"Πολυτεχνίτης", αλλά όχι και του "Γιώργη ξεφτέρι"...

από NavajoSkinwalker

Ο Μάρκος πολυτεχνίτης, 1940, Μάρκος Βαμβακάρης, Σοφία Καραβίλη
 
...

Εξαπτέρυγα και ξεφτέρια πάνω από την κάλπη

του Νίκου Σαραντάκου

από την Κυριακάτικη Αυγή (7/11)

(πηγή)

Οι πρωινοί θα έχουν ήδη ρίξει το ψηφοδέλτιο στην κάλπη, αλλά το σημερινό σημείωμα της στήλης δεν μπορεί να μην έχει σχέση με τις εκλογές. Όμως, η σημερινή είναι η τρίτη εκλογική αναμέτρηση μέσα στα δυο χρόνια που λεξιλογώ από τις φιλόξενες σελίδες της Αυγής, οπότε τα βασικά του εκλογικού λεξιλογίου (κάλπη, ψήφος και τα τοιαύτα) τα έχω καλύψει. Για να μη σας σερβίρω λοιπόν ξαναζεσταμένο φαγητό, θα εξετάσω μια λέξη που δεν ήταν ανέκαθεν εκλογική αλλά ακούστηκε αρκετά στις φετινές εκλογές, τη λέξη «εξαπτέρυγα».

Η λέξη αυτή τον τελευταίο καιρό έχει μπει στο παραπολιτικό λεξιλόγιο για τα καλά. Η αρχή ίσως έγινε από τον Αντώνη Σαμαρά τον Ιούνιο, όταν, φωτογραφίζοντας τον Καρατζαφέρη και τη Ντόρα Μπακογιάννη που έδωσαν θετική ψήφο στο μνημόνιο, έκανε λόγο για όσους προσχώρησαν σε αυτή την πολιτική ως εξαπτέρυγα του ΠΑΣΟΚ… Ο όρος έπιασε στα φιλικά του έντυπα, με αποτέλεσμα ο κ. Σαμαράς να συνεχίσει να τον χρησιμοποιεί -- για παράδειγμα, στις αρχές Οκτωβρίου, στο φεστιβάλ της ΟΝΝΕΔ, έκανε λόγο για «εξαπτέρυγα και παπαγαλάκια της κυβέρνησης». Το είπε μια, το είπε δυο ο Σαμαράς, ο έτερος ένοικος της πολυκατοικίας δεν βάσταξε άλλο και αντέδρασε: «Όσο είμαι εγώ εξαπτέρυγο του ΠΑΣΟΚ, άλλο τόσο ο Σαμαράς είναι εξαπτέρυγο της αριστεράς», είπε την περασμένη εβδομάδα ο Γ. Καρατζαφέρης.

Βέβαια, δεν έπλασε ο κ. Σαμαράς τον νεολογισμό. Η μεταφορική σημασία της λέξης υπάρχει στο λεξικό του Μπαμπινιώτη («καθένας από τα πρόσωπα που περιβάλλουν ένα ισχυρό πρόσωπο, ο αυλοκόλακας»). Ας πάρουμε όμως τα πράγματα με τη σειρά και ας δούμε τι είναι στην κυριολεξία το εξαπτέρυγο. Είναι ένας δίσκος, συνήθως μεταλλικός, στερεωμένος στην άκρη ενός κονταριού, ο οποίος απεικονίζει ένα Σεραφείμ με έξι φτερούγες, απ’ όπου πήρε και το όνομά του. Τα εξαπτέρυγα συνήθως πάνε σε ζευγάρια και τα κρατάνε στις τελετές είτε παπαδοπαίδια είτε διάκοι εκατέρωθεν του ιερέα. Τα εξαπτέρυγα λέγονται επισήμως «άγια ριπίδια», και αυτή ήταν η αρχική τους χρήση, ένα είδος ιερές βεντάλιες, για να διώχνουν τα μυγάκια και τα άλλα έντομα ώστε να μην πέφτουν μέσα στο δισκοπότηρο της μετάληψης. Επειδή στις διάφορες τελετές, και ιδίως στις κηδείες, αυτοί που κρατούν τα εξαπτέρυγα στέκονται πλάι στον ιερέα και φαίνεται να τον υπηρετούν, εύλογα ονομάστηκαν εξαπτέρυγα αυτοί που περιβάλλουν τους ισχυρούς άνδρες μέσα σε ένα κόμμα.

Από την έρευνα που έκανα, η λέξη με τη σημασία αυτή, τη μεταφορική, δεν υπήρχε προδικτατορικά. Πρέπει να πρωτοεμφανίστηκε μετά το 1982, όταν στο κόμμα της Νέας Δημοκρατίας ήταν επικεφαλής ο Αβέρωφ, ο οποίος όμως εθεωρείτο από όλους μεταβατικός, και οι δυο δελφίνοι, Μητσοτάκης και Στεφανόπουλος, μάζευαν δυνάμεις και ακόνιζαν τα μαχαίρια τους για τη μάχη που θα έδιναν σε ένα, δύο ή τρία χρόνια. Τότε λοιπόν, γινόταν στις μη δεξιές εφημερίδες συχνά λόγος π.χ. για τον Κ. Στεφανόπουλο και τα εξαπτέρυγά του, ή αν ο Μητσοτάκης έχει εξασφαλίσει περισσότερα εξαπτέρυγα από τον Στεφανόπουλο.

Χρησιμοποιήθηκε λοιπόν αρχικά η λέξη «εξαπτέρυγο» στα παραπολιτικά σχόλια με τη σημασία του πολιτευτή που είναι έμπιστος άνθρωπος ενός ισχυρού άνδρα ενόψει μιας εσωκομματικής αναμέτρησης -- του πρωτοπαλίκαρου, θα λέγαμε ή του σίγουρου υποστηρικτή, ή κάτι ανάμεσα. Αλλά βέβαια δεν περιορίστηκε στη Νέα Δημοκρατία. Όταν αργότερα τέθηκε στο ΠΑΣΟΚ θέμα διαδοχής του Ανδρέα Παπανδρέου πάλι άρχισαν τα παραπολιτικά να γράφουν για τα εξαπτέρυγα του ενός και του άλλου υποψηφίου αρχηγού.

Όμως, τα εξαπτέρυγα με την κυριολεκτική τους σημασία, δηλαδή τα ιερά ριπίδια, λέγονται και ξεφτέρια, επειδή ο λαός δεν βολευόταν με την ανοικονόμητη πεντασύλλαβη και δυσκολοπρόφερτη λέξη και την εξομάλυνε. Αυτή τη σημασία είχε κατά νου και ο Μάρκος Βαμβακάρης στον «Πολυτεχνίτη», όταν λέει ότι το μόνο επάγγελμα που δεν έκανε ήταν «που δεν κουβάλησε του Άι Γιωργιού ξεφτέρια».

Όμως, θα μου πείτε, η λέξη ξεφτέρι σημαίνει τον πανέξυπνο άνθρωπο, που δεν ξεγελιέται εύκολα. Αυτό το ξεφτέρι είναι ομόηχο, δεν έχει καμιά σχέση ούτε με παπαδάκια ούτε με πρωτοπαλίκαρα ή τσιράκια πολιτικών. Είναι το αρπακτικό πουλί, το γεράκι, που λεγόταν οξύπτερον στην ελληνιστική εποχή, υποκοριστικό οξυπτέριον, ξυφτέρι, ξεφτέρι. Από εκεί η μεταφορική σημασία του πανέξυπνου ανθρώπου, αν και η σημασία ξεφτέρι = γεράκι εξακολουθεί να επιβιώνει αριά και πού -- όταν στον «Κεμάλ» λέει ο Γκάτσος «Νικημένο μου ξεφτέρι», γεράκι εννοεί.

Υπάρχουν βέβαια και εξαπτέρυγα με τη μεταφορική σημασία, που είναι ξεφτέρια (έξυπνοι), όπως κι άλλοι που είναι αρπαχτικά. Η αριστερά εξαπτέρυγα δεν έχει, όσο κι αν κάποιοι πρώην αριστεροί ζήλεψαν τέτοιες αμφίβολες δόξες. Αλλά σήμερα έχουμε τη δυνατότητα να τους κάνουμε την κηδεία και να δούμε το βράδυ τα εξαπτέρυγα να ολοφύρονται απαρηγόρητα στα κανάλια. Θα τα καταφέρουμε άραγε;

- Ο Νίκος Σαραντάκος είναι συγγραφέας, μεταφραστής και κατοικοεδρεύει στα sarantakos.wordpress.com και www.sarantakos.com