Κρίση της δημοκρατίας: έξι απλές σκέψεις

του Δημοσθένη Παπαδάτου - Αναγνωστόπουλου

από την  
Κυριακάτικη Αυγή

Σήμερα, σε καιρούς κρίσης της φιλελεύθερης - αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, τη δημοκρατία επικαλούνται συστηματικά ακόμα και οι πιο αμετανόητοι των ολιγαρχικών. «Ανησυχούν» για τη δημοκρατία ακόμα και οι οπαδοί της «έκτακτης ανάγκης», της μονομερούς δηλαδή Απόφασης του Κυρίαρχου, και την «υπερασπίζονται» ακόμα και αυτοί που ιστορικά εναντιώθηκαν λυσσαλέα στην είσοδο του «δήμου» στο προσκήνιο.

Δεν λένε ψέματα: Σκέφτονται τη δημοκρατία ως όριο και τρομάζουν μπροστά στη δημοκρατία ως σύνολο δυνατοτήτων. Η τελευταία είναι γι’ αυτούς η «περιττή» δημοκρατία, η καταχρηστική δημοκρατία που «κάνει κακό». Καθώς καθένας δεν βλέπει παρά ό,τι του επιτρέπει η θέση του, δουλειά της αριστεράς είναι να προασπίσει και να διευρύνει τη δημοκρατία ως σύνολο δυνατοτήτων - όχι να διαπραγματευτεί με «ευθύνη» για τα όρια των δυνατοτήτων αυτών. Ακόμα κι αν «δεν μπορεί ποτέ να μην υπάρχουν όρια», δουλειά της αριστεράς δεν είναι να διαπιστώνει, αλλά -διά της πρακτικής- να επερωτά.

Κάνοντας λόγο για «κρίση», νομίζω ότι βοηθάει να σκεφτόμαστε, μαζί με τον Φεραγιόλι, μια διαδικασία α) παρακμής και β) μετασχηματισμού. Η δημοκρατία, εν προκειμένω, παρακμάζει και μετασχηματίζεται: παρακμάζει «από τα πάνω», καθώς μετασχηματίζεται επί το αυταρχικότερο, οριο-θετείται από το κράτος και συρρικνώνεται, παρακμάζει όμως και «από τα κάτω», καθώς ο δήμος αποσύρεται, κατακερματίζεται, απελπίζεται και παθητικοποιείται.

Τα προαναφερθέντα συμπτώματα κρίσης της δημοκρατίας είναι αποτελέσματα της «λογικής» του αστικού κράτους και της επενέργειας των μηχανισμών του -αλλιώς: της κρατικοποίησης του «δήμου». Επιμένουμε σ’αυτό, διότι στις σχετικές συζητήσεις είθισται το κράτος να «εξαφανίζεται» ως διά μαγείας, αντ’ αυτού δε να εξαντλούμαστε στην ανακάλυψη των «φανερών πραγμάτων».

Λόγος περί κρίσης της δημοκρατίας γίνεται ήδη από τη δεκαετία του ’80. Παραδόξως, το τέλος του «λαϊκισμού», η επέλαση του ιδιωτικού, ο «δικαιωματισμός» και τα ηχηρά παρόμοια που κατέκλυσαν τον δημόσιο λόγο κατά τη δεκαετία του ’90 κάθε άλλο σήμαναν παρά περισσότερη δημοκρατία.

Σήμερα ο πολιτικός κυνισμός και η απόσυρση από τα κοινά των «από κάτω» συναντιούνται με τον 

• πρωθυπουργοκεντρισμό και τους 
• «μυστικοσυμβούλους» σε κρίσιμους τομείς της κυβερνητικής πολιτικής· 

• την εξουδετέρωση του κοινοβουλευτικού ελέγχου και τις  
• συνταγματικές εκτροπές· 

• τη συρρίκνωση της δημοκρατίας εντός των κομμάτων και την  
• κρατικοποίηση συνδικαλισμού και Τοπικής Αυτοδιοίκησης (και προ Καλλικράτη)· 

• την ολιγαρχική λειτουργία των ΜΜΕ· 

• την αυταρχική θωράκιση του νομικού συστήματος (από τους αντιτρομοκρατικούς μέχρι τον Διεθνή Μεγάλο Αδελφό) και την 
• υπαγωγή δικαστικών λειτουργών στην κυβέρνηση.

Ξεχωριστό κεφάλαιο αποτελεί η ασυδοσία των κατασταλτικών μηχανισμών, από τη στρατιωτικοποίηση, την απροσχημάτιστη βία με υπουργική κάλυψη και την ποινικοποίηση του φρονήματος (βλ. υπόθεση Μάγερ), μέχρι τους -κατά WikLeaks- φόβους του Μ. Χρυσοχοϊδη για τη δράση της ΕΥΠ.

Αν δημοκρατία είναι η είσοδος των μαζών στο προσκήνιο, η αντιδημοκρατική τάση μέσα στο κράτος, στη συγκυρία που διανύουμε, μας υποχρεώνει να απορούμε πού τελειώνει ο εξτρεμισμός του πολιτικού «κέντρου» και πού αρχίζει η άνοδος της ακροδεξιάς.

Ευτυχώς η «λογική» του αυταρχικού κράτους δεν είναι πάντα η κοινή λογική. Χρωστάμε αυτή την αισιοδοξία, όχι αφηρημένα στις θεωρητικές μας αποσκευές ή τις κρυφές μας ελπίδες, αλλά συγκεκριμένα στη νίκη των μεταναστών απεργών πείνας, στην υψηλή κοινωνική «διαθεσιμότητα», στους μικρούς και τους μεγάλους αγώνες που αποδεικνύουν ότι η πολιτική δεν τελειώνει.

Ευτυχώς οι αγώνες αυτοί αποτελούν σήμερα σταθερά σε ολόκληρη την Ευρώπη. Χωρίς αυτούς δεν μπορεί να υπάρξει έδαφος και σχέδιο για να ξανασυναρμολογηθεί μια κατακερματισμένη / κρατικοποιημένη κοινωνία και, χωρίς την ευρωπαϊκή προοπτική τους, μια πανευρωπαϊκή κατάσταση έκτακτης ανάγκης είναι το πιθανότερο σενάριο για τη διάσωση του καπιταλισμού. Αν όντως οι αγώνες είναι σαν τους έρωτες, το ευχάριστο είναι ότι δεν μένουν όλοι ανεκπλήρωτοι.



- Ο Δ. Παπαδάτος - Αναγνωστόπουλος είναι Πολιτικός Επιστήμονας