώς.
Σημασία δεν έχει μόνον το γεγονός, αλλά και το πλαίσιο. Αυτά που τρομάζουν τους καθεστωτικούς σήμερα δεν είναι από μόνα τους τα ξεσπάσματα της νεολαίας ή των εργαζομένων. Σ’ ένα σύστημα που δουλεύει καλά, τέτοιες εκρήξεις αφομοιώνονται. Οι παπούδες των σημερινών κυρίαρχων αντιμετώπισαν ολόκληρη επανάσταση τη δεκαετία του ’40 –με τεράστια ξένη βοήθεια, είν’ αλήθεια, αλλά πάντως την νίκησαν, και μάλιστα τσάκισαν έπειτα το φρόνημα των εξεγερμένων. Στις μέρες μας όμως το σύστημα έχει πάψει να δουλεύει, και αυτό κάνει πολύ πιο επικίνδυνη κάθε αναταραχή. Μικροεπεισόδια που παλιότερα περνούσαν απαρατήρητα, σήμερα αναγγέλλουν ανατροπές –η εξουσία λοιπόν τεντώνει αδιάκοπα τις κεραίες της για ν’ αφουγκραστεί τα ‘άγνωστα άγνωστα’, όπως τα έλεγε ένας αμερικανός νεοσυντηρητικός· αστάθμητους παράγοντες που δεν καταφέρνεις καν να φανταστείς τη φύση τους εγκαίρως, άλλους δηλαδή από τα ‘γνωστά άγνωστα’, για τα οποία ξέρεις πως να προετοιμαστείς. Αυτό της φέρνει νευρική κρίση.
Ένα σύστημα δεν γίνεται να λειτουργεί μόνιμα σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, ιδίως όταν οι πόροι λιγοστεύουν και διέξοδος δεν φαίνεται. Κινήματα και ολόκληρα κοινωνικά στρώματα που παλιότερα αγοράζονταν ή τσακίζονταν, σήμερα στέκουν απέναντι. Μάλιστα κινούνται πιο απειλητικά, καθώς οι μήνες κυλούν και η κρίση εκδηλώνεται ολοένα πιο καταστροφικά. Κρίση που έπληξε τη νεολαία προτού αγγίξει τις άλλες γενιές. Κατεβαίνοντας στους δρόμους για να διαδηλώσουν την οργή τους, τα δεκαπεντάχρονα παιδιά έδειξαν πως την αντιλήφθηκαν πολύ νωρίτερα από τα κυβερνητικά τέρατα και την εφησυχασμένη ηγεσία της αριστεράς.
Η εξέγερση του Δεκέμβρη εγκαινίασε τις ζυμώσεις που προτού κλείσει χρόνος έριξαν τον Καραμανλή και πρακτικά έστειλαν για επισκευή τη δεξιά πτέρυγα του πολιτικού συστήματος. Έδειξε σ’ όλο τον κόσμο την αξία της μαζικής κινητοποίησης, ιδίως στις γενιές που δεν την ήξεραν προηγουμένως. Βοήθησε να φτιαχτεί μέσα απ’ τους αγώνες μια νέα γενιά στελεχών, ικανών να πάρουν στα χέρια τους τη λαϊκή υπόθεση και αύριο να παραμερίσουν τη χαυνωμένη ηγεσία της αριστεράς. Έκανε η αμφισβήτηση να στραφεί αριστερά και όχι δεξιά, όπως πιθανότατα θα συνέβαινε αν η αντιπολίτευση αφηνόταν στα κουρασμένα και τρεμάμενα χέρια των έτοιμων ηγεσιών.
Έτσι έπεισε τελικά και το Πασόκ να διεκδικήσει την εξουσία με σύνθημα την αναδιανομή, στη βάση του ‘Λεφτά υπάρχουν’. Και βοήθησε να καθαρίσει βαθμιαία το τοπίο. Άραγε είναι παρατραβηγμένο το συμπέρασμα πως η αβυσσαλέα υποκρισία του πιο χυδαίου μεταπολεμικού πρωθυπουργού αποτυπώθηκε ήδη από τότε, όταν προσπαθούσε να στρατολογήσει στα ψηφοδέλτια του κόμματός του την Κούνεβα, ενώ εκείνη βασανιζόταν στην εντατική; Την ίδια Κούνεβα που τους επίδοξους δολοφόνους της συγκαλύπτει ως σήμερα το καθεστώς; Υποκρισία βέβαια διάχυτη στους κοινωνικά συντηρητικούς. Οι ευαίσθητες ψυχές που οδύρονταν τότε για τις σπασμένες βιτρίνες παραδόξως παραβλέπουν ότι έκτοτε το μνημόνιο καταστρέφει χιλιάδες φορές περισσότερα μαγαζιά κι επιχειρήσεις, ρημάζει εκατομμύρια ζωές. Βοούν τα πράγματα, ότι δεν υπάρχει χειρότερος κουκουλοφόρος από την κυβέρνηση.
