Τι απέμεινε από τη σοσιαλδημοκρατία;

από AntistaChef

του Ευκλείδη Τσακαλώτου

από τις "Συναντήσεις" 
στην Αυγή  

Κάποτε η σοσιαλδημοκρατία υποστήριζε την επαναστατική ρήξη με τον καπιταλισμό. Μετά θεώρησε ότι μπορούσε να φτάσει στον ίδιο στόχο με τη συσσώρευση πολλών μεταρρυθμίσεων. Στη μεταπολεμική περίοδο ο ίδιος ο στόχος άλλαξε, αλλά ή υπόσχεση ήταν ότι οι αξίες της αλληλεγγύης και της ισότητας μπορούσαν να ικανοποιηθούν εντός καπιταλισμού με το κοινωνικό κράτος και την κρατική εγγύηση της πλήρους απασχόλησης. Αλλά σταδιακά και αυτό εγκαταλείφθηκε μετά τη δεκαετία του ογδόντα

Έχουμε μια παράλληλη μετάλλαξη στη θεωρία των σοσιαλδημοκρατών. Αρχικά αντιμετώπιζαν τον καπιταλισμό ως ένα σύστημα με δομικές ιδιότητες που συστηματικά δημιουργεί ανεργία, ανισότητες και διακρίσεις. Μετά από την κρίση του 1929 ήρθε ο κεϋνσιανισμός που ανέδειξε την εργατική τάξη, τη βάση της σοσιαλδημοκρατίας δηλαδή, ως την οικουμενική τάξη με την έννοια ότι τα συμφέροντά της, για υψηλότερους μισθούς και περισσότερες θέσεις εργασίας, ευθυγραμμίζονταν με τα συμφέροντα όλης της κοινωνίας. Αυτό αποτέλεσε τη θεωρητική βάση των μεταπολεμικών οικονομικών πολιτικών διαχείρισης της ενεργού ζήτησης. Αλλά μετά το 1980 με την άνοδο των εκσυγχρονιστικών απόψεων, για παράδειγμα του Τρίτου Δρόμου, έχουμε μια ολική θεωρητική υπαναχώρηση. Για τη σύγχρονη κεντροαριστερά πια, το κεφάλαιο αποτελεί την οικουμενική τάξη.  

Και αφού το κεφάλαιο είναι η κοινωνική δύναμη που γεννά τα χρυσά αυγά, τις επενδύσεις και τις θέσεις εργασίας, λογικό είναι οι μεταρρυθμίσεις που προωθούνται να είναι φιλικές ως προς την αγορά («market friendly»). Ο πρωθυπουργός αυτή την εβδομάδα ευλόγησε τα γένια του για τις μεγάλες μεταρρυθμίσεις του 2010, αλλά υποσχέθηκε ότι δεν έχουμε δει τίποτα ακόμα -η μεγάλη χρονιά των μεταρρυθμίσεων θα είναι η επόμενη. Μόνο που όλες οι προτεινόμενες μεταρρυθμίσεις είναι στην κατεύθυνση της μείωσης των μισθών, της ελαστικοποίησης των εργασιακών σχέσεων, της απορρύθμισης και της ιδιωτικοποίησης. Στοχεύουν με λίγα λόγια στην στήριξη του κεφαλαίου ως κοινωνικής δύναμης.  

Το μόνο που μένει μετά από όλες αυτές τις μεταλλάξεις είναι μια ισότητα της ανασφάλειας. Το είπε καθαρά ο Γιώργος Παπακωνσταντίνου όταν υποστήριζε τα μέτρα κατά των δημοσίων υπαλλήλων -πώς είναι δίκαιο μόνο οι εργαζόμενοι και εργαζόμενες του ιδιωτικού τομέα να αντιμετωπίζουν την ανασφάλεια; Δεν είναι ένα πρόταγμα που θα μπορούσε να είχε συγκινήσει παλαιότερων γενιών σοσιαλδημοκράτες. Και στην ουσία δεν συγκινεί τώρα την υποτιθέμενη λαϊκή βάση του ΠΑΣΟΚ. Το παράξενο είναι ότι αυτό δεν το κατανοούν ούτε οι ηγέτες της κεντροαριστεράς αλλά ούτε και οι διανοούμενοι του χώρου. Δεν κατανοούν δηλαδή την πολιτική κρίση ως μια κρίση αντιπροσώπευσης των λαϊκών στρωμάτων. Το εντυπωσιακό είναι ότι η κρίση του 2008 δεν ήταν ικανή να προκαλέσει μια επανεξέταση θεωρητικών αναλύσεων και πολιτικών. Αφού το καπιταλιστικό σύστημα δεν φάνηκε ότι μπορεί να ζήσει με την πλήρη απασχόληση και το κοινωνικό κράτος, μήπως το πρόβλημα βρίσκεται στο πρώτο και όχι στα τελευταία;  

Δεν είναι όλα σκούρα, βεβαίως, για τους ηγέτες της σοσιαλδημοκρατίας. Ο Γκέρχαρντ Σρέντερ μπορεί να έχασε τις εκλογές του 2005 από την Mέρκελ, αλλά τουλάχιστον βρήκε μια θέση στη ρωσική βιομηχανία αερίου την οποία είχε ευνοήσει ως καγκελάριος πριν από τις εκλογές. Ο Tόνι Μπλερ μπορεί να εγκατέλειψε την πρωθυπουργία, αλλά ευτυχώς βγάζει κάποια εκατομμύρια τον χρόνο με διαλέξεις στις ελίτ και τους ισχυρούς ανά τον πλανήτη. Ούτε είναι η ροή μόνο σε μια κατεύθυνση. Μπορεί ο Ντομινίκ Στρος Καν να εγκατέλειψε προσωρινά την πολιτική σκηνή της Γαλλίας για να αναλάβει «νοσηλευτικές» υποχρεώσεις από το πόστο του ΔΝΤ, αλλά όπως καταλάβαμε από την επίσκεψή του καλοβλέπει την προεδρία της χώρας του. Τέλος, από ό,τι ακούμε, και ο δικός μας πρωθυπουργός έχει αξιώσεις να παίξει κάποιον υπερεθνικό ρόλο στο (σύντομο;) μέλλον, αν και όπως έμαθε ο προκάτοχός του στην αρχηγία του ΠΑΣΟΚ «πολλοί γαρ εισί κλητοί, ολίγοι δε εκλεκτοί».  

Η σοσιαλδημοκρατία έχει εγκαταλείψει τις αξίες του συλλογικού, της ισότητας, της αλληλεγγύης. Έτσι δεν μένει παρά ο ατομικισμός και η ιδιοτέλεια στην οικονομία και στην κοινωνία, αλλά και στον τρόπο άσκησης πολιτικής.


- Ο Ευκλείδης Τσακαλώτος είναι καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών