Τα χειρότερα είναι μπροστά μας.

Είναι η Ελλάδα μια νέα Αργεντινή;

του Δημήτρη Καζάκη

οικονομολόγου - αναλυτή

από το Ποντίκι

«Ελλάδα, μια δεύτερη Αργεντινή»; Με αυτόν τον τίτλο δημοσίευσε ο Χοσέ Μπαριονουέβο στους γερμανικούς «Financial Times» (20.6) ένα άρθρο σχετικά με το πρόβλημα του δημόσιου χρέους στην Ελλάδα. Ο κύριος αυτός ήταν το 2005 επικεφαλής οικονομικός σύμβουλος της Barclay’s Capital, η οποία ήταν μία από τις εταιρείες που διαχειρίστηκε την αναδιάρθρωση του χρέους της Αργεντινής.

Σύμφωνα με τον κ. Μπαριονουέβο, η Ελλάδα μπορεί να αποφύγει τη χρεοκοπία υπό δυο προϋποθέσεις: Θα πρέπει να προχωρήσει άμεσα σε αναδιάρθρωση του χρέους και να της παρασχεθεί άμεση οικονομική βοήθεια από την Ε.Ε. Κατά τη γνώμη του, τα προγράμματα στήριξης της Ε.Ε. και του ΔΝΤ δεν θα βάλουν τέλος στην ελληνική κρίση, καθώς προσφέρουν πολύ περιορισμένα μέσα για να πληρωθούν ληξιπρόθεσμα χρέη της χώρας.

«Η υπέρβαση της δημοσιονομικής κρίσης στην Ελλάδα είναι δύσκολη υπόθεση, επειδή ορισμένοι υπεύθυνοι θεωρούν την αναδιάρθρωση πολιτική απόφαση, νομίζοντας ότι έχουν την πολυτέλεια να επιλέξουν. Ωστόσο αυτό είναι αυταπάτη. Η αναδιάρθρωση δεν είναι επιλογή, αλλά η αναπόφευκτη συνέπεια λανθασμένων δημοσιονομικών αποφάσεων κατά το παρελθόν.

Το ερώτημα που τίθεται για την Ελλάδα δεν είναι λοιπόν εάν θα γίνει, αλλά εάν θα υπάρξει συντεταγμένη αναδιάρθρωση... Η έγκαιρη δράση είναι εξαιρετικά σημαντική γιατί η αρχική κατάσταση στην Ελλάδα είναι ακόμη πιο προβληματική από ό,τι το 2001 στην Αργεντινή.

● Πρώτον, η Ελλάδα έχει ένα υψηλό πρωτογενές έλλειμμα του προϋπολογισμού, δηλαδή έλλειμμα μείον πληρωμές τόκων.

● Δεύτερον, στην Αργεντινή το εθνικό χρέος ως ποσοστό στο οικονομικό προϊόν ήταν μόνο το ένα τρίτο από αυτό που έχει συσσωρεύσει η Ελλάδα.

● Και, τέλος, οι Αργεντινοί είχαν το πέσο, που ήταν συνδεδεμένο με το δολάριο. Οι Έλληνες δεν έχουν πια τη δραχμή και η επανεισαγωγή ενός νομίσματος θα αποτελούσε μια τεράστια επιχείρηση».

 Ο κ. Μπαριονουέβο προτείνει να αναλάβει η ίδια η Ε.Ε. τις υποχρεώσεις της Ελλάδας – όχι μόνο για τα ληξιπρόθεσμα χρέη, αλλά για το σύνολο των δανειακών αναγκών της χώρας – έως ότου επιτευχθεί μια αναδιάρθρωση του δημόσιου χρέους της. Χωρίς αυτήν την οικονομική υποστήριξη η Ελλάδα θα αναγκαστεί να προχωρήσει σε διαγραφή του χρέους της, σε ποσοστό μεγαλύτερο από το 64% της Αργεντινής.

 «Δίχως επαρκή χρηματοδότηση για μια συντεταγμένη αναδιάρθρωση, η Ελλάδα θα αναγκαστεί να διαγράψει ένα ακόμη μεγαλύτερο μέρος του χρέους της από αυτό της Αργεντινής το 2005». 

Πράγμα βέβαια αδιανόητο για τις ευρωπαϊκές τράπεζες, που κατέχουν περίπου το 75% του δημόσιου χρέους της Ελλάδας.

Ρούμπινι: Συντεταγμένη πτώχευση

Στο ίδιο περίπου μήκος κύματος και ο κ. Νούριελ Ρούμπινι, γνωστός ως δόκτωρ Ντουμ, ο οποίος σ’ ένα πρόσφατο σημείωμά του στους «Financial Times» (28.6) εκτιμά ότι «η καλύτερη επιλογή για την Ελλάδα είναι μια συντεταγμένη πτώχευση». Σύμφωνα με τον γνωστό αναλυτή:

«Τα μέτρα λιτότητας που υιοθέτησε η Ελλάδα ως προϋπόθεση για τη διάσωσή της απαιτούν μια δρακόντεια δημοσιονομική προσαρμογή της τάξης του 10% του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος. Αυτή θα επιμηκύνει την ύφεση της χώρας και στο τέλος θα την αφήσει με μια αναλογία χρέους στο ΑΕΠ της τάξης του 148% το 2016. Σ’ αυτό το επίπεδο, ακόμη και μια μικρή δόνηση είναι πιθανό να πυροδοτήσει μια ακόμη μεγαλύτερη κρίση χρέους.

Η αυστηρή λιτότητα μπορεί να χρειάζεται για τις ανεπτυγμένες χώρες – όπως συμφωνήθηκε στην Ομάδα των 20 αυτό το Σαββατοκύριακο – ώστε να σταθεροποιήσουν την αναλογία χρέους στο ΑΕΠ έως το 2016, αλλά για την Ελλάδα αυτή η “σταθεροποίηση” θα γίνει σε επίπεδα που δεν είναι βιώσιμα. Συγκρίνετε την Ελλάδα σήμερα με την Αργεντινή το 1998-2001, μια κρίση που κλιμακώθηκε σε μια άτακτη πτώχευση:

● Με την εκδήλωση της κρίσης η Αργεντινή είχε δημοσιονομικό έλλειμμα της τάξης του 3% στο ΑΕΠ, στην Ελλάδα είναι 13,6%.

● Το δημόσιο χρέος της Αργεντινής ήταν 50% του ΑΕΠ, της Ελλάδας είναι 115% και αυξάνεται.

● Η Αργεντινή είχε ένα έλλειμμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών τής τάξης του 2% του ΑΕΠ, στην Ελλάδα είναι 10% τώρα.

● Αν η Αργεντινή ήταν αφερέγγυα, η Ελλάδα είναι αφερέγγυα δυο και τρεις φορές περισσότερο».

Σύμφωνα με τον Ρούμπινι, «μια συντεταγμένη αναδιάρθρωση του δημόσιου χρέους της Ελλάδας είναι εφικτή και επιθυμητή τόσο για τον οφειλέτη όσο και για τους δανειστές του. Είναι επίσης αναπόφευκτο αν η Ευρώπη επιθυμεί να αποφύγει ένα βάθεμα της κρίσης». Για τον σκοπό αυτόν ο αναλυτής προτείνει να προχωρήσει η Ελλάδα άμεσα σε αναδιάρθρωση χρέους υπό την εποπτεία του ΔΝΤ και της Ε.Ε., ώστε να μην ξοδευτούν άδικα τα 110 δισ. ευρώ, που χρειάζονται επειγόντως σε χώρες όπως η Ισπανία.

Βέβαια το να αναλάβει η Ε.Ε. τέτοια χρηματοδότηση της Ελλάδας στις σημερινές συνθήκες κρίσης του ευρώ μοιάζει μάλλον με κακόγουστο αστείο. Με την Ισπανία να κρατιέται στην επιφάνεια με ενέσεις ρευστότητας από την ΕΚΤ, και την ευρωζώνη να κατρακυλά σε βαθιά ύφεση χάρη στις πολιτικές άγριας λιτότητας και περιστολής δαπανών, είναι μάλλον αδύνατο για την Ε.Ε. να υιοθετήσει μια τέτοια προσέγγιση. Δεν μπορεί κανείς να περιμένει τίποτε καλό από μια γενική κατάσταση που επιβιώνει με ενέσεις ρευστότητας. Ή, όπως έλεγε χαρακτηριστικά ο Σάιμον Σάμιουελς, αναλυτής της Barclay’s Capital, συνοψίζοντας τη συνολική κατάσταση της ευρωζώνης:

«Το σύστημα απλά δεν λειτουργεί. Πλησιάζουμε τον τρίτο χρόνο της υποστήριξης με ρευστότητα και η αγορά εξακολουθεί να μην μπορεί να επιβιώσει χωρίς βοήθεια» («Financial Times», 28.6).

Πιθανή η διάλυση της ευρωζώνης

Σε μια πρόσφατη έρευνα ανάμεσα σε 440 ηγέτες των μεγαλύτερων επιχειρήσεων και τραπεζών παγκοσμίως που διεξήγαγε η Economist Intelligence Unit για λογαριασμό της RBC Capital Markets και η οποία δημοσιεύτηκε την περασμένη Δευτέρα, διαπιστώθηκε μια καθολική απογοήτευση και απαισιοδοξία για την προοπτική του ευρώ και της ευρωζώνης:

● Η συντριπτική πλειονότητα πιστεύει ότι υπάρχει μια πολύ αυξημένη πιθανότητα για διάλυση της ευρωζώνης στα επόμενα τρία χρόνια.

● Πάνω από τους μισούς πιστεύουν ότι με πιθανότητα άνω του 50% μία ή περισσότερες χώρες θα αναγκαστούν να εγκαταλείψουν την ευρωζώνη έως το 2013, λόγω των αυξανόμενων προβλημάτων χρέους.

● Το 36% από αυτούς πιστεύει ότι υπάρχει τουλάχιστον μια πιθανότητα της τάξης του 25% για ολοκληρωτική διάλυση της ευρωζώνης το ίδιο διάστημα. Οι χώρες που είναι πιο πιθανό να φύγουν από την ευρωζώνη στα επόμενα τρία χρόνια είναι η Ελλάδα πρώτη, με τις Πορτογαλία, Ισπανία και Ιρλανδία στο κατόπι της.

● Η Γερμανία είναι η πρώτη από τις μεγάλες χώρες της ευρωζώνης που θεωρούν οι περισσότεροι από τους ερωτηθέντες ότι έχει τη μεγαλύτερη πιθανότητα να αποχωρήσει από την ευρωζώνη. Κι αυτό για δικό της όφελος, προκειμένου να μη βυθιστεί μαζί με την ευρωζώνη.

Όσο η ΕΚΤ και οι ευρωκρατούντες επιμένουν να προχωρήσουν στην ακόμη μεγαλύτερη ενοποίηση της ευρωζώνης, τόσο περισσότερο θα εντείνονται οι φυγόκεντρες τάσεις. Κι αυτό γιατί καμιά οικονομία, καμιά χώρα και κανένας λαός δεν είναι σε θέση να αντέξουν τον τραπεζικό ολοκληρωτισμό που επιχειρείται να επιβληθεί σ’ ολόκληρη την ευρωζώνη, ο οποίος έχει επίσημα ονομαστεί «δημοσιονομικός συντονισμός».

Όσο περισσότερο θα συγκεντρώνονται οι οικονομικές λειτουργίες των κρατών - μελών στην Κομισιόν και προπαντός στην ΕΚΤ, όσο περισσότερο ασφυκτική θα γίνεται η εποπτεία της «ανταγωνιστικότητας» των οικονομιών από τα υπερκρατικά όργανα της ευρωζώνης, τόσο περισσότερο θα βυθίζονται σε ύφεση όλες οι χώρες, θα εντείνονται οι αντιθέσεις και οι ανισορροπίες ανάμεσά τους, θα συνθλίβονται οι οικονομίες κάτω από το αβάσταχτο βάρος των υπερδιογκωμένων αγορών κεφαλαίου και τραπεζών, ενώ θα κινδυνεύουν να χαθούν αύτανδρες ακόμη και οικονομίες σαν τη Γερμανία.