Το πλέγμα εξουσίας ωστόσο και οι πολιτικοί του εκπρόσωποι βοηθιούνται από την αδράνεια που έδειξε και δείχνει μια διανοητικά ασπόνδυλη και πολιτικά ψοφοδεής ηγεσία της αριστεράς. Άραγε υπερβάλλουμε αν πούμε πως οι παλινδρομήσεις της τον Δεκέμβρη προοιωνίστηκαν την αμηχανία της μπροστά στη νεοφιλελεύθερη λαίλαπα που θα ξεσπούσε ένα χρόνο αργότερα; Η απουσία καθαρής αντιπολιτευτικής σκέψης και φωνής όλους αυτούς τους μήνες, σπέρνοντας σύγχυση και ηττοπάθεια, δεν διευκόλυνε το καθεστώς στην επικοινωνιακή διαχείριση της τωρινής κρίσης;
Αποσπασματική και στρεβλωμένη παρουσίαση της αλήθειας, όσο πιο αργά γίνεται. Καλλιέργεια του φόβου και της παθητικότητας μέσα από βομβαρδισμούς προπαγάνδας. Δημιουργία ψεύτικων ελπίδων με την απόκρυψη της προγραμματισμένης κατάληξης του δράματος. Νάρκωση της ηγεσίας και αναζήτηση συνεργατών ανάμεσα στον πληθυσμό. Γκετοποίηση, καταστολή, αλλεπάλληλες ταπεινώσεις, απρόβλεπτη βία. Μας θυμίζουν τίποτε όλα αυτά, εδώ στη Θεσσαλονίκη; Μα, τι άλλο από τον τρόπο με τον οποίο η προηγούμενη γερμανική κατοχή ελαχιστοποίησε τις αντιδράσεις των εβραίων συμπολιτών μας στο δρόμο προς τα κρεματόρια;
Ο πόλεμος που έρχεται τώρα, που ήδη έχει αρχίσει, δεν είναι μόνον πόλεμος για δουλειές και μεροκάματα. Είναι πόλεμος για το ίδιο το νόημα της ζωής μας, για το αν στο εξής θα ζούμε δούλοι μιας δράκας μεγαλοβιομήχανων και τραπεζιτών ή ελεύθεροι. Οι εξεγερμένοι του Δεκέμβρη το κατάλαβαν αυτό, πριν απ’ όλους μας, έστω και αν δεν μπόρεσαν πάντοτε να το πουν με λόγια.
- Ο Σπύρος Μαρκέτος είναι επίκουρος καθηγητής Ιστορίας των Ιδεών στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών στο Α.Π.Θ.
Τι μπορεί να κάνει σήμερα το σύστημα με τη νεολαία; Να της βρει δουλειά; Δεν γίνεται πια. Να την στείλει Μακρόνησο; Ούτε. Να την κρατήσει χαυνωμένη στα γήπεδα και μπροστά στην τηλεόραση; Κουρασμένη τακτική, μα ούτε και αρκεί. Ο Δεκέμβρης κλόνισε ακόμη και την ποπ κουλτούρα, που σιγά σιγά παίρνει πιο αμφισβητησιακή τροπή, όπως δείχνουν, για παράδειγμα, και τα γκρουπάκια που προβάλλονται στα τηλεπαιχνίδια. Πολύ πιο δυσοίωνη για το καθεστώς είναι μάλιστα η άλωση από εξεγερσιακά μηνύματα του ίδιου του σκληρού πυρήνα της λαϊκής μουσικής. Η μελωδική δυσφορία της λεπταίσθητης νεολαίας αντέχεται, οι ιαχές των μεταλλάδων λίγους ενήλικες τρομάζουν, τι κάνεις όμως με τους Ροκάδες του Σταμάτη Γονίδη, που έπιασαν το ένα εκατομμύριο χτυπήματα στο γιουτιούμπ;
Ζηλεύω τους ροκάδες και τους πιτσιρικάδες,
που ΄χουν ελεύθερη στα στήθεια τους καρδιά,
που ζουν τα όνειρά τους, και για τον έρωτά τους
τα κάνουν όλα στη ζωή γυαλιά-καρφιά.
Ο λαϊκός τραγουδιστής, αληθινός, σε κοκκινόμαυρο φόντο και με κυκλωμένο άλφα στη φανέλα του, προκαλεί ρίγη σε πολιτισμικούς χώρους που ως τώρα έμοιαζαν να συγκινούνται από άλλες αξίες. Αδιάψευστο τεκμήριο, τα υβριστικά σχόλια που εισπράττει -αντισταθμίζονται όμως από πολύ περισσότερους επαίνους. Θα γραφόταν άραγε πριν από τον Δεκέμβρη τέτοια μουσική; Θα έπιανε τον παλμό της εποχής; Δύσκολα. Ξέρουμε πολλά πρόσφατα γεγονότα που άλλαξαν σε ανάλογο βαθμό τη λαϊκή ευαισθησία;
Αυτά λοιπόν για κείνους που λένε πως ο Δεκέμβρης δεν σήμαινε και πολλά πράγματα. Άλλοι, πιο βαθυστόχαστοι, κυρίως διανοούμενοι νοσταλγοί της χούντας, επιμένουν πως τον Δεκέμβρη κορυφώθηκε η κουλτούρα της Μεταπολίτευσης, παραβλέποντας ωστόσο ότι ανάλογες εξεγέρσεις δεν είχαμε μετά το ’74. Ο καιρός θα δείξει. Πιθανότερο είναι πάντως πως ο Δεκέμβρης, αντίθετα, διεκδικώντας μια πιο ελεύθερη και ανθρώπινη ζωή εγκαινίασε ένα πανευρωπαϊκό κύμα αγανάκτησης με το ψευτοδημοκρατικό σημερινό μας καθεστώς.
Σημασία δεν έχει μόνον το γεγονός, αλλά και το πλαίσιο. Αυτά που τρομάζουν τους καθεστωτικούς σήμερα δεν είναι από μόνα τους τα ξεσπάσματα της νεολαίας ή των εργαζομένων. Σ’ ένα σύστημα που δουλεύει καλά, τέτοιες εκρήξεις αφομοιώνονται. Οι παπούδες των σημερινών κυρίαρχων αντιμετώπισαν ολόκληρη επανάσταση τη δεκαετία του ’40 –με τεράστια ξένη βοήθεια, είν’ αλήθεια, αλλά πάντως την νίκησαν, και μάλιστα τσάκισαν έπειτα το φρόνημα των εξεγερμένων. Στις μέρες μας όμως το σύστημα έχει πάψει να δουλεύει, και αυτό κάνει πολύ πιο επικίνδυνη κάθε αναταραχή. Μικροεπεισόδια που παλιότερα περνούσαν απαρατήρητα, σήμερα αναγγέλλουν ανατροπές –η εξουσία λοιπόν τεντώνει αδιάκοπα τις κεραίες της για ν’ αφουγκραστεί τα ‘άγνωστα άγνωστα’, όπως τα έλεγε ένας αμερικανός νεοσυντηρητικός· αστάθμητους παράγοντες που δεν καταφέρνεις καν να φανταστείς τη φύση τους εγκαίρως, άλλους δηλαδή από τα ‘γνωστά άγνωστα’, για τα οποία ξέρεις πως να προετοιμαστείς. Αυτό της φέρνει νευρική κρίση.
Ένα σύστημα δεν γίνεται να λειτουργεί μόνιμα σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, ιδίως όταν οι πόροι λιγοστεύουν και διέξοδος δεν φαίνεται. Κινήματα και ολόκληρα κοινωνικά στρώματα που παλιότερα αγοράζονταν ή τσακίζονταν, σήμερα στέκουν απέναντι. Μάλιστα κινούνται πιο απειλητικά, καθώς οι μήνες κυλούν και η κρίση εκδηλώνεται ολοένα πιο καταστροφικά. Κρίση που έπληξε τη νεολαία προτού αγγίξει τις άλλες γενιές. Κατεβαίνοντας στους δρόμους για να διαδηλώσουν την οργή τους, τα δεκαπεντάχρονα παιδιά έδειξαν πως την αντιλήφθηκαν πολύ νωρίτερα από τα κυβερνητικά τέρατα και την εφησυχασμένη ηγεσία της αριστεράς.
Η εξέγερση του Δεκέμβρη εγκαινίασε τις ζυμώσεις που προτού κλείσει χρόνος έριξαν τον Καραμανλή και πρακτικά έστειλαν για επισκευή τη δεξιά πτέρυγα του πολιτικού συστήματος. Έδειξε σ’ όλο τον κόσμο την αξία της μαζικής κινητοποίησης, ιδίως στις γενιές που δεν την ήξεραν προηγουμένως. Βοήθησε να φτιαχτεί μέσα απ’ τους αγώνες μια νέα γενιά στελεχών, ικανών να πάρουν στα χέρια τους τη λαϊκή υπόθεση και αύριο να παραμερίσουν τη χαυνωμένη ηγεσία της αριστεράς. Έκανε η αμφισβήτηση να στραφεί αριστερά και όχι δεξιά, όπως πιθανότατα θα συνέβαινε αν η αντιπολίτευση αφηνόταν στα κουρασμένα και τρεμάμενα χέρια των έτοιμων ηγεσιών.
Έτσι έπεισε τελικά και το Πασόκ να διεκδικήσει την εξουσία με σύνθημα την αναδιανομή, στη βάση του ‘Λεφτά υπάρχουν’. Και βοήθησε να καθαρίσει βαθμιαία το τοπίο. Άραγε είναι παρατραβηγμένο το συμπέρασμα πως η αβυσσαλέα υποκρισία του πιο χυδαίου μεταπολεμικού πρωθυπουργού αποτυπώθηκε ήδη από τότε, όταν προσπαθούσε να στρατολογήσει στα ψηφοδέλτια του κόμματός του την Κούνεβα, ενώ εκείνη βασανιζόταν στην εντατική; Την ίδια Κούνεβα που τους επίδοξους δολοφόνους της συγκαλύπτει ως σήμερα το καθεστώς; Υποκρισία βέβαια διάχυτη στους κοινωνικά συντηρητικούς. Οι ευαίσθητες ψυχές που οδύρονταν τότε για τις σπασμένες βιτρίνες παραδόξως παραβλέπουν ότι έκτοτε το μνημόνιο καταστρέφει χιλιάδες φορές περισσότερα μαγαζιά κι επιχειρήσεις, ρημάζει εκατομμύρια ζωές. Βοούν τα πράγματα, ότι δεν υπάρχει χειρότερος κουκουλοφόρος από την κυβέρνηση.
Το πλέγμα εξουσίας ωστόσο και οι πολιτικοί του εκπρόσωποι βοηθιούνται από την αδράνεια που έδειξε και δείχνει μια διανοητικά ασπόνδυλη και πολιτικά ψοφοδεής ηγεσία της αριστεράς. Άραγε υπερβάλλουμε αν πούμε πως οι παλινδρομήσεις της τον Δεκέμβρη προοιωνίστηκαν την αμηχανία της μπροστά στη νεοφιλελεύθερη λαίλαπα που θα ξεσπούσε ένα χρόνο αργότερα; Η απουσία καθαρής αντιπολιτευτικής σκέψης και φωνής όλους αυτούς τους μήνες, σπέρνοντας σύγχυση και ηττοπάθεια, δεν διευκόλυνε το καθεστώς στην επικοινωνιακή διαχείριση της τωρινής κρίσης;
Αποσπασματική και στρεβλωμένη παρουσίαση της αλήθειας, όσο πιο αργά γίνεται. Καλλιέργεια του φόβου και της παθητικότητας μέσα από βομβαρδισμούς προπαγάνδας. Δημιουργία ψεύτικων ελπίδων με την απόκρυψη της προγραμματισμένης κατάληξης του δράματος. Νάρκωση της ηγεσίας και αναζήτηση συνεργατών ανάμεσα στον πληθυσμό. Γκετοποίηση, καταστολή, αλλεπάλληλες ταπεινώσεις, απρόβλεπτη βία. Μας θυμίζουν τίποτε όλα αυτά, εδώ στη Θεσσαλονίκη; Μα, τι άλλο από τον τρόπο με τον οποίο η προηγούμενη γερμανική κατοχή ελαχιστοποίησε τις αντιδράσεις των εβραίων συμπολιτών μας στο δρόμο προς τα κρεματόρια;
Ο πόλεμος που έρχεται τώρα, που ήδη έχει αρχίσει, δεν είναι μόνον πόλεμος για δουλειές και μεροκάματα. Είναι πόλεμος για το ίδιο το νόημα της ζωής μας, για το αν στο εξής θα ζούμε δούλοι μιας δράκας μεγαλοβιομήχανων και τραπεζιτών ή ελεύθεροι. Οι εξεγερμένοι του Δεκέμβρη το κατάλαβαν αυτό, πριν απ’ όλους μας, έστω και αν δεν μπόρεσαν πάντοτε να το πουν με λόγια.
- Ο Σπύρος Μαρκέτος είναι επίκουρος καθηγητής Ιστορίας των Ιδεών στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών στο Α.Π.Θ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου