Ηθική καταβολή

σκίτσο του Mohammad Sabaaneh από Cartoon Movement

του Παντελή Μπουκάλα  
από την Καθημερινή

«Η πρόσφατη επανάσταση ενός πνευματώδους λαού», έγραφε ο Ιμμάνουελ Καντ στοχαζόμενος για το μέγα γεγονός της Γαλλικής Επανάστασης του 1789, «μπορεί να επιτύχει ή να αποτύχει, μπορεί να επισωρεύσει αθλιότητες και κτηνωδίες, ωστόσο ξυπνά στην καρδιά όλων των θεατών (οι οποίοι δεν βρίσκονται άμεσα μπλεγμένοι στη δίνη της) μια ολόθυμη συμπάθεια που αγγίζει τον ενθουσιασμό και που, αφού η εκδήλωσή της δεν είναι δίχως κίνδυνο, δεν μπορεί να έχει άλλη αιτία από μια ηθική καταβολή στο ανθρώπινο γένος» (αντλώ το κείμενο από το βιβλίο «Η διένεξη των σχολών», μετάφραση Θανάσης Γκιούρας, εκδόσεις Σαββάλας, 2004).

Ποιες σκέψεις θα έκανε ο Καντ με αφορμή τις τωρινές επαναστάσεις στη Βόρεια Αφρική και τη Μέση Ανατολή, δεν μπορούμε φυσικά να το ξέρουμε. Η ανάγνωσή του, ωστόσο, για τη Γαλλική Επανάσταση και την πανευρωπαϊκή, την παγκόσμια μάλλον απήχησή της (από την τότε Ελλάδα ώς την Αϊτή) διατηρεί άθικτο τον πυρήνα της, όσο κι αν διαφέρουν τα μεγέθη και οι εποχές. Και τώρα, ας πούμε, εκδηλώνεται μια ολόθυμη συμπάθεια για τους λαούς που, ύστερα από δεκαετίες υπό αυταρχικά ή και απολυταρχικά καθεστώτα, διεκδικούν την ελευθερία τους. Η συμπάθεια αυτή ωστόσο εμποδίζεται να εξελιχθεί σε ενθουσιασμό. Πολύ περισσότερο «παγκοσμιοποιημένοι» σήμερα παρά στον 18ο αιώνα του Καντ, επηρεαζόμαστε και πολύ περισσότερο από τους κατασκευαστές της διεθνούς κοινής γνώμης και διαμορφωτές των αισθημάτων μας.

Αίφνης, οι ειδήσεις από τη Λιβύη, την Τυνησία και την Αίγυπτο δεν εμφανίζονται αμιγείς, αλλά με το αμπαλάζ της αγωνίας ή των βλέψεων των εξωτερικών παρατηρητών, Ευρωπαίων, Αμερικανών, Ρώσων κ.λπ.· μετατρέπονται δηλαδή σε σχόλιο, υπό συγκεκριμένη μάλιστα οπτική, πριν καν υπάρξουν ως είδηση. 

Ακούς λ.χ. για τον «ιό της επανάστασης» που χτυπάει τη μια χώρα μετά την άλλη, θαρρείς και πρόκειται για κάτι άρρωστο και κακό. Και διαβάζεις έπειτα στη μικρή οθόνη το υποτιτλάκι «Ελεύθερη η Βεγγάζη - Στα ύψη το μπρεντ» (που γράφεται αυτόματα στο μυαλό) και νιώθεις ότι κάποιος μέσα στο κουτί σε προειδοποιεί να μη χαίρεσαι πολύ, γιατί στο τέλος θα βρεθείς να πληρώνεις εσύ τον λογαριασμό, μα στο βενζινάδικο, αφού θα αυξηθεί η τιμή της βενζίνης, υπάρχει - δεν υπάρχει λόγος, μα επειδή «αναμένεται μαζική μετανάστευση», που θα σε ξεβολέψει και θα θέσει εν κινδύνω τα κεκτημένα σου. Σε προτρέπει δηλαδή, εκφοβιστικά, να μην επιτρέψεις στην καντιανή «ηθική καταβολή» σου (αφού είσαι κι εσύ μονάδα του ανθρώπινου γένους) να λειτουργήσει αυθόρμητα και να εκδηλωθεί ανεπηρέαστα, άρα να φερθείς κι εσύ όπως οι ηγέτες σου, υποκριτικά, καιροσκοπικά, με το πετρέλαιο να γεμίζει τις αρτηρίες σου και βέβαια με το αίσθημα της υπεροχής. 

Ε, τι, σιγά τώρα μην αποδώσει η λευκή ανωτερότητα τον χαρακτηρισμό του «πνευματώδους» σε Μεσανατολίτες και Βορειοαφρικανούς.