Η «ευρωπαϊκή ενοποίηση» με όχημα τις τράπεζες και το ευρώ είναι ο μόνος σίγουρος δρόμος για τη διάλυση της ευρωζώνης.

Πόσο κοστίζει η αναδιάρθρωση;

Όμως, ανεξάρτητα από το αν μπορούν ή όχι η Ε.Ε. και το ΔΝΤ να χρηματοδοτήσουν μια «συντεταγμένη αναδιάρθρωση» του δημόσιου χρέους στην Ελλάδα, το ερώτημα που τίθεται είναι τι θα κοστίσει μια τέτοια επιχείρηση για τον λαό και τη χώρα. Σ’ αυτό δεν απαντά κανένας. Εκτός της κυβέρνησης. Ο κ. Παπακωνσταντίνου απάντησε σε ερώτηση σχετικά με την επαναδιαπραγμάτευση του χρέους ως εξής:

«Η στάση πληρωμών και η επαναδιαπραγμάτευση του χρέους ήταν μια επιλογή που αγωνιστήκαμε να αποφύγουμε και την αποφύγαμε με τον μηχανισμό στήριξης. Θα ήταν καταστροφική για την οικονομία μας, που εξακολουθεί να έχει μεγάλες ανάγκες δανεισμού και γι’ αυτό πρέπει να συνεχίζει να έχει την εμπιστοσύνη των επενδυτών. Όσο εφαρμόζεται με συνέπεια το πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρμογής, η δυνατότητα αναχρηματοδότησης του χρέους μας θα αυξάνεται». («Πρώτο Θέμα», 20.6).

Το ίδιο περίπου επανέλαβε και σε μια συνέντευξή του στη γερμανική «Handelsblatt» (22.6) λέγοντας: 

«Η αναδιαπραγμάτευση θα απέκλειε την Ελλάδα για μεγάλο χρονικό διάστημα από τις χρηματοπιστωτικές αγορές, θα εξόντωνε τις ελληνικές τράπεζες και θα προκαλούσε πανικό στις αγορές ομολόγων».

Κρατήστε αυτήν την εκτίμηση του κ. Παπακωνσταντίνου, θα τη χρειαστείτε. Κι αυτό διότι ο υπουργός Οικονομικών δεν λέει ψέματα σχετικά με τις συνέπειες μιας αναδιαπραγμάτευσης του χρέους της Ελλάδας, και μάλιστα μέσα στο ευρώ. Θα αποτελέσει πραγματική καταστροφή της χώρας. Όχι τόσο για τους λόγους που επικαλείται ο κ. υπουργός, αλλά επειδή πρώτα και κύρια θα επιμηκύνει τους χρόνους εξυπηρέτησης του χρέους φορτώνοντας το κράτος, την οικονομία και τον λαό με επιπλέον κόστος από προσαυξημένα επιτόκια και εγγυήσεις προς τους δανειστές και τις αγορές.

Όσες χώρες μπήκαν σε αυτήν τη διαδικασία όχι μόνο δεν μπόρεσαν να ξεφύγουν από τον φαύλο κύκλο υπερχρέωσης, αλλά δεν μπόρεσαν να ανασυνταχθούν παρά μόνο σ’ ένα πολύ χαμηλότερο επίπεδο κοινωνικής διαβίωσης, με ανείπωτη φτώχεια και γενικευμένη ανέχεια.

Δείτε μόνο τι συμβαίνει στη Βραζιλία, η οποία έχει υποστεί την τελευταία 20ετία τρεις αναδιαρθρώσεις χρέους υπό την εποπτεία του ΔΝΤ. Κάθε αναδιάρθρωση στοίχισε από 20%-30% αύξηση της απόλυτης ανέχειας του πληθυσμού, εκτίναξη της θνησιμότητας από λοιμώδη νοσήματα, όπως η φυματίωση, που βέβαια θερίζει τη φτωχολογιά. Ενώ οι παραγκομαχαλάδες, οι γνωστές φαβέλες, σχεδόν διπλασιάστηκαν σε έκταση έπειτα από κάθε αναδιάρθρωση του χρέους.

Σήμερα η Βραζιλία, παρ’ ότι εμφανίζεται ως μια ταχύτατα αναπτυσσόμενη οικονομία – λόγω κυρίως του ότι χρησιμοποιείται από το διεθνές κεφάλαιο ως «ασφαλές καταφύγιο» εν μέσω παγκόσμιας κρίσης –, έχει έναν από τους μεγαλύτερους μετακινούμενους πληθυσμούς απόλυτης φτώχειας, κυρίως ανηλίκων, σε διαρκή αναζήτηση τροφής. Και παρ’ όλα αυτά το χρέος της παραμένει δυσθεώρητο, έτοιμο να την οδηγήσει σε μια ακόμη χρεοκοπία σαν αυτή που αντιμετώπισε τη δεκαετία του ’80.

Έχει δίκιο λοιπόν να φοβάται ο κ. Παπακωνσταντίνου μια αναδιαπραγμάτευση του χρέους και μάλιστα εντός του ευρώ, υπό την εποπτεία της Ε.Ε. και του ΔΝΤ. Λέει όμως αλήθεια όταν διαβεβαιώνει ότι θα την αποφύγουμε εφαρμόζοντας τη σκληρή και ανάλγητη πολιτική του «μνημονίου»; Όχι. Κι αυτό φαίνεται και από μια πρόσφατη συνέντευξη του Πόουλ Τόμσεν, που είναι επικεφαλής της αποστολής του ΔΝΤ στην Ελλάδα. Σε μια ερώτηση περί ελεγχόμενης αναδιάρθρωσης του χρέους, ο Τόμσεν απάντησε:

«Η κυβέρνηση έχει εξετάσει προσεκτικά τις επιλογές της και συμφωνώ μαζί της ότι μια επιβεβλημένη ή ακούσια επαναδιαπραγμάτευση δεν είναι προς το συμφέρον της Ελλάδας, γιατί θα περιελάμβανε τεράστιο κόστος. Αντ’ αυτού η εφαρμογή του οικονομικού προγράμματος θα βοηθήσει την Ελλάδα να ανακτήσει αξιοπιστία και πεποίθηση και να επιστρέψει στον ομαλό δρόμο της σταθερής οικονομικής ανάπτυξης – και αυτό θα ωφελήσει την Ευρώπη και ολόκληρο τον κόσμο. Όταν αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη, είμαι σίγουρος ότι η Ελλάδα θα μπορέσει σταδιακά να μακρύνει τη χρονική διάρκεια λήξης του χρέους της με την έκδοση ομολόγων μακράς ωριμότητας» («Το Βήμα», 27.6).

Τι σημαίνει ότι «η Ελλάδα θα μπορέσει σταδιακά να μακρύνει τη χρονική διάρκεια λήξης του χρέους της με την έκδοση ομολόγων μακράς ωριμότητας»; Σημαίνει σε απλά ελληνικά ότι η Ελλάδα θα προχωρήσει σε αναδιαπραγμάτευση του χρέους με «συντεταγμένο» ή «ελεγχόμενο» τρόπο, όποτε και όταν θεωρήσει η «τρόικα» ότι είναι έτοιμη να το κάνει προς όφελος των αγορών και των επενδυτών.

Επομένως ο «μηχανισμός στήριξης», το «μνημόνιο» και οι πολιτικές που προκύπτουν από αυτό δεν επιβάλλονται για να αποφύγει η Ελλάδα την αναδιαπραγμάτευση - αναδιάρθρωση του χρέους, αλλά για να την οδηγήσουν εκεί που φαίνεται να φοβίζει ακόμη και τον ίδιο τον υπουργό Οικονομικών. Αυτή θα είναι η δεύτερη και πιο φοβερή φάση της ελεγχόμενης χρεοκοπίας της χώρας υπό καθεστώς ΔΝΤ και Ε.Ε.

Μια φάση που μπορεί να μην είναι τόσο μακριά όσο μπορεί να φαντάζεται κανείς ή να τον κάνουν να πιστεύει οι επίσημες δηλώσεις των ιθυνόντων.

Τι είδους «επιστροφή στις αγορές»;

Η Ελλάδα ετοιμάζεται να επιστρέψει στις διεθνείς αγορές τον επόμενο μήνα, καθώς επιχειρεί να αντλήσει γύρω στα 4,5 δισ. ευρώ για να αναχρηματοδοτήσει τα τρίμηνα, εξάμηνα και δωδεκάμηνα ομόλογα που λήγουν μέσα στον Ιούλιο.

Δεν γνωρίζουμε τι κρύβεται πίσω από μια τέτοια κίνηση που ενέκρινε η τρόικα. Οι αγορές αντιμετωπίζουν με ιδιαίτερο σκεπτικισμό την κίνηση αυτή. Τα επιτόκια για τα βραχυπρόθεσμα ελληνικά ομόλογα κινούνται ήδη γύρω στο 10%. Μετά την επίσημη ανακοίνωση της πρόθεσης της Ελλάδας να ξαναβγεί στις αγορές, άρχισαν πολλοί επενδυτές να ξεφορτώνονται ελληνικά ομόλογα, σε μια προσπάθεια να περιορίσουν το ρίσκο των χαρτοφυλακίων τους. Σύμφωνα με τη γερμανική «Süddeutsche Zeitung» (24.6):

«Είναι σαφές ότι πολλοί επενδυτές θέλουν να πουλήσουν τα ελληνικά ομόλογα από τότε που οι οίκοι αξιολόγησης υποβάθμισαν την πιστοληπτική ικανότητα της Ελλάδας στην κατηγορία των σκουπιδιών. Αυτήν τη στιγμή, μετά τις πρώτες πωλήσεις, τα επιτόκια, το καπέλο και τα ασφάλιστρα των ελληνικών ομολόγων άγγιξαν το ίδιο υψηλό επίπεδο που είχαν και πριν από το πακέτο οικονομικής στήριξης της Ε.Ε. και του ΔΝΤ.

Αυτή η τόσο ισχυρή αντίδραση σε γνωστά δεδομένα δείχνει τη νευρικότητα που έχει καταλάβει τις αγορές, η οποία μάλιστα δεν φαίνεται να υποχωρεί ούτε και με το πακέτο στήριξης προς την Ελλάδα ούτε με τα 750 δισ. ευρώ για τη στήριξη κάθε υπερχρεωμένης χώρας της Ε.Ε. Πρόκειται για μια επισφαλή κατάσταση, που κάνει πιο ακριβό το χρέος της Ελλάδας.

Τον Ιούλιο η Ελλάδα επιδιώκει να εκδώσει έντοκα γραμμάτια άνω των 4 δισεκατομμυρίων. Εάν δεν πετύχει αυτή η προσπάθεια για αναχρηματοδότηση του χρέους της από τις αγορές, τότε πρέπει πάλι να ζητήσει τη διοχέτευση ρευστού από το πακέτο στήριξης... Από την κατάσταση αυτή επωφελούνται κυρίως τα hedge funds και όλοι οι επενδυτές πακέτων υψηλού κινδύνου».

● Ίσως να είναι μόνο αυτό. Δηλαδή μια ακόμη κίνηση για να ενισχύσουν ακόμη περισσότερο τη θέση τους οι διεθνείς κερδοσκόποι.

● Ίσως να αποφάσισε η τρόικα να σταματήσει τη ροή των δόσεων, προκειμένου να στρέψει το διαθέσιμο ρευστό αλλού και σπρώχνει την Ελλάδα στις διεθνείς αγορές για να δοκιμάσει την τύχη της.

● Ίσως πάλι να ισχύουν όλα αυτά μαζί.

Όπως και να έχει, στις 25 Ιουνίου η πιθανότητα πτώχευσης της χώρας, σύμφωνα με τη CMA DataVision, εκτινάχθηκε στο 68,5% από 48,5% που ήταν δέκα ημέρες νωρίτερα, όταν η Moody’s υποβάθμισε πολλαπλά την πιστοληπτική ικανότητα της Ελλάδας. Τα χειρότερα είναι μπροστά μας.