του Λέανδρου Βρανούση
"Ρήγας Βελεστινλής 1757-1798",
Σύλλογος προς Διάδοσιν Ωφέλιμων Βιβλίων,
Αθήνα 1963, σ. 137-140.
από την Αυγή
Ο Ρήγας βρήκε ώριμη την εποχή του. Δούλεψε, βέβαια, μ’ όλες του τις δυνάμεις --και δεν υπήρξε ο μόνος-- για να «φωτίση» και ν’ αφυπνίση τους ραγιάδες, η ραγδαία όμως εξέλιξη των πραγμάτων τον προκατέλαβε μεσοστρατίς. Ο φωτισμός του Γένους, μακρόπνοο εθνεγερτικό σχέδιο, που θ’ απαιτούσε, φυσιολογικά, ν’ αναλωθούν στη διακονία του σειρές ολόκληρες γενεών, έπεφτε απροσδόκητα σε δεύτερη μοίρα και, προς στιγμήν παραμεριζόταν, για να επισπευσθή και να προηγηθή η ανάσταση του Γένους! «Δεν είναι πλέον καιρός διά βιβλία», γράφουν από παντού στο Ρήγα οι φίλοι του και «βρυχώνται ωσάν λιοντάρια»...
Η τροπή των καιρών σήμανε πια την ώρα των απελευθερωτικών αγώνων. Ο «ελευθερωτής των λαών», ο «καταλύτης των τυραννιών» βρίσκεται ήδη στα πρόθυρα της Ελλάδος: οι «αδελφοί» Γάλλοι, πρόμαχοι της Ελευθερίας και της Δημοκρατίας, πατούν ήδη στα χώματα της Πατρίδας, που, καθώς λένε και επαναλαμβάνουν, είναι και δική τους πατρίδα, πηγή των «φώτων» και κοιτίδα της Ελευθερίας και της Δημοκρατίας... Ήταν ποτέ δυνατόν να μην ανάψη σύφλογη η ψυχή των υποδούλων σ’ ένα τέτοιο υποδαύλισμα; Τι φυσικώτερο απ’ το να κινητοποιηθούν όλα τ' ανήσυχα και ζωντανά στοιχεία του Έθνους; Η «ομογάλακτη αδελφή» μας, η Δημοκρατική Γαλλία, «φυσική σύμμαχος και βοηθός ολωνών των ελευθέρων λαών», όπως η ίδια διεκήρυσσε, έσπαζε τώρα τη βαρειά ταφόπετρα, που πλάκωνε στη μακραίωνη νάρκη της την ένδοξη Ελλάδα, και καλούσε στο πλευρό της «τους απογόνους των Θρασυβούλων, των Μιλτιαδών και των Θεμιστοκλέων». Μας καλούσε η φωνή των προγόνων: «dissoterrata nostra Libertà!»... Η ιστορική Μοίρα έκρουε πια τη θύρα της Ελλάδος. Ποιος θ’ αρνηθή να της ανοίξη ; Ή τώρα ή ποτέ!... […]
Ο Ρήγας, όσο κι αν μας τον δείχνουν όλα του ασυγκράτητον, δεν σπεύδει ακόμα να κινηθή και να κινητοποίηση τους οπαδούς του. Επιμένει ακόμα να οργανώνη την προσπάθεια του. Περιμένει κι επιμένει να εξασφαλίση κάτι θετικό προτού ξεκινήση. Δεν «εβιάστηκε» λοιπόν ο Ρήγας, ούτε ξεσηκώθηκε πρόωρα κι «απερίσκεπτα», όπως θέλουν να λένε. Η πίεση των πραγμάτων και η έκρυθμη κατάσταση, ώριμη από κάθε πλευρά, δικαιολογούν απόλυτα την απόπειρά του, και νωρίτερα ακόμα αν είχε εκδηλωθή. Διάχυτος ήταν παντού ο ενθουσιασμός, αλλεπάλληλες κρούσεις είχαν γίνει από καιρό στους Γάλλους, σποραδικά διαβήματα, προετοιμασίες, και έκδηλη είναι κάποια γενική προσαρμογή προς τη νέα κατάσταση που έρχεται. Όλοι, κατά τόπους, έχουν κάνει τους συνδυασμούς των, έχουν πάρει, τη μεγάλη απόφαση και περιμένουν...
Αλλά, αν δεν προηγήθηκε, δεν έμεινε όμως και ουραγός σ’ όλην αυτή την κίνηση ο Ρήγας. Και η αξία του σ’ αυτό ακριβώς έγκειται: στο ότι κατόρθωσε, την κατάλληλη τούτη ώρα, ν’ αναπτύξη ηγετική πρωτοβουλία: ότι σκέφτηκε --και σε μεγάλη κλίμακα το κατόρθωσε-- να ενοποιήση και να προωθήση προς κάτι το συγκεκριμένο όλον αυτόν τον διάχυτο επαναστατικό αναβρασμό της εποχής του, να συντονίση τις σποραδικές, κατά καιρούς και κατά τόπους, ενέργειες, να συσπειρώση τις σκόρπιες δυνάμεις, ν’ ανάψη καρδιές και να κατευθύνη την ξέχειλη ορμή των συμπατριωτών του στη μεγάλη απόφαση. Οι κύκλοι των οπαδών του --άσχετο πόσοι και ποιοι και που-- τον αναγνωρίζουν ηγέτη τους· κι ο ίδιος, χωρίς να υπολογίση τίποτα, ούτε κινδύνους, ούτε κόπους και θυσίες, επωμίζεται τις ευθύνες του και ξεκινάει να τραβήξη πρώτος μπροστά, να κατεβή στην Πατρίδα και ν’ ανοίξη ένα μέτωπο στην Ελλάδα, ν’ ανοίξη πρώτος το δρόμο, για ν’ ακολουθήσουν πίσω του οι άλλοι. […]
Το πράγμα ήταν ώριμο από κάθε πλευρά κι εμφανιζόταν όχι δυσκολοκατόρθωτο. Απεναντίας, ήταν η ευνοϊκότερη περίσταση που παρουσιαζόταν για την Ελλάδα κατά τον τελευταίο αιώνα της δουλείας, η πιο κατάλληλη στιγμή για να κινηθή, ευνοϊκότερη κι από την περίοδο των Ορλωφικών και ασύγκριτα προσφορότερη από την περίοδο του Εικοσιένα. Ο ιστορικός που θ’ αναλογισθή τις δυσμενέστατες εξωτερικές συνθήκες, τις οποίες αποτόλμησε --και κατόρθωσε, με τόσες όμως θυσίες!-- ν’ αντιμετωπίση η Επανάσταση του Εικοσιένα, δεν θα δυσκολευθή ν’ αναγνωρίση ότι το κίνημα των Ελλήνων γύρω στα 1797, το κίνημα του Ρήγα ήταν πολύ λιγότερο παρακινδυνευμένο, πολύ λιγότερο «ανεδαφικό», πολύ περισσότερο εξασφαλισμένο και διεθνώς κατοχυρωμένο, βασισμένο σε πολύ πιο πρόσφορες αντικειμενικές και υποκειμενικές προϋποθέσεις, και συγκέντρωνε όλες τις πιθανότητες της επιτυχίας, πιθανότητες που δεν κατόρθωσε να εξασφαλίση η Επανάσταση του Εικοσιένα ούτε πριν, ούτε μετά την έκρηξή της, αλλά πολύ αργότερα. […]
Οι ιστορικές πράξεις, ξέρω, κρίνονται από την άποψη των προθέσεων κι από την άποψη των αποτελεσμάτων. Κανείς δεν αμφισβήτησε βέβαια τις αγνές προθέσεις του Ρήγα· μα οι αγνές προθέσεις, μπορεί να δικαιώνουν ηθικά τον άνθρωπο, δε βαραίνουν όμως πολύ στην κρίση της Ιστορίας, η οποία, χωρίς συναισθηματισμούς συνήθως, ερευνά τις πράξεις και κρίνει τ’ αποτελέσματα. Αλλά το κίνημα του Ρήγα έμεινε στο στάδιο των προθέσεων μονάχα! Πώς θα το θεωρήσουμε αποτυχημένο; […]
Δεν υπάρχουν τ’ αποτελέσματα, για να κριθή ή να κατακριθή σαν ιστορικό γεγονός το κίνημα του Ρήγα. Μπροστά μας υπάρχει μόνον ένας ιερός σκοπός, μια πατριωτική σκέψη και μια γενναία απόφαση (δεν επικαλούμαι την αυτοθυσία)· ένα σχέδιο εμπνευσμένο από τα ευγενικότερα ιδανικά, δικαιολογημένο απόλυτα απ' τις περιστάσεις, προσαρμοσμένο στην πραγματικότητα κ' εφαρμόσιμο, που δεν πρόλαβε όμως να μπη σ’ εφαρμογή, για να μας δώση αποτελέσματα. Έμεινε μόνο πρόθεση και σαν τέτοια θα κριθή. Αλλά και πάλι, δεν είναι ένα μεγαλοφάνταστο όνειρο, μια τραγικά ανεδαφική κι άσκοπη ίσως θυσία στο βωμό μιας χίμαιρας. Δεν περίμενε στη θυσία να βρη την ιστορική της δικαίωση. Δεν είναι η θυσία που ήρθε εκ των υστέρων να εξαγνίση ένα παράτολμο, πρόωρο --και ίσως επιζήμιο-- ανεδαφικό κίνημα. Η πρόθεση του Ρήγα και οι ενέργειές του, από την πρώτη σύλληψη της ιδέας ως την τελευταία εκδήλωσή της, είναι ιστορικά δικαιωμένες, επιβαλλόμενες, θα ’λεγα, από μια ανένδοτη ιστορικήν αναγκαιότητα. Και καταξιώνονται, όχι επειδή εξαγνίζονται τάχα εκ των υστέρων στην κρίση μας από την αίγλη του μαρτυρίου, αλλ’ επειδή εξέφραζαν στον καιρό τους την επιταγή του Έθνους και την επιταγή της Ιστορίας.
Κι αυτήν ακριβώς την επιταγή ενσαρκώνει ο Ρήγας! Γι’ αυτό και μόνον είναι Εθνική Φυσιογνωμία, ενσαρκωτής των ιδεών, των ιδεωδών και των πόθων του καιρού του και του τόπου του· αληθινά Μεγάλος.
Η μεγαλωσύνη του όμως ξεπερνάει το συνηθισμένο ανάστημα ενός Εθνικού Ήρωα. Παμβαλκανική Φυσιογνωμία, είπαν πολλοί --δικοί μας και ξένοι-- το Ρήγα. Αλλά η σκέψη και τα σχέδια του ξεπερνούσαν και τα όρια της Βαλκανικής! Κάτι πολύ ευρύτερο --ευρύτερο σε έκταση και σε νόημα-- τόλμησε ν’ αγκαλιάση η προσπάθειά του, η ιδανική πολιτεία της «Ελληνικής Δημοκρατίας» που οραματίστηκε ο μεγάλος αυτός Πρόδρομος.
Λέανδρος Βρανούσης
Λέανδρος Βρανούσης, Ρήγας Βελεστινλής 1757-1798, Σύλλογος προς Διάδοσιν Ωφέλιμων Βιβλίων, Αθήνα 1963, σ. 137-140.
- από το ένθετο της χθεσινής Αυγής, αφιερωμένο στο "Θούριο" του Ρήγα
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου