Σημαντική ρευστοποίηση του εκλογικού σώματος

του Χριστόφορου Βερναρδάκη 

από την Κυριακάτικη Αυγή

• Στο χαμηλότερο δυνατό επίπεδο δημοκρατικής νομιμοποίησης οι περισσότεροι εκλεγέντες

• Η κοινωνική και πολιτική χρησιμότητα των κομμάτων και ειδικά των κομμάτων εξουσίας έχει μειωθεί δραματικά

• Ο μικρός αριθμός δήμων που κέρδισε η αριστερά δεν αφήνει περιθώρια να επηρεάσει σοβαρά τις εξελίξεις στο κοινωνικό επίπεδο

• Οι λαϊκές τάξεις παρουσιάζονται πολιτικά διαιρεμένες ως προς την πολιτική τους εκπροσώπηση

• Ο δεύτερος γύρος των Περιφερειακών και Δημοτικών Εκλογών 2010 επιβεβαίωσε την εικόνα που είχε διαμορφωθεί από τον πρώτο σχετικά με την πορεία του κομματικού συστήματος και την κατάσταση των κομμάτων.

Πιο αναλυτικά:

Η αποχή διευρύνθηκε ακόμα περισσότερο και υπολογίζεται ότι άγγιξε το 43% του πραγματικού εκλογικού σώματος (έναντι του 27% του α' γύρου). Παράλληλα διατηρήθηκε το ίδιο σχεδόν ποσοστό λευκής και άκυρης ψήφου (10%) με τον α' γύρο. Οι νέοι δημοτικοί και περιφερειακοί άρχοντες αρχίζουν τη θητεία τους με το χαμηλότερο δυνατό επίπεδο δημοκρατικής νομιμοποίησης, γεγονός που θα επιδράσει καταλυτικά στην πολιτική αντοχή τους. Πρέπει να θεωρείται βέβαιον από τώρα, ότι οι επόμενες δημοτικές και περιφερειακές εκλογές θα σημαδευτούν από μεγάλες έως σαρωτικές αλλαγές των διοικήσεων που εξελέγησαν.

Το ΠΑΣΟΚ κατάφερε εν μέρει να αμβλύνει τη δυσμενή εικόνα του α' γύρου, κερδίζοντας (σχεδόν παντού οριακά) τις οκτώ από τις δεκατρείς περιφέρειες της χώρας. Η εξαιρετικά μεγάλη φθορά επιπλέον των δεξιών διοικήσεων των Δήμων της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης επέτρεψε την αλλαγή σελίδας, γεγονός που προστέθηκε στην άμβλυνση της κακής εκλογικής εικόνας του α' γύρου. Ωστόσο, για τον ίδιο ακριβώς λόγο (τεράστια φθορά των δημοτικών διοικήσεων) το ΠΑΣΟΚ έχασε τον Πειραιά και την Πάτρα. Στις περισσότερες περιπτώσεις του δεύτερου γύρου είτε σε δήμους είτε σε περιφέρειες πιστοποιήθηκε η έλλειψη κοινωνικών και πολιτικών συμμαχιών. Οπου κέρδισε οφείλεται κυρίως στην αποχή και την ψήφο διαμαρτυρίας του λευκού / ακύρου, παρά στην αύξηση των ψήφων του.

Η ΝΔ με τη σειρά της έδειξε ότι δεν είχε τις πολιτικές αντοχές και τις κοινωνικές εφεδρείες ώστε να βελτιώσει το μέτριο αποτέλεσμα του α' γύρου. Βρίσκεται πάντως σε απόσταση αναπνοής από το ΠΑΣΟΚ, λόγω της φθοράς του τελευταίου.

Τα υπόλοιπα κόμματα έμειναν σε γενικές γραμμές ανεπηρέαστα από το πολιτικό αποτέλεσμα του β' γύρου.

Η μεταβατική κατάσταση κρίσης του κομματικού συστήματος

Όπως φαίνεται στον Πίνακα 1, η πολιτική γεωγραφία των νέων Δημοτικών Αρχών (βάσει της πολιτικής-κομματικής υποστήριξης που απολάμβαναν) δείχνει καθαρή επικράτηση των «ανεξάρτητων» δημοτικών σχημάτων και συνδυασμών (51.1%). Το γεγονός αυτό είναι πολύ σημαντικό για το μεταπολιτευτικό κομματικό σύστημα, το οποίο ιστορικά στηρίχτηκε στα μαζικά, συμπαγή και χωρικώς διαρθρωμένα μέχρι το επίπεδο της μικρής ενορίας πολιτικά κόμματα. Τα ισχυρά πολιτικά κόμματα της μεταπολίτευσης ήταν και οι μόνοι πολιτικοί οργανισμοί που μπορούσαν να καθορίσουν την εκλογή δημοτικών αρχόντων σε επίπεδο μεγάλων και μεσαίων δήμων. Η σημερινή εξέλιξη καθίσταται δε ακόμα πιο εντυπωσιακή αν συνυπολογιστεί ότι προέκυψε σε επίπεδο «καλλικρατικών δήμων», που τόσο στο επίπεδο της χωρικής κλίμακας όσο και στο επίπεδο των νομικών περιορισμών συγκρότησης συνδυασμών, λειτουργούσε ασφυκτικά για συνδυασμούς «ανεξάρτητους» ή ακόμα και για συνδυασμούς μικρότερων πολιτικών κομμάτων. 

Το άθροισμα των νέων δήμων που «ανήκουν» στα δύο μεγάλα κόμματα φτάνει μόλις το 45%, γεγονός αδιανόητο για το κομματικό σύστημα της δεκαετίας του ' 80, του ' 90, αλλά και των αρχών του 2000.

Το γεγονός της επικράτησης «ανεξάρτητων» συνδυασμών δεν σημαίνει προφανώς ότι τα κόμματα έχουν ήδη ολοκληρώσει τον ιστορικό τους κύκλο, ή ακόμα ότι οι «ανεξάρτητοι» αυτοί συνδυασμοί δεν έχουν μια όσμωση με τα κόμματα και δεν επηρεάζονται ή δεν εξαρτώνται ως ένα σημείο εμμέσως από αυτά. Σημαίνει ότι η κοινωνική και πολιτική χρησιμότητα των κομμάτων, και κυρίως των δύο κομμάτων εξουσίας, έχει μειωθεί δραματικά και έτσι στο επίπεδο των τοπικών κοινωνιών, όσο μεγάλης χωρικής κλίμακας κι' αν είναι, επηρεάζουν περισσότερο άλλες μεταβλητές πέραν της κομματικής ισχύος.

Από το συνολικό εκλογικό αποτέλεσμα των δημοτικών κυρίως εκλογών πιστοποιείται επίσης η απώλεια μιας μεγάλης ευκαιρίας για την ελληνική αριστερά στο σύνολό της να κεφαλαιοποιήσει εκλογικά και πολιτικά τη ρευστοποίηση των κομμάτων εξουσίας και να «καταλάβει θέσεις» στον πυρήνα των τοπικών κοινωνιών και μάλιστα σε συνθήκες μεγάλης οικονομικής κρίσης. Ο μικρός αριθμός δήμων που κέρδισε την καθιστά περιθωριακή δύναμη στο νέο περιβάλλον, χωρίς δυνατότητες να επηρεάσει σοβαρά τις εξελίξεις στο κοινωνικό επίπεδο υπέρ των λαϊκών τάξεων. Αντίθετα μάλιστα με τη δεξιά (Ν.Δ.-ΛΑΟΣ) αλλά σε μεγάλο βαθμό και με το ΠΑΣΟΚ, η «Αριστερά» πιστοποίησε ότι δεν έχει συνείδηση «πολιτικής παράταξης», δηλαδή μιας ιδεολογικο-πολιτικής οικογένειας που μπορεί, παρά τις διαφορές της, να αλληλο-υποστηρίζεται σε συγκεκριμένες συνθήκες.

Η ρευστοποίηση σε συνθήκες οικονομικής κρίσης

Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον να αποτυπωθεί, έστω και ενδεικτικά, ο πολιτικός συσχετισμός δυνάμεων στις σημερινές συνθήκες όξυνσης των κοινωνικών ανισοτήτων και της οικονομικής κρίσης. Διαχωρίζοντας τους νέους δήμους του Λεκανοπεδίου της Αττικής βάσει της βασικής κοινωνικο-επαγγελματικής (κ/ε) τους σύνθεσης και καταγράφοντας την πολιτική προέλευση των δημοτικών αρχών που εξελέγησαν, διακρίνονται ορισμένες βασικές ιδεολογικές τάσεις πολιτικής συμπεριφοράς, οι οποίες βεβαίως θα πρέπει να επιβεβαιωθούν στο επόμενο διάστημα. Δυστυχώς, η σχετική πολυπλοκότητα των δημοτικών συνδυασμών σε σχέση με την πολιτική τους στήριξη δεν επιτρέπει μια περισσότερο ακριβή προσέγγιση των κομματικών συσχετισμών, ανάλογη με αυτή των περιφερειακών εκλογών (με την εξαίρεση των συνδυασμών του ΚΚΕ που εμφανίστηκαν και στους δήμους με απόλυτη «καθαρότητα»). Έτσι θα χρησιμοποιήσουμε ως γενικό δείκτη την πολιτική προέλευση του δημοτικού συνδυασμού που προέκυψε στο β' γύρο, με όλη τη σχετικότητα που περιλαμβάνει.

Στον Πίνακα 2 λοιπόν, φαίνεται ότι οι «υψηλοί» κ/ε δήμοι του Λεκανοπεδίου (π.χ. Ψυχικό - Φιλοθέη, Π. Φάληρο, Γλυφάδα, Βούλα - Βουλιαγμένη - Βάρη, Κηφισιά, κ.λπ.) κατά 75% πέρασαν στα χέρια της ΝΔ και κατά 25% του ΠΑΣΟΚ. Η κυριαρχία της Ν.Δ. επιβεβαιώθηκε και στους «υψηλούς-μεσαίους» κ/ε δήμους (μεσοαστικά στρώματα) (π.χ. Αγ. Παρασκευή, Χαλάνδρι, Βριλήσσια, Μαρούσι, κ.λπ.), το σύνολο σχεδόν των οποίων πέρασε στα χέρια της.

Αντίθετα, στους «μεσαίους» κ/ε δήμους (π.χ. Ελληνικό-Αργυρούπολη, Γαλάτσι, Βύρωνας, Ζωγράφου, κ.λπ.) παρατηρείται μεγαλύτερη διασπορά πολιτικής επιρροής, με τους «ανεξάρτητους» να προηγούνται, το ΠΑΣΟΚ να ακολουθεί με μεγάλη απόσταση και την «Αριστερά» να επιβεβαιώνει για μια ακόμη φορά την ισχυρή πολιτική της διείσδυση στα στρώματα αυτά. 

Τέλος, σημαντική διασπορά παρατηρείται και στους κατεξοχήν «μισθωτούς - εργατικούς» κ/ε δήμους (π.χ. Περιστέρι, Αιγάλεω, Νίκαια-Ρέντη, Κερατσίνι-Δραπετσώνα, Αγ. Ανάργυροι - Καματερό, Πετρούπολη, κ.λπ.) με το ΠΑΣΟΚ να κερδίζει τελικά το 40% των Δήμων αυτών, τους «ανεξάρτητους» να ισοδυναμούν με αυτό, και την ΝΔ με την «Αριστερά» να καταγράφουν ενδεικτικά από 10%.

Η παραπάνω εικόνα δείχνει σε γενικές γραμμές - και σε σχέση με την εικόνα των βουλευτικών εκλογών του 2009 - σημαντική μείωση των δυνάμεων του ΠΑΣΟΚ και της Ν.Δ., αλλά και σημαντική ρευστοποίηση του εκλογικού σώματος σε διαφορετικές πολιτικές συμπεριφορές. Ειδικότερα για το ΠΑΣΟΚ φαίνεται να εξατμίζεται πλήρως ο κοινωνικός - εκλογικός πολυσυλλεκτισμός του 2009 που του επέτρεψε να καταγράψει εθνικό ποσοστό σχεδόν 44%. Περιγράφει, επίσης, μια σημαντική κοινωνική πόλωση μεταξύ, αφενός μεν των αστικών και μεσοαστικών κοινωνικών τάξεων αφετέρου δε των λαϊκών και μεσαίων κοινωνικών τάξεων. Ενώ όμως οι πρώτες έχουν ένα σαφή πολιτικό προσανατολισμό, οι δεύτερες παρουσιάζονται πολιτικά διαιρεμένες ως προς την πολιτική εκπροσώπησή τους.

- Ο Χρ. Βερναρδάκης είναι επίκουρος καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης ΑΠΘ