Η βία έρχεται από ψηλά

(πηγή)

της Πέπης Ρηγοπούλου

από Το Βήμα

Γιατί ένας άνθρωπος των δεκαοκτώ, των είκοσι χρόνων καταλήγει σε πράξεις βίας που αβασάνιστα κατατάσσουμε κάτω από την ομπρέλα του όρου «τρομοκρατία»; Η πρώτη απάντηση που έχω πειρασμό να δώσω είναι ακριβώς γιατί είναι νέος. Κάθε έφηβος είναι δυνάμει τρομοκράτης. Η εφηβική και η μετεφηβική ηλικία είναι η ώρα του έρωτα και του θανάτου. Η εποχή του ιδανικού και της αλόγιστης θετικής προσφοράς που εύκολα μπορεί να γυρίσει σε αλόγιστη ροπή προς την άρνηση και την καταστροφή. Ας θυμηθούμε την Ερόικα του Κοσμά Πολίτη, τον Επαναστάτη χωρίς αιτία του Νίκολας Ρέι. Τι είναι ο Αντρέας, ο Λοΐζος, ο Αλέκος ή το ανήλικο παιδί που το σκοτώνει μια σφαίρα; Τι είναι οι ήρωες που ενσάρκωσαν στο έργο του Ρέι ο Τζέιμς Ντιν και ο Σολ Μίνεο; «Τρομοκράτες»; «Τεντιμπόηδες»; Τι είναι οι σημερινοί βίαιοι νέοι;

Δεν πρόκειται να επιχειρήσω μία ακόμη εμβριθή κατάταξη σαν αυτές με τις οποίες μας βομβαρδίζουν οι «ειδικοί» που καλούνται στα παράθυρα της τηλεόρασης αντλώντας τρία λεπτά διασημότητας έπειτα από κάθε δήθεν αναπάντεχο και εκπληκτικό γεγονός. Μπορώ όμως να πω ότι οι εκδηλώσεις αυτές της βίας δεν είναι καθόλου αναπάντεχες, διότι η βία αυτή είναι παράγωγη και δευτερογενής.

Με τη διαπίστωση αυτή δεν θέλω ούτε να αθωώσω προκαταβολικά κάθε μορφή νεανικής βίας ούτε να περιοριστώ στην επανάληψη της γνωστής άποψης ότι η βία είναι κατ΄ εξοχήν συστημική, δηλαδή παράγεται από αυτούς που ελέγχουν, κατευθύνουν και εκμεταλλεύονται το πολιτικό και το κοινωνικό σύστημα. Οσα επιχειρήματα και να έχει η άποψη αυτή αποδυναμώνεται αν συρρικνωθεί στην τελετουργική και γενικόλογη επανάληψή της και δεν μπορέσει να στηριχθεί με συγκεκριμένα επιχειρήματα.

Η βία ωστόσο έρχεται από ψηλά. Είναι η βία των πολέμων στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν, πολέμων που δεν αποτελούν λάθη αλλά αναγκαιότητα του καπιταλιστικού μοντέλου. Είναι η βία της τρομοκρατίας που εν πολλοίς εκκολάφθηκε συστηματικά από αυτούς τους οποίους σήμερα χτυπά. Και πάνω από όλα είναι η βία της παγκόσμιας κρίσης που πήρε μια τόσο άγρια και εξευτελιστική μορφή για τον λαό μας.

Η κάθε μορφής εξουσία στερεί από τους νέους και τις νέες, που μάλλον δεν οργάνωσαν τους πολέμους και δεν ευθύνονται για την κρίση, τον ορίζοντα των ιδεών και των προσδοκιών μέσα από μια εκπαίδευση που το κράτος ακυρώνει όλο και περισσότερο και από μια φαλιρισμένη οικονομία η οποία τους καταδικάζει στην ανεργία και στη μιζέρια που απειλεί να γίνει λιμοκτονία. Τους τρέφει με τον οχετό των πραγματικών και των εικονικών σκανδάλων μέσα από τα μίντια. Και όταν ρωτούν το γιατί αυτής της κατάστασης, ακούνε από επίσημα χείλη ότι ζουν σε μια διεφθαρμένη χώρα, ότι τα δάνεια που όλες οι αιματηρές θυσίες δεν πρόκειται ποτέ να αποπληρώσουν «τα φάγαμε όλοι μαζί» και απειλούνται ότι, αν δεν σκύψουν το κεφάλι, θα υποστούμε τα χειρότερα. Με δυο λόγια, οι νέοι και οι λιγότερο νέοι διαπιστώνουν στο πετσί τους ότι η συμβολική και η πραγματική βία είναι η κυρίαρχη μορφή έκφρασης της κοινωνίας στην οποία ζουν ή μάλλον επιβιώνουν.

Αν όμως ο άνθρωπος είναι «ζώον μιμητικόν», η μίμηση είναι ο κυρίαρχος τρόπος με τον οποίο οι νέοι διαμορφώνονται και πράττουν. Μίμηση του παραδείγματος των γονέων, μίμηση ακόμη και της γονεϊκής επιθυμίας, που για τον Ρενέ Ζιράρ αποτελεί τη βάση του δράματος του οιδιπόδειου και όλης της ζωής μας. Μίμηση στην περίπτωσή μας της πολύμορφης βίας που κατακλύζει και εξευτελίζει τη ζωή μας. Αν όμως τα πράγματα είναι έτσι, το ερώτημα δεν είναι γιατί οι νέοι φτάνουν σήμερα να γίνουν βίαιοι. Είναι μάλλον πώς και είναι τόσο λίγοι οι νέοι αυτοί και αν υπάρχει ελπίδα να βρεθούν προτάσεις και κυρίως παραδείγματα που θα στρέψουν την ορμή τους αυτή σε δημιουργικότερους δρόμους.

 

-Η Πέπη Ρηγοπούλου είναι ιστορικός τέχνης, καθηγήτρια στο Τμήμα Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου Αθηνών