Δούλοι, γυναίκες, μισθωτοί

"working week" (πηγή) 

του Γιώργου Φαράκλα*

από ΑΥΓΗ 

Κάποτε υπήρχαν άνθρωποι που ήταν δούλοι, τους αγόραζαν και τους πουλούσαν. Τόσο ισχυρή είναι η ιδεολογία, που υπήρχαν μεγαλοφυείς φιλόσοφοι, όπως ο Αριστοτέλης, που υποστήριζαν ότι κάποιοι άνθρωποι είναι από τη φύση τους δούλοι. Μετά οι μαύροι ειδικά θεωρήθηκαν φύσει δούλοι. Πολλοί στήριζαν μάλιστα αυτή τη θέση σε δήθεν εμπειρικά δεδομένα: «Οι μαύροι είναι τεμπέληδες, το βλέπουμε», έλεγαν. Ποτέ δεν σκέφτηκαν ότι, αν είσαι δούλος, δεν έχεις κανένα λόγο να σκοτώνεσαι στη δουλειά, αφού το έργο σου δεν σου αναγνωρίζεται.

Για μια μεγάλη περίοδο υπήρχαν άνθρωποι που έδιναν συμβουλές για το «πώς να φέρεσαι στους δούλους σου», πότε να είσαι σκληρός με δαύτους και πότε να τους αντιμετωπίζεις με επιείκεια. Μετά τον 19ο αιώνα, όμως, αυτές οι συμβουλές έγιναν άνευ αντικειμένου. Αφότου ο Ρουσσώ είπε, στα τέλη του 18ου αιώνα, ότι, «αν υπάρχουν σήμερα φύσει δούλοι, είναι επειδή υπήρξαν κάποτε παρά φύσιν δούλοι», η άποψη αυτή επεκράτησε πλήρως. Η αντίθετη άποψη έπαψε να συζητιέται. Θεωρείται έκτοτε σκανδαλώδης.

Κάποτε οι γυναίκες θεωρούνταν κατώτερες από τους άντρες. Ο άντρας που θα έπαιρνε μία στο σπιτικό του αποζημιωνόταν από την οικογένειά της (η αποζημίωση λεγόταν «προίκα»). Σε ορισμένους λαούς μάλιστα ο άντρας την αγόραζε, έδινε αυτός λεφτά στην οικογένειά της. Τόσο ισχυρή είναι η ιδεολογία, που όλοι οι φιλόσοφοι συμφωνούσαν με αυτή την άποψη (μόνον ορισμένοι εξαιρετικά μεγαλοφυείς, όπως ο Πλάτων και ο Καντ, κατόρθωσαν να τη μετριάσουν, αλλά όχι και να την ξεπεράσουν πλήρως). Πολλοί στήριζαν μάλιστα αυτή τη θέση σε δήθεν εμπειρικά δεδομένα: «Οι γυναίκες είναι πονηρές, το βλέπουμε», έλεγαν. Ποτέ δεν σκέφτηκαν ότι, αν είσαι κατώτερος σε δύναμη, ο μόνος τρόπος να αντισταθείς δεν είναι να κάνεις το λιοντάρι αλλά την αλεπού. Αυτό ήταν γνωστό από την εποχή του Αισώπου, αλλά ουδείς σκεφτόταν να το εφαρμόσει στην περίπτωση των γυναικών.

Για μια μεγάλη περίοδο, υπήρχαν άνθρωποι που έδιναν συμβουλές για το «πώς να φέρεσαι στη γυναίκα σου», πότε να είσαι σκληρός με δαύτην και πότε να την αντιμετωπίζεις με επιείκεια. Μετά τον 20ό αιώνα, όμως, αυτές οι συμβουλές έγιναν άνευ αντικειμένου. Ενώ ο Νίτσε έγραφε ακόμη τον 19ο αιώνα: «Όταν πάμε στη γυναίκα, να μην ξεχνάμε το μαστίγιο», αυτή η άποψη έπαψε μετά να συζητιέται. Θεωρείται έκτοτε σκανδαλώδης.

Σήμερα, η κυβέρνησή μας φέρνει συμβούλους για να της πουν πώς θα νομοθετήσει έτσι ώστε οι μισθωτοί να φοβούνται. Αν όμως οι δούλοι δεν είναι τεμπέληδες εκ φύσεως, αν οι γυναίκες δεν είναι πονηρές εκ φύσεως, οι άνθρωποι ίσως δεν είναι έτσι φτιαγμένοι εκ φύσεως, που να δουλεύουν καλά μόνον όταν φοβούνται.

Περιμένω μια μέρα να μπορούμε να λέμε: «Κάποτε υπήρχαν άνθρωποι που ήταν μισθωτοί, δούλευαν για άλλους από ανάγκη. Τόσο ισχυρή είναι η ιδεολογία, που υπήρχαν και κοινωνικοί επιστήμονες που θεωρούσαν αυτή την κατάσταση φυσική. Πολλοί στήριζαν μάλιστα αυτή τη θέση σε δήθεν εμπειρικά δεδομένα: 'Ο άνθρωπος δεν δουλεύει αν δεν φοβάται μη χάσει τη δουλειά του, το βλέπουμε', έλεγαν. Ποτέ δεν σκέφτηκαν πως, όποιος δουλεύει με μεράκι, δουλεύει καλύτερα από αυτόν που δουλεύει από φόβο. Αυτό ήταν γνωστό από όταν υπάρχουν τεχνίτες, αλλά ουδείς σκεφτόταν να το εφαρμόσει στην περίπτωση των μισθωτών. Για μια περίοδο υπήρχαν άνθρωποι που έδιναν συμβουλές για το 'πώς να νομοθετούμε έτσι ώστε οι μισθωτοί να συνεχίσουν να φοβούνται'. Η άποψη αυτή έπαψε κάποτε να συζητιέται και θεωρείται έκτοτε σκανδαλώδης».

* Ο Γιώργος Φαράκλας διδάσκει στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.